۲-۱-۵-۱-شادکامی
۲-۱-۵-۱-۱- تعریف شادکامی:
«شادی» حالتی است که تاملات روحی در انسان به کمترین حد خود می رسد و بر اثر آن مسرت باطنی انسان آشکار می گردد و انسان برای لحظه ای از قید غم ها آزاد می شود . [۱۴۳]
۲-۱-۵-۱-۲- شادکامی در قرآن و روایات و روانشناسی :
اسلام دین فطرت است و به تمام نیازهای فطری و طبیعی انسان توجه دارد،پیروان خود را به شادی های مثبت و سازنده و امور مفرح،دعوت می نماید چرا که استفاده از امور مفرح در موقع مناسب و با رعایت حدود لازم،برای تجدید نشاط و کاستن از یک نواختی زندگی بسیار موثر است.[۱۴۴] علی (علیه السلام) می فرماید: «ان هذه القلوب تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحکمه این دل ها همانند بدن ها خسته وافسرده می شوند و نیاز به استراحت دارند،در این حال،نکته های زیبا و نشاط انگیز برای آن ها انتخاب کنید.»[۱۴۵]
برای بررسی رابطه قرآن و شادکامی باید نخست مؤلفه های آن را شناخت. دانشمندان معتقدند شادکامی دو بعد دارد: بعد هیجانی و بعد شناختی. بعد هیجانی همان نشاط، سرور و شادمانی است که از لذت حاصل می شود، بعد شناختی آن خود دو بخش دارد: یکی رضامندی و دیگری فقدان فشارهای روانی و عواطف منفی.
بر اساس این باور این دانشمندان می توان گفت فرمول شادکامی عبارت است از: شادی +رضامندی-تنیدگی .
شادکامی عبارت است از احساس خرسندی و خوشبختی «پایدار» از مجموع زندگی، نه یک لحظه خاص. هر چند اصطلاح شادکامی به صورت مستقیم در قرآن نیامده اما قرآن کریم دستوراتی داده که تامین کننده ی اجزاء و مؤلفه های شادکامی است.
محور اساسی در رضامندی که مربوط به دوران خوشایند است داشته های زندگی می باشد که همان عنوان نعمت را در بر می گیرد.گذشته از نعمت ها موضوع دیگر، واکنش فرد نسبت به آن است. واکنش ها نقش مهمی در شادکامی دارند واکنش مثبت موجب تامین شادکامی و واکنش منفی موجب تخریب آن می گردد، واکنش مثبت به دوره خوشایند «شکر» نام دارد و در مقابل،واکنش منفی «کفران» نامیده می شود. که هر کدام مضمون بخشی از آیات را شامل می شود. همچنین عنوان «فرح»نیز بیشتر به این موضوع (دوره ی خوشایند داشته های زندگی )نزدیک است. نگاهی کلی به متعلق های آیات مربوط به فرح یعنی تعبیرهای همچون بما لدیهم بما اوتوا نشانگر آن است که فرح با داشتن و دارا شدن رابطه دارد و به وسیله ی آن شادی حاصل می گردد.
آنچه در قرآن به آن اشاره شد برای مهار واکنش منفی عواملی می باشد از جمله:۱. باور به مالکیت خداوند۲. صبر و بردباری ۳. باور به تقدیر و اسناد ۴. شناخت ارزش واقعی دنیا
رضایتمندی از زندگی نقش مهمی درشادکامی دارد،عوامل رضایتمندی با توجه به آیات قرآن موارد زیر می باشد:
۱-بازشناسی نعمت
۲- مدیریت مقایسه
۳- معناشناسی بلا
یکی از عوامل تنیدگی و فشار روانی احساس بی معنا بودن حوادث است اگر حادثه ای ناخوشایند زندگی بی معنا و بی حاصل ارزیابی شوند قابل تحمل نخواهند بود در تصور این افراد مال و ثروت نشانه کرامت است و محرومیت نشانه خواری قرآن کریم در این باره می فرماید: ﴿وَلَوْ فَتَحْنَا عَلَیْهِم بَابًا مِّنَ السَّمَاءِ فَظَلُّواْ فِیهِ یَعْرُجُونَ* لَقَالُواْ إِنَّمَا سُکِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ﴾ « و اگر درى از آسمان بر آنان مىگشودیم که همواره از آن بالا مىرفتند* قطعا مىگفتند در حقیقت ما چشمبندى شدهایم بلکه ما مردمى هستیم که افسون شدهایم.»[۱۴۶]آنچه موجب تشدید این فشار روانی می شود همین ارزیابی هاست. در این ارزیابی ها معنای بلاها منفی ارزیابی می شو ند و این ارزیابی بر رنج موقعیت ناخوشایند می افزاید.
