در سال ۱۸۰۴ که قانون فرانسه تدوین شد، نویسندگان قانون مدنی در پذیرش فرزندخواندگی دچار تردید بودند ولی بنابر توصیه و سفارش ناپلئون این تأسیس در موارد ۳۴۳ به بعد قانون مدنی فرانسه گنجانده شد. ناپلئون قصد داشت فرزندخواندگی راهی برای تضمین و استمرار نسل باشد و بین فرزندخونی و فرزندخوانده تفاوتی نباشد. به عقیده بسیاری تنها عامل مؤثر برای ورود این نهاد به قانون مدنی فرانسه همین توصیه ناپلئون بود وگرنه تدوین کنندگان قانون مدنی فرانسه چنین قصدی نداشتند. (مبین، ۱۳۸۴ : ۳۳)
البته آن چیزی که در قانون مدنی فرانسه گنجانده شد چیزی نبود که مورد تمایل ناپلئون بود؛ چرا که این فرزندخواندگی نیاز به رضایت دو طرف داشت و فرزندخوانده می بایست کبیر باشد تا بتواند اراده خود را اعلام نماید. از سوی دیگر آثار بسیار محدودی بر این نوع فرزندخواندگی بار می شد و فقط نام خانواده جدید را به فرزندخوانده منتقل می کرد و از موجبات ارث بود، نه اینکه یک رابطه پدر- فرزندی ایجاد کند. از طرف دیگر فرزندخوانده در خانواده اصلی خود باقی می ماند از این رو فرزندخواندگی بسیار به ندرت انجام می گرفت. (همان)
پس از جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۸- ۱۹۱۴ ) به دلیل تلفات جنگ، آمار یتیمان بسیار افزایش یافت و نگهداری از این اطفال یتیم، دولت فرانسه را بر آن داشت تا در مقررات مربوط به فرزندخواندگی که تا آن زمان کارایی خاص نداشت تجدید نظر نماید. مطابق قانون ۱۹ ژوئن ۱۹۲۳ شرایط فرزندخواندگی سهل تر شد و پدرخوانده ولایت قهری بر فرزند را به دست آورد و با پذیرفته شدن صغیر به عنوان فرزندخوانده موافقت کرد، این قانون موجب گسترش قابل توجه فرزندخواندگی گردید به طوری که آمار فرزندخواندگی از حدود صد مورد در سال به هزار مورد در سال رسید. این قانون اولین گام در جهت تکامل فرزندخواندگی بود. (همان : ۳۴)
قانون خانواده مصوب ۲۹ ژوئیه ۱۹۳۹، باز هم شرایط فرزندخواندگی را راحت تر کرد و به دادگاه اجازه داد قطع رابطه فرزندخوانده با خانواده اصلی اش را اعلام نماید. این قانون همچنین در کنار فرزندخواندگی که بر اساس یک رابطه قراردادی استوار بود نسب ناشی از فرزندخواندگی[۶] را پذیرفت که در مورد اطفال کمتر از پنج سال که والدین آنها ناشناخته یا مرده بودند و یا اطفال خود را رها کرده بودند با حکم دادگاه قابل اجراء بود. (همان)
در سال های ۱۹۴۱، ۱۹۵۷، ۱۹۵۸ نیز اصلاحات جزئی در متن قانون فرانسه رخ داد و این نهاد را به یک نسب مشروع نزدیکتر کرد. قانون ۲۱ دسامبر ۱۹۶۰ سن لازم برای فرزندخواندگی ( پذیرفتن فرزندخوانده ) را کاهش داد و در ۱ مارس ۱۹۶۳ قانون گذار به قبول کنندگان جهت نگهداری اطمینان داد که دولت اجازه نمی دهد والدین واقعی پس از رها کردن طفل با فرزندخواندگی او مخالفت کنند. (همان)
بالاخره در ۱۱ ژوئیه ۱۹۶۶ قانون گذار نسب ناشی از فرزندخواندگی را به « فرزندخواندگی کامل » تغییر نام داد و در کنار آن « فرزند خواندگی ساده » هم وجود داشت. فرزندخواندگی کامل در حقیقت ایجاد یک نسب مصنوعی بود و تقریباً با نسب مشروع تفاوتی نداشت و رابطه فرزندخوانده با خانواده اصلی خود کاملاً قطع می شود و این در حالی است که در فرزندخواندگی ساده، فرزندخوانده فقط از بعضی از مزایای فرزند بهره مند می شود و فرزندخواندگی قابل فسخ است و رابطه کودک با خانواده اصلی وی قطع نمی شود، قانون ۲۲ دسامبر ۱۹۷۶ بار دیگر این نهاد را ساده تر کرد و فرزندخواندگی را با وجود داشتن فرزند اجازه داد. ( همان)
۱-۵ ماهیت سرپرستی
وقتی از ماهیت حقوقی موضوعی سخن گفته می شود منظور جوهره تشکیل دهنده آن موضوع می باشد؛ اینکه سرپرستی عقد است یا ایقاع؟ عمل حقوقی است یا واقعه حقوقی؟ سرپرستی در چه قالبی جای می گیرد؟
با توجه به قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست و ماده ۵ این قانون که مقرر می دارد: «افراد زیر می توانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان درخواست کنند.» در نتیجه مشخص می شود که قبول سرپرستی افراد مذکور در این قانون، نه تحمیل قانون گذار است و نه امری طبیعی و خارج از اراده تا آن را واقعه حقوقی تلقی کنیم.
