است، غافلند. با توجه به این دیدگاه وجود منابع علمی در زمینه پیشگیری، شناخت و درمان اعتیاد بسیار ضروری به نظر می رسد. پدیده شومی که بر روابط خانوادگی و اجتماع اثرات زیانباری وارد می نماید و با توجه به مشکلات در ابعاد اجتماعی و عدم آموزش های علمی و فرهنگی مناسب در جامعه ما، رو به افزایش است و زندگی در سطح خانواده و در سطح کلان اجتماع را به اضمحلال می کشاند. بنابراین پژوهش در راستای مداخله های درمانی نوین موثر در جهت کاهش مشکلات روان شناختی معتادین گام بلندی در جهت بازخورد استفاده از روش های نوین درمانی را می دهد. لذا بررسی و پژوهش در این زمینه مهم و ضروری تلقی می گردد.

اهداف پژوهش

هدف کلی این پژوهش تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی می باشد.
اهداف فرعی پژوهش شامل:
۱- تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی معتادین وابسته به مواد افیونی؛
۲- تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی.
سئوال تحقیق
آیا گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی اثربخش است؟

فرضیه های پژوهش

۱- گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی معتادین وابسته به مواد افیونی موثر است.
۲- گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی موثر است.
متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل: گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر؛
متغیر وابسته: انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

تعریف مفهومی:

گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر
استراتژی های درمانی مدل تغییر بر اساس مدل فرانظری و بر تغییر رفتار مبتنی است. این مدل یک چهارچوب یکپارچه برای درک، اندازه گیری و مداخله رفتار فراهم می آورد. در این مدل تغییر به عنوان پیشرفت در خلال یک توالی ۵ مرحله ای در نظر گرفته می شود. از مدل پیش تامل اولیه که مراجع درباره تغییر فکر نمی کند تا مرحله تامل، آمادگی، عمل و پنجمین مرحله یعنی نگهداری که مراجع در این مرحله تغییر دراز مدت خود را حفظ می کند (ماردن، کروچ و دیکمنته،۲۰۰۱، ترجمه ضیاالدین، حسینی فر، نوکنی و طوفانی، ۱۳۹۲).
تعریف عملیاتی:
گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغیییر
در این پژوهش، منظور از گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر جلسات درمانی خواهد بود که بر اساس راهنمای عملی گروه درمانی ماردن، کروچ و دیکمنته،۲۰۰۱، ترجمه ضیاالدین، حسینی فر، نوکنی و طوفانی، ۱۳۹۲ طی ۱۵ جلسه ۶۰ دقیقه ایی بر روی گروه آزمایش ارائه خواهد شد.
تعریف مفهومی:
انعطاف پذیری کنشی
گارمزی و ماستن^[۱۶] (۱۹۹۱، به نقل از سامانی و همکاران، ۱۳۸۶) انعطاف پذیری کنشی را ‌یک فرایند، توانایی، یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز با شرایط تهدیدکننده، تعریف نمود‌ه‌اند. مارش^[۱۷] (۱۹۹۶) انعطاف پذیری کنشی را به عنوان توانایی عبور از دشواری ها و غلبه بر شرایط در زندگی تعریف می کند. والرر^[۱۸] (۲۰۰۹) انعطاف پذیری کنشی را سازگاری مثبت فرد در واکنش به شرایط ناگوار تعریف می کند.
تعریف عملیاتی:
انعطاف پذیری کنشی
در پژوهش حاضر منظور از انعطاف پذیری کنشی نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه ۲۶ سئوالی کونور و دیویدسون^[۱۹] (۲۰۰۳) بدست می آورند.
تعریف مفهومی:
باورهای فراشناختی
باورهای فراشناختی عبارتند از باورهایی که فرد در مورد تفکر و فرآیندهای آن دارد. افکار و باورهای فراشناختی، باورهایی هستند که با واقعیات موجود هماهنگ و هم جهت نیستند و با اجبار و الزام و وظیفه است، خشک و انعطاف ناپذیر هستند و باعث حالت های آشفته و ناراحت کننده در فرد می شود و در نهایت منجر به اضطراب، افسردگی و احساس گناه می شود (ژانک و همکاران^[۲۰]، ۲۰۰۶).
تعریف عملیاتی:
باورهای فراشناختی
در این پژوهش منظور از باورهای فراشناختی، نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه باورهای فراشناختی (۳۰-MCQ) که پنج باور مثبت درباره نگرانی، کنترل ناپذیری و خطر، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خود آگاهی شناختی را می سنجد، کسب می کنند.

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مسئله سومصرف مواد یکی از مخاطره ترین معضلات جامعه می باشد. سومصرف مواد می تواند معلول عوامل گوناگون زیستی، اجتماعی و فردی باشد. نگاهی به رویکردهای اخیر نشان می دهد که مسئله اعتیاد و روش های ترک از جنبه های گوناگون در حال بررسی می باشند تا راه حل های مناسب تری ارائه گردد. شناسایی روش درمانی موثر بر افزایش و کاهش دو مقوله انعطلاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی آن ها می توانند در مقابله با مشکلات الخصوص در زندگی افراد وابسته به سومصرف مواد موثر واقع شوند و علل را که افراد به سمت مشکلات روان شناختی سومصرف مواد سوق می دهد را کاهش دهد. لذا در این فصل از پژوهش، مطالب در دو بخش مبانی نظری و پیشینهی تجربی تنظیم شده‌اند. در بخش مبانی نظری، به ترتیب متغیرهای انعطاف پذیری کنشی، باورهای فراشناختی، گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر و سوء مصرف مواد مورد بررسی قرار گرفته و در بخش پیشینهی پژوهشی نیز، پژوهشهای انجام شدهی داخلی و خارجی مرتبط با متغیرها و موضوع پژوهش بیان می گردد.