-
- استعانت (تقویت توان):
بسیاری از ناکامی ها در مهار تنیدگی ها ناشی از ناکامی در تقویت توان روانی است در حقیقت احساس ضعف در برابر مشکل موجب افزایش فشار روانی می گردد لذا با تقویت توان
می توان فشارهای روانی را کاهش داد. قران کریم به صراحت از صبر و نماز به عنوان دو منبع مهم در استعانت از یاد می کند ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَهِ ﴾[۱۴۷]
به اختصار می توان گفت با روزه گرفتن توان مقاومت افزایش می یابد. خداوند متعال از همین روش برای آرام ساختن رسول خدا (ص) استفاده نموده است و برای کاستن از فشار روانی حضرت می فرماید: ﴿وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ﴾« و اگر تو را تکذیب کنند قطعا پیش از تو [هم] فرستادگانى تکذیب شدند و [همه] کارها به سوى خدا بازگردانیده مىشود»[۱۴۸]
علامه طباطبائی در تفسیر این آیه تصریح می کند که این آیه شریفه رسول خدا (ص)تسلیت می دهد که اگر مردم بعد از شنیدن این برهان روشن باز تو را تکذیب می کنند،غصه مخور که این رفتار مردم چیز نوظهوری نیست،بلکه قبل از تو نیز چنین بوده که هر پیغمبری به سوی قومش مبعوث می شد او را تکذیب می کردند.
شادی در قرآن جایگاه خاصی دارد و به گونه های مختلف،مورد تایید و توجه قرآن قرار گرفته است، اما نه شادی بیهوده و عبث، بلکه شادی توام با اهداف الهی و انسانی.[۱۴۹]
۲-۱-۵-۱-۳-عوامل شادی و نشاط در زندگی
۲-۱-۵-۱-۳-۱-داشتن جهان بینی صحیح:
جهان بینی صحیح به زندگی انسان معنا و مفهوم می بخشد. بدون جهان بینی صحیح،انسان احساس پوچی و بیهودگی می نماید و چنین احساسی،زندگی را رنج آور می سازد.رسول گرامی اسلام «ص» خطاب به ابوذر می فرماید:شادی تو در آن است که قوی ترین مردم باشی، پس بر خدا توکل کن.شادی تو در آن است که عزیزترین مردم باشی، پس از خدا بترس. شادی تو در آن است که غنی ترین مردم باشی پس نسبت به آن چه در دست قدرت خداست مطمئن تر باش تا نسبت به آنچه در دست خودت است.
۲-۱-۵-۱-۳-۲-استفاده از امور شادی آفرین:
استفاده از امور شادی آفرین درزمان مناسب و با رعایت حدود لازم،برای تجدید نشاط وکاستن از یکنواختی زندگی،از اصول اساسی بهداشت روان است.البته برای شاد بودن باید از ابزار مشروع استفاده کرد،زیرا ابزار نامشروع را نمی توان وسیله ای فرحبخش و شادی آفرین دانست. حضرت علی «ع» فرمود:در لذتی که موجب پشیمانی شود و شهوتی که درد و اندوه را در پی داشته باشد، خیری نیست. [۱۵۰]
۲-۱-۵-۱-۳-۳-خوش بینی:
خوش بینی، یکی از عوامل آرامبخش وزمینه ساز شادی هاست،همان گونه که بدبینی و پندار بد درباره ی محیط و اطرافیان وجامعه، هر شیرینی را تلخ جلوه می دهد. [۱۵۱]
۲-۱-۵-۱-۳-۴-سلامت و لذت:
امام صادق «علیه السلام» می فرماید: لذت زندگی هنگامی قابل درک است که که انسان از نعمت سلامتی برخوردار باشد. تن بیمار،زندگی را برای انسان تلخ می کند. لذت سلامت از هر لذتی بالاتر است. همه لذت ها هنگامی درک می شوند که انسان، سالم باشد.[۱۵۲]
۲-۱-۵-۱-۳-۵-شوخ طبعی:
یکی از زمینه های شادکامی،خنده و شوخی است.کسانی که گرفته و عبوس اند، روحی خسته و آزرده خواهند داشت.با کمی شوخ طبعی می توان نشاط و شادکامی را برای انسان به ارمغان آورد.[۱۵۳]امام علی «علیه السلام» در این باره می فرماید: (کان رسول الله «ص» لیسر الجل من اصحابه اذا رآه مغموما بالمداعبه وکان یقول :ان الله یبغض المبعس فی وجه اخوانه) (سیره ی رسول خدا «ص»این بود که وقتی یکی از اصحاب خود را غمگین می دید، او را به وسیله ی شوخی کردن، شاد می کرد و می فرمود: خداوند، نفرت دارد از ترش رویی در چهره ی برادرش.)[۱۵۴]
سعی کنیم از وضعیت موجود زندگی خود لذت ببریم و مدام نگران آینده نباشیم، قبول کنیم که برای مسائل و مشکلات زندگی همیشه راه حلی وجود دارد که باید آن را پیدا کنیم،سعی کنیم با مهارت های زندگی آشنا شویم و رضایتمندی خود را از زندگی افزایش دهیم.