برخی از حقوق دانان ماهیت سرپرستی را ایقاع دانسته ( کاتوزیان، ۱۳۹۰ : ۱۴ ) و معتقدند که سرپرستی سازمان حقوقی ویژه ای است که به منظور حمایت از کودکان بی سرپرست ایجاد شده است و نباید آن را در شمار قراردادها آورد. به همین جهت توافق زن و شوهر پذیرنده با خانواده یا سرپرست طفل هیچ اثر حقوقی به بار نمی آورد. سپردن طفل به خانواده درخواست کننده با تصمیم قضایی است که در صورت وجود شرایط قانونی از طرف دادگاه صادر می شود و سرپرستی اثر حقوقی رأی دادگاه است. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۴۸ )
برخی دیگر معتقدند سرپرستی یک عمل حقوقی است که موجب پیدایش رابطه فرزندی صوری بین طرفین می شود، سرپرستی را عمل حقوقی و نمونه یک عقد تشریفاتی دانسته است که باید به تصدیق دادگاه برسد. در نتیجه به اراده طرفین به وجود می آید، درخواست پذیرش از یک طرف و قبول آن از سوی دیگر. ( جعفری لنگرودی، ۱۳۸۷ : ۴۹۷ و ۴۹۸ )
به نظر می رسد که بتوان این رابطه را یک قرارداد جایز دانست، هرچند قانونگذار سرپرستی کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست را به افراد تحمیل ننموده است و نیز این امر خارج از اراده افراد قبول کننده فرزند نیز نمی باشد و کودک و نوجوان نقشی در برقراری این رابطه ندارند، لکن می توان سرپرستی را یک قرارداد دانست که یک طرف آن حاکم شرع و مدعی العلوم « دادگاه » به نمایندگی از کودک و نوجوان و طرف دیگر آن افراد متقاضی هستند و حکم دادگاه مؤسس این رابطه و رضایت سرپرست شرط لازم آن است، در نتیجه با توجه به لزوم تقاضای سرپرست و نیز تأیید دادگاه نظریه قرارداد بودن این عمل بیشتر مورد توجه است. هرچند همان طور که در بالا گفته شد دکتر کاتوزیان قراردادی بودن نهاد سرپرستی را نپذیرفته اند و آن را یک سازمان حقوقی ویژه دانسته اند، البته حتی خودشان هم گفته اند که ماهیت این نهاد در قانون مورد تردید است. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۵۲ )
بحث دیگری که در رابطه با ماهیت حقوقی سرپرستی مطرح می شود و موجب اختلاف نظرهایی بین حقوق دانان شده است مسأله ماهیت رابطه ایجاد شده بین متقاضیان سرپرستی و کودک و نوجوان است، به این صورت که برخی از اساتید حقوق معتقدند که رابطه ایجاد شده بین طرفین یک رابطه حکمی و انتساب او به خانواده مجازی است به همین جهت ممکن است در نتیجه وقوع حوادثی مانند فوت پدر و مادر حکمی ارتباط ایجاد شده برهم خورد و کودک در حکم فرزند خانواده دیگری درآید؛ در حالی که فرزند مشروع را هیچ حادثه ای بیگانه نمی سازد و پیوند طبیعی او و پدر و مادر گسستنی نیست و از طرف دیگر معتقدند که فرزند واقعی کسی است که از نسل دیگری باشد و رابطه خونی و طبیعی او و پدر و مادر را به هم پیوند دهد، بنابراین سرپرستی مندرج در قانون به منزله ایجاد قرابت نیست، در این سرپرستی پیوند طبیعی و محکمی بین طرفین ایجاد نمی شود و زوالش امکان دارد؛ زیرا درجه وابستگی این فرزند به خانواده، تابع احکام قانون است و بر اساس سیاست قانون گذار زایل می شود. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۴۳ و ۴۴۴ )
این در حالی است که برخی دیگر آن را موجب ایجاد رابطه قرابت بین طرفین می دانند و معتقدند که قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست برای حمایت از این افراد ضوابطی برای سرپرستیشان مقرر داشته و آن را به صورت یک نهاد حقوقی درآورده که می توان آن را منشأ نوعی قرابت در حقوق ایران دانست. ( صفایی و امامی، ۱۳۸۸ : ۲۸۳ )
به نظر می رسد که سرپرستی موجب ایجاد قرابت بین طرفین نمی شود؛ زیرا از آنجا که موارد قرابت در شریعت و فقه ما مشخص شده است و قرابت را صرفاً در موارد (نسب، سبب و رضاع) دانسته و به قرابت ناشی از سرپرستی اشاره ای نشده است در نتیجه نمی توانیم سرپرستی را یک نوع قرابت بدانیم و همانطور که قبلاً گفته شد با توجه به آیات ۴ و ۵ سوره مبارکه احزاب که بیان داشته هر گونه ایجاد رابطه نسبی بین طرفین ممنوع است این مسأله را برای ما آشکار ساخته که موجب ایجاد قرابت نمی شود، بلکه قانون تنها پاره ای از آثار قرابت را بین طرفین معین کرده است که خارج از این موارد نمی شود چیزی را متصور شد.
۱-۶ مقایسه نهادهای سرپرستی با یکدیگر
۱-۶-۱ مقایسه قیمومت با ولایت و وصایت
ولایت به معنی عام سلطه ای است که شخص بر مال و جان دیگری پیدا می کند و شامل ولایت پدر، جد پدری، پیامبر و حاکم می شود ولی در روابط خانوادگی عبارت است اقتداری که قانون گذار به منظور اداره امور مالی و گاه تربیت کودک یا سفیه و مجنونی که حجرشان متصل به صغر است به پدر و جد پدری اعطا کرده است. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۰۲ )
ولایت ممکن است به موجب وصایت باشد یعنی کسی که از طرف پدر و جد پدری برای امور مربوط به صغیر و بعد از نبودنشان منصوب می شود، از نظر تحلیلی ولی سمتی را که خود در سرپرستی مولی علیه و دارایی او دارد برای پس از فوت به وصی واگذار می کند و در حقیقت او قائم مقام ولی می باشد، در صورت فوت پدر و جد پدری وصی منصوب از طرف آنان سمت ولایت را عهده دار خواهد بود. ( امامی، ۱۳۸۳، ج۵ : ۲۱۵ )
دکتر کاتوزیان معتقدند که وصی نماینده عهدی ولی قهری است و همه اختیارات خود را از او می گیرد، با وجود این وصی را نمی توان وکیل شمرد زیرا اختیار وصی از زمانی آغاز می شود که صلاحیت ولی با مرگ او پایان می پذیرد؛ در نتیجه باید پذیرفت که اختیار وصی شاخه ای از ولایت قهری است که در نتیجه وصیت عهدی به ( وصی ) تفویض می شود به همین جهت دادستان بر کار وصی نظارت ندارد و قانون مدنی او را همراه با پدر و جد پدری « ولی خاص » نامیده است. ( کاتوزیان، ۱۳۸۴ : ۴۰۵ )
نکته قابل ذکر در اینجا این است که وصی هرچند شامل اصطلاح ولی خاص می باشد که در ماده ۱۱۹۴ قانون مدنی آمده است و بیان داشته که ولی خاص عبارتند از ولی قهری و وصی منصوب از جانب پدر یا جد پدری اما سمت وصی یک نوع ولایت غیر از ولایت قهری است منبع اختیار ولی قهری به طور مستقیم قانون است و اعطای این سمت به اراده شخص ارتباط ندارد درحالی که وصی نماینده اراده ولی است و حدود اختیار او را پدر و جد پدری معین می کند و به همین جهت است که در قانون مدنی، پدر و جد پدری را اولیای قهری نامیده اند چون ولایت این افراد به حکم مستقیم قانون است.