مفهوم انعطاف پذیری کنشی

انعطاف پذیری کنشی بر ظرفیت گذشتن از دشواری های پایدار، سرسختانه و ترمیم خویشتن است. این ظرفیت انسان باعث شود تا او پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علی رغم قرار گرفتن در معرض تنش های شدید، شایستگی اجتماعی تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد. تاب آوری نوعی ویژگی است که از فردی به فردی متفاوت است و می تواند به مرور زمان رشد کند یا کاهش یابد و بر اساس خوداصلاح گری فکری و عملی انسان در روند آزمون و خطای زندگی شکل می گیرد (مریدی،۱۳۸۹).
تاب آوری خصیصه ای است که به صورت کاملا طبیعی رخ می دهد. تاب آوری اشاره بر فرایندی پویا دارد که انسانها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضریه های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می دهند (لمی و غزل^[۲۱]،۲۰۰۱).
تاب آوری آشکارا چیزی بیشتر از یک برآورد است. ورنر و اسمیت^[۲۲](۱۹۹۲) تاب آوری را سازوکار ذاتی خود اصلاح گری بشر می دانند و می گویند آنها که تاب آور هستند، انعطاف پذیر هستند. این افراد نه شکست ناپذیرند و نه مصون. برخی فاکتورهایی که تاب آوری را تقویت می کنند متمرکز در درون فرد است، مثل طبیعت و سرشت هر شخص، شخصیت و راهبردهای سازگاری و متغیرهایی که معمولا بصورت آماری بیان می شوند از قبیل جنسیت، سن بیشتر و تحصیلات بالاتر. از عوامل دیگر نیز می توان به عوامل بافت اجتماعی همانند روابط حمایتگر و دسترسی به پیوندهای اجتماعی اشاره کرد (مایادویر^[۲۳]، ۲۰۰۸).
واژه انعطاف پذیری کنشی را می توان به صورت توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود در واقع، تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پر خطر است که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود، بلکه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد. پس تاب آوری به معنای توان موفق بودن،زندگی کردن و خود را رشد دادن در شرایط دشوار با وجود عوامل خطر است. این فرایند خود به خود ایجاد نمی شود مگر اینکه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن یا صدمه پذیری کمتر حداکثر تلاش را برای کشف و بهره گیری از عوامل محافظت کننده فردی و محیطی در درون و بیرون خود که همواره به صورت بالقوه وجود دارد بکار گیرد (دینر و همکاران،۲۰۰۹).
تاب آوری در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلال نمی شوند از این رو شاید بتوان نتیجه گیری کرد که مواجه شدن با خطر شرط لازم برای کسب آسیب ناپذیری هست، اما شرط کافی نیست. عوامل تاب آور باعث می شوند که فرد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطرزا، ظرفیت های موجود خود در دست یابی به موفقیت و رشد زندگی استفاده کند و از این چالش و آزمونبه عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره جوید و از آنها سربلند بیرون آید. تاب آوری با در نظر داشتن تؤام شرایط استرس زا و توانایی ذاتی افراد برای پاسخ گویی، دوام آوردن و رشد نرمال در حضور شرایط استرس زا مطرح می شود. تاب آوری یک راه حل امید بخش و خوشایند است. شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران کودکی با بروز اختلالات روانی در سالهای بعدی زندگی وجود دارد (عباسپور دوپلانی،۱۳۸۹).
انعطاف پذیری کنشی به عللی می تواند در تحقیقات و تجربیات مفید واقع شود:
۱- اطلاع از تاب آوری و آسیب پذیری و عوامل محافظت کننده و خطرساز اختلالات روانی و شناسایی علل آنها و این موضوع با نیاز به توجه به روابط بین حوادث قبلی و نتایج فعلی زندگی تأکید می کند و به استثناءها پیش از عواقب پیش بینی شده توجه می نماید.
۲- ایده ی تاب آوری باعث امیدواری در تجارب بالینی می شود و به هر حال مزیت عمده آن این است که خواهیم دانست که بسیاری از بچهبه سرنوشت گردن نمی نهند و تسلیم نمی شوند (آدلمن^[۲۴]، ۲۰۰۵).
تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد که در زیر ذکر شده اند:
۱- تاب آوری یک روند پویا و دینامیک است نه یک وضعیت ثابت؛
۲- تاب آوری موقعیتی است.یعنی یک رفتار سازگارانه در یک موقعیت ممکن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد؛
۳- تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی ذاتی با فاکتورهای محیطی است؛
۴- تاب آوری در موقعیت هایی که چندین ریسک وجود دارد پیچیده تر است؛
۵- تاب آوری می تواند آموختنی باشد (آریایی،۱۳۸۹).