۲-۱-۵-۱-۴-رابطه هوش هیجانی با شادکامی
تقریباً ده سال بعد از این که مفهوم هوش هیجانی در روانشناسی جا افتاد، یک گروه از روان‌شناسان دیگر، در فکر در انداختن سقفی نو در روانشناسی افتادند. آنها که نام مکتب قرن بیست و یکمی خودشان را گذاشتند «روانشناسی مثبت‌گرا»، توجّه خودشان را روی جنبه مثبت زندگی انسان‌ها گذاشتند. شادکامی، یکی از مؤلّفه‌های هوش هیجانی است.
در واقع، آدمی‌که از هوش هیجانیِ بالایی برخوردار است، از چند راه می‌تواند شادکامی خودش را حفظ کند:
۱. با شناخت احساس‌هایش: در واقع، آنهایی که هوش هیجانی بالایی دارند، می‌توانند کوچک‌ترین تغییرات در احساسات خودشان را بشناسند و منفی یا مثبت بودنش را تشخیص دهند. آنها می‌دانند که الآن، شگفت‌زده شده‌اند یا از چیزی، چِندششان شده است. در واقع، تا کسی نتواند احساس‌های خودش را تشخیص دهد، نمی‌تواند آن ها را به شادی تغییر دهد ۲.یاد گرفتن قاطعیتِ محترمانه
۳-از نوشتن برای بیرون ریختن احساساتمان استفاده کنیم
نوشتن، یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌تواند هیجانات ما را تنظیم کند و ما را مجبور کند که روی احساساتمان نام بگذاریم و آن هارا روی صفحه کاغذ، ثبت کنیم. نوشتن، هم، نوعی تخلیه هیجانی است و هم نوعی تنظیم هیجان.
۲-۱-۵-۲- خوش بینی
۲-۱-۵-۲-۱- تعریف خوش بینی:
خوش بینی را می توان استفاده کردن از تمامی ظرفیت های ذهنی مثبت، نشاطانگیز و امیدوار کننده در زندگی، برای تسلیم نشدن در برابر عوامل منفیِ ساخته ذهن و احساس های یأس آورِ ناشی از دشواری ارتباط با انسان ها و رویارویی با طبیعت، دانست.[۱۵۵]
سلیگمن خوش بینی را یک حالت شناختی می داند که به نحوه تفکر افراد درباره ی علت ها بر می گردد[۱۵۶]. در منابع اسلامی،خوش بینی را می توان از سه مفهوم در آموزه های اسلامی استخراج.
کرد:«حسن ظن در برابر سوء ظن»، حمل فعل مسلم بر صحت» و« دیدگاه کلی مسلمانان در مورد جهان و زندگی»
یکی از عناصر هوش هیجانی تفکر مثبت است.
یکی از عواملی که می تواند نقش مهمی در رضایت از زندگی داشته باشد، ویژگی خوش بینی است.
۲-۱-۵-۲-۲-خوش بینی در قرآن و روایات و روانشناسی :
جهان آیینه ای است که شما را آن گونه که هستید جلوه می دهد.اگر بخندید،چهره ای خندان به شما می نماید و اگر با چهره ای ناخوش بدان بنگرید، چهره ای درهم و خشن نشانتان می دهد. شخصیت هر فرد بر اساس طرز تفکر و نحوه ی نگرش او شکل می گیرد. از اینرو،باید برای نیروی اندیشه و تفکر مثبت اهمیت زیادی قائل شد،چرا که تفکر مثبت برکات زیادی را در پی دارد.[۱۵۷]
بسترهاى خوش بینى و بدبینى ما به دیگران
در زمینه خوش بینى و بدبینى ما به دیگران، بسترهایى وجود دارد که به مهم ترین نمونه هاى آن اشاره مى کنیم:
-هم نشینى: عامل بدبینى و خوش بینى ما به دیگران عمدتا کسانى هستند که ما با آن ها نشست و برخاست مى کنیم.
حضرت على(علیه السلام) مى فرماید: (هم نشینى با بدان باعث بدگمانى به خوبان مى شود و هم نشینى با خوبان بدان را خوب مى گرداند.)[۱۵۸]
ـ فضاسازى: همچنین توصیه شده است که زمینه هاى مثبتى براى قضاوت دیگران ایجاد کنید و از فضاسازى منفى و ایجاد زمینه هاى اتهام بپرهیزید. حضرت على(علیه السلام) مى فرماید: کسى که خود را در موضع تهمت قرار دهد نباید کسى را که به او گمان بد برده است، نکوهش کند.[۱۵۹]
۲-۱-۵-۲-۳-آثار خوش بینى به دیگران