هر گاه محجور ولی خاص نداشته باشد و ولایت از طرف دادگاه به شخصی واگذار شده باشد این ولایت را قیمومت گویند. این ولایت نه قهری و به حکم قانون ایجاد می شود و نه قرارداد در استقرار آن نقش دارد بلکه سمتی است عمومی وقضایی که در آن شایستگی قیم بیش از هر شرط دیگر اهمیت دارد. ( کاتوزیان، ۱۳۸۳، ج۲ : ۲۴۴ )
در مقایسه قیمومت و وصایت می توان گفت اختیارات وصی بیش از قیم است مگر اینکه موصی اختیارات او را محدود کرده باشد مثلاً وصی می تواند طرف قرارداد با محجور واقع شود اما قیم نمی تواند، همچنین دادگاه اصولاً بر کار ولی قهری و وصی مداخله نمی کند، ولی به فعالیت قیم به استناد ماده ۷۳ قانون امور حسبی نظارت دارد، قیم ممکن است از خویشان محجور یا بیگانه باشد در صورتی که ولی کسی است که به طور مستقیم و یا با واسطه در ایجاد کودک دخالت، داشته و گذشته از سمت قانونی با او پیوند خونی و طبیعی دارد، وصی می تواند وصی بعد از خود را تعیین کند ولی قیم نمی تواند و از طرف دیگر قیم اگر چه عادل و شایسته باشد اگر مصلحت محجور اقتضاء کند قابل عزل است زیرا نماینده دادگاه است و هر موکلی می تواند وکیل خود را عزل کند در صورتی که قاضی حق عزل وصی منصوب از جانب ولی قهری را در صورت داشتن عدالت و صلاحیت ندارد پس بدون سببی که این عزل را توجیه کند حق عزل ندارد. (صفائی و قاسم زاده، ۱۳۸۶ : ۲۵۹ و ۲۶۰)
۱-۶-۲ مقایسه قیمومت با سرپرستی
نهاد قیمومت با نهاد سرپرستی متفاوت بوده و محدوده و اختیارات عقد سرپرستی بسیار فراتر و وسیع تر از نهاد قیمومت است، نصب قیم ناظر به مواردی است که مطابق قانون مدنی و امور حسبی دادگاه ها برای صغارنصب قیم نمایند اما این عمل به هیچ وجه شامل موضوع سرپرستی ذکر شده در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست که از حیث شیوه سرپرستی و شرایط آن به طور کلی با مفهوم قیمومت متفاوت است نمی باشد.
قیم می تواند برای نگهداری اموال مولی علیه و انجام امور راجع به او تقاضای اجرت نماید، این در حالی است که در سرپرستی نه تنها حق چنین تقاضایی را ندارند بلکه می بایست پرداخت هزینه نگهداری، تربیت و تحصیل کودک و یا نوجوان را تضمین نمایند و از طرف دیگر قیم در صورت نبودن ولی خاص از طرف دادگاه منصوب می گردد و در مواردی که کودک ولی خاص دارد، مثل کودکان بدسرپرست نمی توان نصب قیم نمود اما در قانون جدید سرپرستی دادگاه اجازه دارد که امر سرپرستی این کودکان و نوجوانان را به متقاضیان سرپرستی واگذار نماید و همچنین اولویت در سرپرستی با زوجین است، هرچند که در قانون جدید برای دختران و زنان مجرد هم امتیازی برای سرپرست شدن پیش بینی شده است اما در مورد قیمومت این موارد مطرح نمی باشد و قیم می تواند مرد مجرد هم باشد. علاوه بر اینها قیمومت محدودیت هایی دارد که این موارد را در سرپرستی ما مشاهده نمی کنیم.
۱-۶-۳ مقایسه قیمومت با حضانت
قیمومت فراتر از حضانت است، در تفاوت بین این دو باید گفت حضانت حق و تکلیف ابوین است و بیشتر ناظر به نگهداری جسمی و فیزیکی محجور است در حالی که قیم اداره امور مالی و غیر مالی محجور و انجام اعمال حقوقی به نمایندگی از محجور را به عهده دارد، ممکن است برای اداره امور محجور قیم تعیین شده باشد و در عین حال حضانت او بر عهده مادر یا شخص دیگری باشد، آموزش و پرورش معنوی و اخلاقی محجور اصولاً بر عهده قیم است هرچند که متصدی حضانت نیز در تربیت کودک مسئول است. ( صفائی و قاسم زاده، ۱۳۸۶ : ۲۶۲ )
۱-۶-۴ مقایسه سرپرستی با امین موقت
در صورتی که ولی قهری منحصر به هر دلیلی توانایی انجام امور مولی علیه را نداشته باشد امین موقت نصب می شود، اما چنانچه هیچ یک از پدر، مادر، جد پدری یا وصی منصوب از سوی ولی قهری طفل شناخته نشده و یا در قید حیات نباشند و همچنین افرادی که سرپرستی آنها به سازمان بهزیستی سپرده شده است و تا زمان دو سال از تاریخ سپرده شدن آنها به سازمان هیچ یک از افراد مذکور برای سرپرستی آنها مراجعه ننموده باشند دادگاه سرپرستی برای این افراد تعیین می کند.
۱-۶-۵ مقایسه قیمومت با امین موقت
امین موقت، شخصی است که با وجود ولی قهری از سوی دادگاه به طور موقت منصوب می گردد و با رفع مانع از ولی قهری سمت او از بین می رود در حالی که قیم در صورتی منصوب می شود که ولی قهری یا وصی منصوب از جانب او وجود نداشته باشند، همچنین وظیفه قیم، موقت نیست و تا رفع حجر از کودک یا عزل یا انعزال قیم به اعمال قانونی خود ادامه می دهد و از طرف دیگر در مواردی که ضم امین می شود این امین برخلاف قیم در اداره امور محجور استقلال ندارد بلکه با مشارکت و همکاری ولی قهری امور محجور را اداره می کند به صورتی که موافقت هر دو لازم است بنابراین امین منضم به ولی قهری در کنار او مشترکاً عهده دار امور محجور است در حالی که قیم در صورت نبود ولی قهری و وصی انجام وظیفه می کند و در اداره امور محجور استقلال دارد. ( صفائی و قاسم زاده، ۱۳۸۶ : ۲۶۲ و ۲۶۳ )
۱-۶-۶ مقایسه سرپرستی با حضانت
حضانت متفاوت از سرپرستی است، حضانت به معنی نگهداری و مراقبت فیزیکی است، به تعبیر دیگر می توان گفت؛ حضانت نگهداشتن طفل، مواظبت و مراقبت او و تنظیم روابط او با خارج است، با رعایت حق ملاقات که برای خویشان نزدیک طفل شناخته شده است، بنابراین حضانت بیشتر ناظر به حمایت جسمی از کودک است. هرچند که حمایت روحی و اخلاقی نیز در این نهاد حقوقی مد نظر بوده است. (صفایی و امامی، ۱۳۸۸ : ۳۴۴) در حالی که سرپرستی به معنای اداره امور اساسی کودک و یا نوجوان و وظایف و تکالیف یک پدر و مادر واقعی می باشد و در واقع حوزه وظایف و اختیارات سرپرستان در محدوده قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست است که گسترده تر از حضانت می باشد؛ از جمله تصمیم گیری در مورد اموال، محل اقامت و غیره.
فصل دوم
تحقق سرپرستی
۲-۱ تغییر و تحول در قانون سرپرستی
قانون مصوب ۱۳۵۳ در زمان خودش کاربرد خوبی داشت، آن زمان تعداد کودکان بی سرپرست در کشور زیاد نبود. در گذشته آسیب های اجتماعی و فضای خانوادگی با امروز متفاوت بود و از طرفی نگاه امروز مسئولان سازمان بهزیستی بر تقویت مبنای برنامه ریزی و باز پیوند خانواده و برنامه های خانواده محور است. خانواده در آداب و رسوم جامعه ما بسیار مستحکم است و در مبنای شرعی و دینی نیز تحکیم بنیان خانواده به عنوان امن ترین فضایی که می تواند به رشد و پرورش صحیح افراد کمک کند و به شکوفایی استعدادها و مناسب سازی رفتارهای اجتماعی منجر شود تأکید بسیار شده است.
