این سه نویسنده (پایگذار )ممکن است مورد نقد دیگری دال بر تفکیک نکردن انواع مفهوم سرمایه اجتماعی واقع شوند. روش های آنان به شدت در سه نکته همگون است:

اول آنکه آثار منفی سرمایه اجتماعی را ضعیف جلوه داده‌اند، کلمن سرمایه اجتماعی را کلاً توأم با نیک خواهی ارائه ‌کرده‌است، پاتنام به طورشتابزده به جنبه منفی آن اشاره کرده وبوردیو به صراحت سرمایه اجتماعی را ثروتی برای برگزیدگان محسوب داشته، جنبه منفی آن را فقط برای محرومین جامعه دانسته است.

دوم، روش های بنیادین این امر به گونه ای تاریخی است باردیو به طور خاص از این امر پیروی کرده ومفهوم سرمایه اجتماعی رابه یک سلسه مطالعات که در محیط دانشگاهی فرانسه در دهه ۱۹۶۰انجام پذیرفته منوط ‌کرده‌است .کلمن وپاتنام به گونه ای مبهم ، تغییرات در طول زمان را مجاز دانسته اند ،‌به این معنا که حجم سرمایه اجتماعی را در طول زمان افزاینده یا کاهنده دانسته اند ولی نه این که اجزا یا ماحصل آن تغییر یابد.

سوم و در نهایت ، هر سه تعریف اصلی در واقع بین انواع مختلف سرمایه اجتماعی فرقی قائل نمی شود ، اما مایلک ولکاک تمایز روشنی بین آن ها قائل شده است:

الف)سرمایه اجتماعی میثاقی^[۲۷] : بیانگر همبستگی بین افراد هماننددر موقعیت های مشابه است ، مانند افراد خانوار ، دوستان

ب)سرمایه اجتماعی پل زن^[۲۸]: در برگیرنده همبستگی های دورتر افراد همانند است ، مانند همکاران ، دوستان دور

ج)سرمایه اجتماعی اتصالی^[۲۹] : بیانگر همبستگی بین افراد غیر همانند درموقعیت های نامشابه است،مانند آنهایی که کاملاً در بیرون دار ودسته هستند. (ولکاک،۲۰۰۱: ۱۳).

پاتنام اخیراًً ایده های ولکاک را پذیرفته ، اما نتوانسته است به نتایج منطقی دست یابد ، ‌به این معنا که ترکیبات مختلف سه نوع سرمایه اجتماعی ، ستانده های مختلفی ایجاد خواهد کرد.

در ارزیابی کلی ، روش کلمن ، با لقوه بیش ترین توانایی را در ارائه بینش های جدید در رفتارهای اجتماعی وسیاسی به وجود می آورد .

سرمایه اجتماعی از نظر کلمن به عنوان منبعی پخش شده احتمالاً سبب شد تا پاتنام نظریه بنیادهای اجتماعی کلمن را به عنوان مهمترین عامل تأثیر گذار در اولین ‌و طولانی ترین کار خود ‌در مورد سرمایه اجتماعی بداند (پاتنام ،۱۹۹۳: ۲۴۱ به نقل ازجان فیلد ،ترجمه جلال متقی،۱۳۸۵).

۲-۱۰- سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی

همان طور که سرمایه فیزیکی با تغییراتی در موارد مختلف برای شکل دادن به ابزارهایی به وجود می‌آید که کارشان تسهیل تولید است، سرمایه انسانی هم با تغییراتی در اشخاص ایجاد می شود ، که این تغییرات مهارت ها و قابلیت هایی در اشخاص پدید می آورند که انان را قادر می‌سازد تا به شیوه های تازه ای عمل کنند.

سرمایه اجتماعی از تغییراتی در روابط میان اشخاص حاصل می شود که کنش را تسهیل می‌کند. اگر سرمایه فیزیکی کاملا ملموس است و در قالب مادی قابل مشاهده ریخته می شود، و اگر سرمایه انسانی کمتر ملموس است و در مهارت ها و دانش اخذ شده به وسیله فرد حضور دارد، سرمایه اجتماعی به مراتب ناملموس تر است زیرا در روابطی که در بین اشخاص برقرار است یافت می شود. همان‌ طور که سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی فعالیت مولد را تسهیل می‌کنند ، سرمایه اجتماعی هم همین کار را انجام می‌دهد. برای مثال گروهی که در میان اعضای آن وفاداری و اعتماد شدید وجود دارد می‌تواند کارهای بسیار بزرگ تر در مقایسه با گروه دیگری که در میان ایشان اعتماد و وفاداری وجود ندارد انجام دهد(تاجبخش،۱۳۸۹: ۵۶-۵۵).