بحثی که وجود داشت وضعیت کودکان بدسرپرست بود، زمانی که قانون ۱۳۵۳ تصویب شد کودکان بی سرپرست به مفهوم عام فرهنگی به معنای کودکی بود که فاقد پدر، مادر و جد پدری باشد و شرایط واگذاری سرپرستی را به صورت دایم به افراد واجد شرایطی که در قانون ذکر شده بود را داشته باشد. بر اساس بررسی سازمان بهزیستی بیش از ۸۷ درصد کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی کشور کودکانی به این مفهوم نبودند. بیشتر کودکان به مفهوم عام بدسرپرست بودند، شیب گرایش این کودکان از کودکان بی سرپرست به بدسرپرست تغییر پیدا کرد و پیش بینی می شد تعداد این کودکان در سال های آینده افزایش پیدا کند. سیاست حاکم بر کشور ما بر اساس مصادیق فرهنگ ملی و دینی و تقویت برنامه هایی با محوریت خانواده است. بر اساس قانون قبلی ۱۳ درصد بچه ها شرایط رفتن به خانواده را داشتند اما ۸۷ درصد دیگر از این بچه ها دچار مشکل بوده اند و پیش بینی می شد تعداد این کودکان در سال های آینده افزایش پیدا کند قانون قبلی بیشتر به بحث سرپرستی دایم پرداخته بود و مشکل اساسی برای ورود کودکان و نوجوانان بدسرپرست به خانواده های سالم همچنان وجود داشت و با وجود تأکید های فراوان دین اسلام درباره تحکیم بنیاد خانواده و اهمیت رشد و پرورش کودک در محیط خانواده عملاً این دسته از کودکان طرد می شدند و باید آنها را در مؤسسات نگهداری می کردیم؛ کاری که با یکی از اصول حقوق بشر در دنیا تضاد اصلی دارد، بیش از ده ها سال است سیستم مراقبت های مؤسسه ای و شبانه روزی در زمینه سالمندان و معلولان و کودکان بی سرپرست مطرود شده است؛ زیرا این مراکز فاقد ۷ کارکرد اصلی نهاد خانواده است. این کارکردها تولید مثل یا بقای مثل، کارکرد اقتصادی، ورزشی و تربیتی و اجتماعی و رفتاری است و مقوله ای که بعد از هزاره سوم مورد توجه قرار گرفته تعاملات و انتقال مفاهیم عاشقانه است که این مقوله به عنوان یکی از کارکردهای اصلی خانواده مطرح شده است و این کارکرد زمانی اتفاق می افتد که پدر و مادر به عنوان اصلی ترین مربیان تعلیم و تربیت بتوانند در کنار بچه ها قرار گیرند، در نتیجه و با وجود شرایط حاکم نیاز به تدوین قانون جدید ضروری و مهم به نظر رسید. (الوند، ۱۳۹۲: ۱۴)
در سال ۸۷ دولت لایحه ای برای حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست به تصویب رساند، که پس از ارائه به مجلس و تصویب توسط نمایندگان زمانی که برای بررسی به شورای نگهبان ارسال شد بارها با اشکالاتی از سوی شورای نگهبان مواجه شد و مجدداً به مجلس بازگشت.
ایرادی که شورای نگهبان در مرحله اوّل به لایحه گرفت، سبب طولانی شدن روند تصویب این قانون شد و تصویب آن را با وقفه ای چند ساله مواجه کرد، ایرادی بود که شورای نگهبان به ماده ۱ این قانون وارد دانست که در آن مقرر شده « سرپرستی کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست به منظور تأمین نیازهای مادی و معنوی آنان با اذن مقام معظم رهبری و مطابق مقررات این قانون صورت می گیرد » که شورای نگهبان بیان داشت امر سرپرستی کودکان و نوجوانان بی سرپرست شرعاً به عهده ولی امر است، حضانت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست در جامعه اسلامی از وظایف ولی فقیه است] الحاکم ولی من لا ولی له[ و باید اذن ولی فقیه قبل از تنظیم لایحه گرفته می شد. (مهرپور، ۱۳۹۲، کد خبر: ۹۰۵۸ )
شورای نگهبان از مجلس خواست که مجلس مشخص کند که آیا در تعیین نهاد سرپرستی از مقام معظم رهبری اذن گرفته است یا خیر؟ در همان سال ۸۸ مجلس شورای اسلامی برای شورای نگهبان نامه نوشت که تصویب این قانون با اذن مقام معظم رهبری صورت گرفته است، اما همچنان شورای نگهبان بر نظر خود تأکید کرد که باید مطمئن شویم که اذن، گرفته شده یا نه. مذاکراتی در این خصوص انجام شد و برخی از فقهای شورای نگهبان با معاون حقوقی بیت رهبری تماس گرفته و سرانجام این اذن گرفته شد و از طریق دبیر شورای نگهبان اعلام گردید و این مصوبه دوباره در تاریخ ۵/۲/۹۱ به شورای نگهبان ارسال شد اما شورای نگهبان بیان داشت این موضوع باید در صحن علنی مجلس مطرح شود و مجلس با توجه به این اذن لایحه را تصویب کند، مجلس نیز مجدداً این لایحه را تصویب کرد و برای اظهار نظر ماهوی در تاریخ ۴/۵/۹۱ به شورای نگهبان ارسال کرد. (همان)
شورای نگهبان پس از بررسی ماهوی این لایحه ۲۳ ایراد بر این قانون وارد دانست که یکی از آنها در رابطه با قانون اساسی و اصل ۸۵ بود به این ترتیب که ایراد درباره لزوم صدور شناسنامه جدید برای طفل و اصلاح شناسنامه سرپرستان بود که پس از صدور حکم کلی، سایر ترتیبات را به آیین نامه سپرده بود که شورای نگهبان بیان داشت که این بند با اصل ۸۵ قانون اساسی مغایر است و بقیه ایرادات به اشکالات فقهی و شرعی مربوط می شد که برخی خیلی زود برطرف شد و چند ماده آن مشکل دار بود. (مرادی، ۱۳۹۲، کد خبر: ۵۵۵۶)
بعد از بررسی در کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی و رفع ایرادهای مطرح شده، لایحه مجدداً به شورای نگهبان ارسال شد، در نهایت و بعد از اتمام این رفت و برگشت ها قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مشتمل بر ۳۷ ماده و ۱۷ تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ سی و یکم شهریور ماه یکهزار و سیصد و نود و دو در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ ۱۰/۷/۱۳۹۲ به تأیید شورای نگهبان رسید و در تاریخ ۱/۸/۱۳۹۲ از سوی رئیس جمهور برای اجرا ابلاغ شد.
بر اساس قانون جدید، نقش سازمان بهزیستی کشور به عنوان بزرگترین سازمان دولتی حامی این کودکان، افزایش یافته و اختیارات قانونی بیشتر و مؤثرتری به این سازمان محول شده، به گونه ای که در قانون قبلی بهزیستی مجری بود و دادگاه برای سرپرستی حکم تعیین می کرد، اما در این قانون از همان ابتدا بهزیستی در بطن ماجراست و بدون شک ایفای این نقش به طور مؤثر و مستمر، می تواند مصالح عالیه کودکان و نوجوانان را بیش از پیش تضمین کند.
۲-۲ شرایط سرپرستی
به صراحت ماده ۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، هدف اصلی این قانون تأمین نیازهای مادی و معنوی کودک و نوجوان است؛ به همین منظور قانون گذار وجود شرایط خاصی را برای متقاضیان لازم دانسته است به علاوه می بایست در کلیه مواد قانون و تنظیم روابط سرپرست و فرد مورد سرپرستی این هدف مورد غفلت قرار نگیرد، سرپرستی دو هدف را دنبال می کند؛ در مرحله نخست قصد دارد کانون مناسبی برای کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست بیابد و دیگر آنکه تحکیم بنیان های خانوادگی را دنبال کند به همین منظور برای رسیدن به این هدف و مصالح یاد شده شرایطی برای متقاضیان و افرادی که به سرپرستی گرفته می شوند وجود دارد، شرایط مذکور در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست را مورد بررسی قرار می دهیم و به تطبیق و مقایسه آن با قانون قبلی حمایت از کوکان بی سرپرست می پردازیم.
۲-۲-۱ شرایط متقاضیان سرپرستی
۲-۲-۱-۱ تأهل
قانون گذار در قانون جدید نسبت به این شرط برای متقاضیان سرپرستی دست به نوآوری زده است به این ترتیب که در بند ج ماده ۵ در خصوص افراد واجد شرایطی که می توانند تقاضای سرپرستی کنند، مقرر می دارد «دختران و زنان بدون شوهر، در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت». اما طبق ماده ۱ قانون قبلی سرپرستی، متقاضیان سرپرستی باید حتماً زن و شوهر بودند؛ یعنی اینکه فقط کسانی که بین آنها رابطه زوجیت وجود داشت می توانستند با توافق یکدیگر تقاضای سرپرستی کودکی را کنند از این تغییر رویکرد قانون گذار مباحث مختلفی به ذهن متصور می شود، ابتدا از دیدگاه مثبت به این قضیه می نگریم به این صورت که قانون گذار با این اقدام موجب وسعت بخشیدن دامنه فرزندپذیری به دختران و زنان مجرد شده است، زنان و دختران مجردی هستند که پایگاه اجتماعی، اقتصادی، ارزشی و فرهنگی بالایی دارند و به هر دلیل نمی خواهند ازدواج کنند اما فطرت مادر بودن در آنها زنده است. بنابراین از یک جهت امید را در دل دختران و زنانی که تنها مانده اند روشن می کند و می توانند با پذیرش فرزندی تنهایشان را پایان ببخشند. شاید درست باشد که زنان آسیب پذیرتر از مردان هستند ولی اگر آن فرزند در پرورشگاه بماند بیشتر آسیب می بیند یا در کنار خانواده ای که یک مادر دارد قطعاً حضور در کنار یک مادر بهتر است، این بهتر است که بچه درون خانواده باشد حتی اگر در آن یک والد وجود داشته باشد. این درحالی است که وقوع این مسئله در تمام کشورهای پیشرفته اتفاق می افتد و در جامعه امروزی ما هم با توجه به اینکه دختران ازدواج نکرده و زنان بدون شوهر روز به روز تعدادشان در حال زیاد شدن است، این اقدام در صورتی که تمام جوانب آن بررسی شود و حساسیت های لازم در مورد مجرد ماندن این افراد و موارد دیگر مورد توجه قرار گیرد، می تواند اقدامی مفید و مؤثر باشد.
۲: در ارائه نتایج باید به همهی کسانی که در به ثمر رسیدن این پژوهش سهیم بودهاند اشاره شود.
۳: در ارائه نتایج باید به همهی زمینهها و عوامل مؤثر در شکلگیری آن پژوهش اشاره شود.
۹٫۳٫۴٫ احاطهی علمی بر اطلاعات مورد نیاز
یکی از انتظارات از کار گروهی پژوهشی احاطهی علمی بر اطلاعات مورد نیاز است که در کار فردی نمیتوان به تحقق آن خوشبین بود. این ارزش، اصولی اخلاقی در پی دارد:
۱: گروه باید حداکثر تلاش خود را برای احاطه بر منابع اطلاعاتی مورد نیاز برای پژوهش انجام دهد.
۲: گروه باید از بهترین روش برای جمع آوری، دستهبندی و ردهبندی اطلاعات استفاده کند.
۳: گروه باید تمام تلاش خود را برای حفاظت از منابع اطلاعاتی خود انجام دهد.
۴: اطلاعات باید در دسترس هر کدام از اعضای گروه که به آن نیاز دارند، قرار گیرد.
۱۰٫۳٫۴٫ اطمینان جامعهی علمی از نتایج پژوهش
اطمینان جامعهی علمی از نتایج پژوهش یکی از ارزشهایی است که هدف از تشکیل گروه پژوهشی است. جامعه از گروه پژوهشی به صورتهای مختلف حمایت میکند تا گروه بتواند این اعتماد و اطمینان را ایجاد کند. در این راستا اصولی اخلاقی باید در نظر گرفته شود:
۱: رهبر گروه باید در زمان انتخاب اعضای گروه تمام دقت ممکن را لحاظ کند، تا در زمان ارائه نتایج بتواند از صلاحیت گروه در اجرای این پژوهش دفاع کند.
۲: رهبر یا هر مرجع دیگری که وظیفهی تعیین ناظر یا داور را دارد باید در تعیین چنین فردی دقت کامل داشته باشد.
۳: گروه باید پژوهش را مبتنی بر نتایج علمی حاصل آمده از پژوهش جامعهی علمی انجام دهد، تا اطمینان جامعهی علمی جلب شود.
۴: رهبر باید برای معرفی نتایج پژوهشی کار گروه برنامهریزی داشته باشد.
۵: جامعهی علمی باید فضا را برای معرفی نتایج کار گروه مهیا کند.
۶: گروه باید مسئولیت خطاهای خود در امر پژوهش را بپذیرد.
۴٫۴٫ کدهای رفتاری اعضای گروه
-
- اعضای گروه باید مسئولیتهای پژوهشی محوله را با اتقان و صحت در حد توان انجام دهند و آمادگی دفاع کامل از نتیجهی فعالیت خود را داشته باشند.
-
- اعضای گروه باید از اشکالات نسجیده در زمان ارائه دیگر اعضا بپرهیزند و باید اشکالات دقیق حساب شدهی خود را در جلسهی بعدی و یا نهایتاً در انتهای ارائه دیگر اعضا بیان کنند.
-
- اعضای گروه حق دارند که از نتایج فعالیت خود در گروه دفاع کنند و دیگران باید این حق را محترم شمرده و به ازای هر اشکال مطرح شده وقتی متناسب برای دفاع در نظر گرفته شود.
-
- اعضای گروه باید نسبت به دیگر اعضا و نتایج تلاشهای آنان اعتماد داشته باشد. بررسی دوبارهی پژوهش دیگر اعضا با اهداف پژوهش گروهی از قبیل سرعت بیشتر منافات دارد.