به نظر می‌رسد که سرمایه اجتماعی در متن همکاری جمعی ، باعث توسعه پایدار می شود.توسعه پایدار به عنوان روندی تعریف می شود که موجب سرمایه شده واین سرمایه درتولیدات جاری موجود است. به طور معمول، این مورد شامل سرمایه های طبیعی ، سرمایه های مولد یا فیزیکی وسرمایه های انسانی می شود؛ زیرا این سرمایه ها به عنوان ثروت ملی، مبنای رشد وتوسعه اقتصادی راتشکیل می‌دهند وسرمایه فیزیکی تنها بخشی از روند رشد اقتصادی ‌را معین می‌کند. از میان راه هایی که درآن روابط فعالان اقتصادی وسازماندهی آنان برای رشد وتوسعه نادیده گرفته شده ، حلقه ناپیدا در این میان ، سرمایه اجتماعی است. در سطح گسترده ، تصور مقداری ناسازگاری نیز در ارتباط با سرمایه اجتماعی وجود دارد؛ زیرا برخی معتقدند: روابط اجتماعی وسازمانی شایستگی برچسپ سرمایه اجتماعی را ندارند و درباره اعتبار عنوان «سرمایه»برای توصیف آن هیچ موافقت عمومی وجود ندارد. همچنین برخی از انجمن ها درباره استفاده از لفظ سرمایه برای گرایشات و روابط اجتماعی تردید دارند. در واقع ، سرمایه اجتماعی دارای ویژگی هایی است که باعث تفاوت آن از سایر سرمایه شده است. به طور نمونه ، برخلاف سرمایه فیزیکی ، سرمایه اجتماعی می‌تواند نتایج مورداستفاده قرارگرفتن راذخیره کند . همچنین سرمایه اجتماعی هم دارای ورودی وهم دارای خروجی در فعالیت های اجتماعی است. ضمناً به اندازه ای که روابط اجتماعی برای بازده دوطرفه طراحی می شود، کمیت وکیفیت این روابط نیز افزایش می‌یابد. همچنین پتانسیل سودآوری وتأثیر پذیری سرمایه اجتماعی همانند سایر سرمایه ها در یک اقتصاد از نوع رابینسون کروزوئه نیست. ایجاد و فعال سازی سرمایه اجتماعی حداقل به دو نفر نیازمند است . به عبارت دیگر، سرمایه اجتماعی ویژگی های خوب اجتماعی است که بربهینه سازی سطح تولیدات اثر می‌گذارند؛سطوح آن عبرت است از:

شکل شماره (۲-۲)سطوح سرمایه اجتماعی

سطوح سرمایه اجتماعی

سطح فردی

سطح گروهی

سطح سازمانی

سطح ملی (اجتماعی)

سطح فرا ملی بین‌المللی)

* سطح ملی: سرمایه اجتماعی در این سطح اشاره به شبکه ها، تعاملات وهنجارهایی دارد که کیفیت وکمیت تعاملات اجتماعی را شکل می‌دهد. سرمایه اجتماعی فقط مجموع نهادهایی که جامعه را تشکیل می‌دهند نیست، بلکه سبب انسجام این نهادها نیز می شود (سازمان بانک جهانی،۲۰۰۱).

سرمایه اجتماعی موجب ارتقای سطح همکاری اعضای جامعه وموجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات وارتباطات می‌گردد(علوی ،۳۴:۱۳۸۰).

سرمایه اجتماعی شبکه ها وهنجارها ی تشریک مساعی متقابل است که ایجاد ارزش می کند(رابرت پاتنام ،۲:۱۹۹۹).

* سطح سازمانی : در تحقیقات کوهن وپروساک (۲۰۰۱)به ایده بررسی سرمایه اجتماعی در سطح سازمان‌ها اشاره شده است واعتقاد دارند که سرمایه اجتماعی می‌تواند به توسعه اقتصادی کمک نماید. برخی از مزایای آن عبارت از: به اشتراک گذاشتن بهتر دانش ، ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد، ایجاد روح تعاون (درون سازمان ، بین سازمان ومشتریان)کاهش نرخ جابجایی ، کاهش هزینه استخدام ، کمک به آموزش ، ابقای دانش سازمانی ، کاهش تغییرات نیروی کار ، افزایش فعالیت های مرتبط با ثبات سازمانی ودرک مشترک(کوهن وپروساک:۲۰۰۱).

کلارک سون سرمایه اجتماعی را به عنوان فرایند حل مشکل توصیف می کند . یک شخص به تنهایی نمی تواند سرمایه اجتماعی راایجاد کند ولی منبعی است برای افرادی که در شبکه روابط اجتماعی کم وبیش بلند مدت قرار می گیرند (بوردیو،کلمن، پاتنام وآدلر،۱۹۹۹) سرمایه اجتماعی سازمانی احساس انسجام را از طریق اعتماد ‌و همکاری ایجاد می کند (کوهن وپروساک،۲۰۰۱).

۲-۱۱- مؤلفه های کلیدی وشاخص های سرمایه اجتماعی