اسلامی اردکانی مینویسد: «اگر تحقیقی مشترک است، حتماً بررسی کنیم که مبادا همنویسان ما دست به انتحال زده باشند. در تحقیقات مشترک، هر محققی نه تنها مسئول کار خود، بلکه مسئول نتیجهای است که در نهایت به نام گروه منتشر میشود و اگر کسی در این میان خطا کرده باشد، به پای همگان نوشته میشود.» (اسلامی اردکانی ۱۱۳). این مطلب قابل مناقشه است. زیرا اولاً: چنین مطلبی که ایشان مطرح کردهاند فاقد دلیل اخلاقی است. ثانیاً: وجود چنین احساسی در بسیاری از پژوهشگران نتیجهای جز انصراف از شرکت در گروه نخواهد داشت. زیرا پژوهشگر خود را مجبور میبیند که انبوهی از نقلیات اعضای دیگر را دوباره مراجعه کند و با دقت در منابع و پیگیری عبارت به این اطمینان برسد که کسی از اعضای گروه دست به سرقت نزده است، پس با خود میاندیشد چرا باید چنین وقتی را صرف کند در حالی که میتواند در همین فرصت پژوهشی را سامان دهد.
به نظر میرسد باید به اعضای دیگر گروه اعتماد کرد و کار را با روشهای نظارتی از سوی رهبر و مدیر و هشدارهای تربیتی سامان داد.
-
- اعضای گروه باید از جایگاه گروه به عنوان یک شخصیت حقوقی محافظت کنند و نسبت به آن حساس باشند و تا حدی که به تعصب کورکورانه و مسایل خلاف اخلاق کشیده نشده است از گروه و عملکرد آن دفاع کنند.
-
- گروه باید از تکنیکهای رفتار مثبت با دیگران استفاده کند تا کلمات و رفتارها در گروه انرژیبخش بوده و از القای فکر منفی و شیوع احساسات منفی جلوگیری کند. در این زمینه میتوان از تکنیک شش کلاه تفکر ـ که پس از این بدان اشاره خواهیم کرده ـ بهره گرفت.
-
- اعضای گروه باید برای هر جلسهی گروه نکات و مطالبی داشته باشند که متناسب با برنامهی جلسه و تازه باشد، تا حس همافزایی در گروه برانگیخته شده و رشد کند.
-
- اعضای گروه باید در صورت احساس بازدهی کمِ کار گروه به رهبر گزارش داده و خود و دیگران را به کار و تلاش بیشتر و بهرهوری بیشتر تشویق کنند.
-
- هر کدام از اعضای گروه باید تمام تلاش خود را برای صرفهجویی در منابع مالی گروه به کار بندند. استفاده درست از منابع مطالعاتی اعم از کتابها و مجلات، استفادهی بجا و درست از رایانه و اینترنت (پرهیز از پرسهزنی در اینترنت)، استفاده از روشهای اصولی برای یادداشتبرداری در پژوهش، استفادهی صحیح از زمان و مدیریت زمان و دهها مورد دیگر از مثالهای مسئلهی بهرهوری است.
-
- درخواست منابع باید مطابق با واقعیت بوده و صداقت در آن رعایت شود. منابع مالی بیشتر تأثیری در کیفیت بالاتر ندارد، بلکه بهرهوری و مصرف درست منابع چنین تأثیری خواهد داشت.
-
- اعضای گروه باید به دنبال روشهای بهتر و مؤثرتر در پژوهش بوده و آن را به دیگر اعضا و رهبر معرفی کنند. معرفی هر روش پژوهشی جدید، معرفی نرمافزارهای جدید، سایتهای جدید، محققین مرتبط با موضوع پژوهش گروه و راه استفادهی از هر کدام از این منابع میتواند از مصادیق این مسئله باشد.
-
- اعضای گروه باید در بیان نظرات خود، مواجهه با اشکالات و نظرات جدید به خطاهای طبیعی موجود در امر پژوهش از سوی خود و دیگران توجه داشته باشند. همیشه ممکن است در کلام دیگران نکات مفیدی یافت شود، پس به دقت به اشکالات و نظرات جدید باید گوش فراداد.
-
- اعضای گروه باید خود منتقد اصلی نظرات خود و حاصل کار گروه باشند و قبل از همه سعی کنند آن اشکالات را یافته و در صدد رفع آن باشند.
-
- حقیقت هر چه هست باید ابراز شود. ترس از مراکز قدرت، مراجع رسمی علمی و گروههای فشار نباید مانع از ابراز حقیقت باشد. البته گاهی بیان حقیقت با حفظ ارزش اخلاقی دیگری در تنافی است مثل اینکه باعث از بین رفتن عفت عمومی میشود، یا اینکه باعث تشویش اذهان عمومی میشود. در این صورت یا باید در کیفیت بیان حقیقت دقتها و ظرافتها در نظر گرفته شود و یا از ابراز آن خودداری شود. البته نهایتاً باید در این گونه موارد با برطرف کردن موانع و آسیبشناسیهای لازم حقیقت ابراز شود.
-
- اعضای گروه در مواجهه با سؤالات و اشکالاتی که از جواب آن مطلع نیستند باید جسارت گفتن «نمیدانم» را داشته باشند و سعی در آن داشته باشند که در راه دانستن قدم بردارند.
-
- اعضای گروه باید بدانند که به چه هدف در گروه عضو شدهاند و اهداف گروه چیست. بهتر است اهداف گروه به صراحت نوشته شده و جایی نصب شود.
-
- اعضای گروه باید بدانند وظایف و اختیارات آنها چیست. بهتر است این شرح وظایف و اختیارات هر عضو از اعضای گروه به صورت مکتوب در اولین جلسهی حضور او در گروه به او داده شود.
-
- اعضای گروه باید از مقررات مختلف گروه مطلع باشند. بهتر است مقررات هم به صورت عمومی و هم به صورت فردی به اعضای گروه داده شود.
-
- اعضای گروه باید از روند تصمیمگیری مطلع باشند و تا حد امکان در این روند شرکت فعالانه داشته باشند.
-
- اعضای گروه در صورت مشاهدهی جهل در دیگر اعضا باید به راهنمایی بپردازند و این مسئله باید با احترام انجام شود.
-
- در ارائه نتیجهی یک پژوهش باید به کاستیهای پژوهش و راههای نرفته در آن پژوهش اشاره شود. اشارهی به این مطلب ممکن است موجب ارائه راهی برای این مسیرهای ناهموار از سوی دیگر اعضا شود.
-
- در یک محصول پژوهشی نباید منابع تحقیق مخفی شود و از ارائه اطلاعات خودداری شود. منابع باید به گونهای شفاف ارائه شوند که دیگران نیز بتوانند از همان منابع استفاده کرده و صحت مدعیات در نتیجهی پژوهش را بررسی کنند.
-
- اعضایی که از قدرت و آتوریته در گروه برخودارند نباید عامدانه از این قدرت استفاده کنند بلکه باید تمام تلاش خود را به کار بندند تا این قدرت و آتوریته بر دیگران و استقلال رأی آنها تأثیر نگذارد. مثلاً با تکرار این مطلب که «این نظر من است و شما نیز نظر خود را بگویید.» یا اینکه «از این که مطالبی که بیان کردم مورد نقد قرار گیرد خوشحال خواهم شد.» یا این نکته که «من مشتاق نظرات جدید و زاویه دید جدید شما هستم.». این قدرت و آتوریته میتواند ناشی از مقام استادی، مقام علمی، مقام سیاسی یا هر مقام مافوق دیگر باشد.
-
- اعضا نباید خودسانسوری کرده و اشکالاتی که به آن واقف شدهاند را نگفته باقی بگذارند.
-
- اعضا باید برای هر ادعای علمی که از سوی دیگران مطرح میشود دلیلی مطالبهی کنند و با بررسی آن دلیل به بررسی مدعا بپردازند. اعضا حق ندارند مرعوب شخصیت و قدرت دیگر اعضا شوند.
-
- اعضا باید در مواجهه با ابراز نظر اعضای دیگر در برابر عضو دارای قدرت برخورد مثبت داشته و از نهی او نسبت به ابراز نظر خودداری کنند.
-
- اعضا در مواجهه با کسی که از موضع قدرت و دستبالا در گروه خواستار به کرسی نشاندن کلام خود است ضمن حفظ استقلال رأی باید رعایت احترام و ادب را بکنند
-
- اعضای گروه خود باید به سنجش کیفی کار پژوهش اقدام کنند و در مواجهه با هر گونه کاستی آن را اعلام کنند و سعی در برطرف کردن آن بنمایند. البته هر گونه اقدامی که مربوط به دیگران میشود باید با هماهنگی رهبر گروه انجام شود.
- اعضا باید بتوانند از تمامیت فعالیتهای گروه دفاع کرده و آن را توجیه کنند لذا حق دارند اطلاعات لازم در این زمینه را داشته باشند.
H2
H5
H7
H6
H1
H3
H9
H8
H4
متغیر ارزشهای شخصی
نگرانی های زیست محیطی (H10)
وقت شناسی (H11)
شکل ۱-۱: مدل نظری پژوهش (بلانچ و همکاران،۲۰۱۲: ۱۹۶)
۱-۳- اهمیت تحقیق
در چند سال اخیر هزینه های بسیاری در گمرکات کشورمان در خصوص الکترونیکی کردن آن صورت پذیرفته که در بسیاری از بخش ها موفقیت آمیز و در برخی دیگر با شکست مواجه شده است. شکست اجرای الکترونیکی کردن گمرکات یا به طور کل استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در شرکت ها و سازمان ها دلایل گوناگونی داشته و به زعم برخی تحقیقات صورت گرفته در این حوزه، عدم پذیرش فناوری های نوین از سوی مشتریان یکی از مهم ترین دلایل آن است (الهی و همکاران، ۱۳۸۹: ۴۶).
بنابراین، شناسایی عوامل موثر بر پذیرش فناوری از سوی مشتریان یکی از مهم ترین دغدغه های سازمان ها است تا از این طریق هم هزینه های اجرای پروژه کاهش یافته و هم در نهایت رضایت مشتریان برای استفاده از آن جلب شود. زیرا پذیرش فناوری های نوین در سازمان از سوی مشتریان می تواند هم سود بیشتری برای سازمان و هم منافع بهتری برای مشتریان به همراه داشته باشد، در حالی که عدم پذیرش آن باعث خواهد شد هزینه های صورت گرفته به هدر روند. از این رو، هرچه مطالعات بیشتری در این زمینه صورت پذیرد می توان به نتایج دقیق تری دست یافت (ساعی و نخعی،۱۳۸۵: ۷۷).
به همین جهت در تحقیق حاضر سعی شد از یک مدل جامع به منظور بررسی عوامل موثر بر پذیرش فناوری اطلاعات از سوی مراجعه کنندگان در گمرکات استان گیلان استفاده شود. هرچند مدل پذیرش فناوری در مطالعات زیادی مورد استفاده قرار گرفته اند، ولی هیچ کدام از محققان تأثیر عامل اعتماد و ارزش شخصی مشتری را بر مؤلفه های آن مورد بررسی قرار نداده اند. در خدمات آنلاین عامل اعتماد یکی از مؤلفه های کلیدی محسوب می شود.
در نهایت می توان گفت تحقیق حاضر به دو دلیل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ابتدا اینکه مطالعه و شناسایی عوامل موثر بر پذیرش فناوری سازمان از سوی مشتریان یک عنصر کلیدی در موفقیت سازمان به شمار رفته و ثانیا˝ مدل تحقیق یک مدل کاربردی است که بوسیله آن می توان به نقش متغیرهای بااهمیتی مانند اعتماد و نگرش مشتریان در استفاده از فناوری پی برد.
۱-۴- اهداف تحقیق
اهداف علمی تحقیق حاضر به قرار زیر است:
سنجش میزان رابطه بین نگرش نسبت به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک با تمایل به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین سودمندی ادراک شده از خدمات گمرک الکترونیک با تمایل به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین سودمندی ادراک شده ازخدمات گمرک الکترونیک با نگرش نسبت به استفاده از این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین سهولت استفاده ادراک شده ازخدمات گمرک الکترونیک با نگرش نسبت به استفاده از این خدمات توسط مرا جعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین سهولت استفاده ادراک شده از خدمات گمرک الکترونیک با سودمندی ادراک شده از این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین سهولت استفاده ادراک شده از خدمات گمرک الکترونیک با اعتماد به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان.
سنجش میزان رابطه بین اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک با سودمندی ادراک شده این خدمات.
سنجش میزان رابطه بین اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک با نگرش نسبت به استفاده از این خدمات.
سنجش میزان رابطه بین اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک با تمایل به استفاده این خدمات.
سنجش نقش تعدیل گر نگرانیهای زیست محیطی در رابطه بین سودمندی ادراک شده، نگرش نسبت به استفاده از خدمات و اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان با تمایل به استفاده این خدمات.
سنجش نقش تعدیلگر وقت شناسی در ارتباط بین سودمندی ادراک شده، نگرش نسبت به استفاده و اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک با تمایل به استفاده این خدمات.
همچنین هدف کاربردی تحقیق حاضر استفاده از نتایج بدست آمده در گمرکات کشور بالاخص گمرکات استان گیلان و بهبود تصمیم گیری در آنها در خصوص پیاده سازی سیستم های الکترونیک نوین می باشد.
۱-۵- فرضیه های تحقیق
فرضیه های این تحقیق عبارتند از:
نگرش نسبت به استفاده از خدمات گمرک الکترونیک و تمایل به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
سودمندی ادراک شده خدمات گمرک الکترونیک و تمایل به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
سودمندی ادراک شده خدمات گمرک الکترونیک و نگرش نسبت به استفاده از این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
سهولت استفاده ادراک شده خدمات گمرک الکترونیک و نگرش نسبت به استفاده از این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
سهولت استفاده ادراک شده خدمات گمرک الکترونیک و سودمندی ادراک شده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
سهولت استفاده ادراک شده خدمات گمرک الکترونیک و اعتماد به استفاده این خدمات توسط مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان رابطه دارد.
اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان در استفاده از خدمات گمرک الکترونیک و سودمندی ادراک شده این خدمات رابطه دارد.
اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان در استفاده از خدمات گمرک الکترونیک و نگرش نسبت به استفاده از این خدمات رابطه دارد.
اعتماد مراجعه کنندگان به گمرکات استان گیلان در استفاده از خدمات گمرک الکترونیک و تمایل به استفاده این خدمات رابطه دارد.
بین سودمندی ادراک شده، نگرش نسبت به استفاده و اعتماد ارباب رجوع و تمایل به استفاده از خدمات گمرکات با توجه به نگرانی های زیست محیطی رابطه وجود دارد.
بین سودمندی ادراک شده، نگرش نسبت به استفاده و اعتماد ارباب رجوع و تمایل به استفاده از خدمات گمرکات با توجه به وقت شناسی مراجعین رابطه وجود دارد.
۱-۶- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق
سودمندی ادراک شده[۷]: سودمندی ادراک شده به این معنی است که استفاده از یک سیستم خاص تا چه اندازه عملکرد کار فرد را بالا میبرد. سودمندی ادراک شده مربوط به عوامل خارجی از قبیل کارآیی و اثر بخشی میشود (بلانچ وهمکاران،۲۰۱۲: ۱۹۵). با مولفه هایی در طیف لیکرت پنج گزینه ای بصورت زیر سنجیده میشود (Davis, 1989; Wu and Chen, 2005):
مفید بودن استفاده از خدمات الکترونیک.
نقش استفاده از خدمات الکترونیک در تحقق هدفهای شغلی.
نقش استفاده از خدمات الکترونیک در بهبود عملکرد .
سهولت استفاده ادراک شده[۸]: درجه ای که فرد معتقد است که با بهره گرفتن از یک سیستم خاص، نیازی به تلاش ندارد یا اینکه انجام آن کار آسان است (بلانچ وهمکاران،۲۰۱۲: ۱۹۵). با مولفه هایی در طیف لیکرت پنج گزینه ای بصورت زیر سنجیده می شود (Davis, 1989; Guinalu, 2005):
دستیابی آسان به اطلاعات مورد نیاز به دلیل استفاده از خدمات الکترونیک.
آسان بودن نحوه یادگیری خدمات الکترونیک برای انجام کارها.
شکل ۳-۱- نحوه انتخاب دو کوارک پایین و یک کوارک بالا از بین شش کوارک شامل سه کوارک بالا و سه کوارک پایین
علت این است که با انتخاب سهتایی اول که اولین باریون را تشکیل میدهد، با توجه به موارد قابل قبول از لحاظ اسپین و طعم برای تشکیل دوترون، سه تایی دوم قابل پیش بینی است.
با توجه به نوع قرار گیری اسپین و طعم این ذرات میتوان تعداد ترکیب هرکدام از این جفتهای سهتایی را محاسبه کرد.
میتوان دید که جفت فقط در دو حالت امکان پذیر است و آن این است که سهتایی اول یا هرسه، کوارک بالا و یا کوارک پایین باشند. اما برای دیدن تعداد حالات هرکدام از ذرات دیگر باید دقت بیشتری کرد. میخواهیم از درون کیسهای که شش کوارک، شامل سه کوارک بالا و سه کوارک پایین است، به طور تصادفی سه کوارک خارج کنیم. به نه حالت مختلف می توان دو کوارک پایین و یک کوارک بالا را انتخاب کرد، که با توجه به اسپین کل این ذره می تواند نوترون و یا باشد، پس ۵۰% این احتمال به هر کدام از این ذرات میرسد، اما ذرهای که با آن جفت می شود و سهتایی دوم است مشخصا دارای دو کوارک بالا و یک کوارک پایین است و می تواند پروتون و یا باشد. تعداد حالتهای دو کوارک پایین و یک کوارک بالا نیز همین مقدار می شود. با توجه به این موضوع تعداد کل حالات برابر با ۲۰ است.
جفتهای ممکن به صورت زیر هستند:
کاملا واضح است که چهار جفت اول احتمال وقوع یکسانی دارند پس هر کدام از جفتها از احتمال برداشتن بعلاوهی را در اختیار میگیرند چون زوج نوترون و پروتون با پروتون و نوترون هیچ تفاوتی ندارد. ()
احتمال وقوع و ، احتمال وقوع نوترون و پروتون، احتمال وقوع نوترون و ، احتمال وقوع پروتون و، و احتمال وقوع و وجود دارد که باید در ایجاد تابع موج کلی در نظر گرفته شوند.
۳-۲ محاسبهی تابع موج اتم دوترون
حال مشغول محاسبهی تک تک این حالتها می شویم. قسمت رنگ را قبلا بررسی کردیم که برای تمامی این حالتها یکسان است .حالت یگانهای که برای سه رنگ وجود دارد به شکل زیر است.
حال محاسبات مربوط به قسمت اسپینی و طعم ذرهی را که از سه کوارک بالا تشکیل شده و اسپین کل آن باید است را انجام میدهیم. زیرا حالت طعم متقارن است و در نتیجه قسمت اسپینی آن نیز باید متقارن باشد. پس:
که در آنها () نشان دهنده حالت بالای اسپینی و (-) حالت پایین اسپینی است. این حالتهای اسپینی به راحتی از کوانتوم مکانیک با اثر دادن عملگر نردبانی بر روی حالت بیشینه اسپینی به دست میآیند:
تاثیر این عملگر بر روی تابع موج از رابطه زیر به دست می آید و یک واحد از مولفهی z ذره کم می شود.
برای ذرهی نیز به همین ترتیب داریم:
برای جمله اول تابع موج دوترون داریم:
این رابطه بدین طریق به دست می آید که بعد از این که ما خوشههای سهتایی را برای شش کوارک در نظر گرفتیم، و تابع موجهای این خوشههای سهتایی را نوشتیم، حال هرکدام از این خوشههای سه تایی، فرمیون هستند و ما باید تابع موج دوترون را با بهره گرفتن از این دو فرمیون که تابع موجهای آنها را میدانیم بنویسیم.
برای این که بدانیم این ضرایب از چه طریقی به دست آمدهاند به طریق زیر عمل میکنیم. با داشتن دو فرویون با اسپین حالتهای قابل دسترس برای اسپین کل برابر است با:
با توجه به این که اسپین کل هستهی دوترون ۱ است و حالت مورد نظر ما برای این هسته است، با بهره گرفتن از شرایط تعامد و بهنجار بودن این حالت را محاسبه میکنیم.
قبل از شروع محاسبات لازم است به این نکته اشاره شود که حالت اسپین کل و اسپین تک تک ذرات به صورت زیر خلاصه شده است:
میدانیم:
و به همین طریق:
برای رسیدن به جواب مورد نظر ما از حالت سه همین مقدار کافی است. حال به سراغ حالت دو میرویم. برای تشکیل مولفهی به بزرگی دو، فقط دو حالت برای دسترس وجود دارد:
معادلهی بالا معادلهای با دو مجهول است که به راحتی با شرایط تعامد و بهنجار بودن که در ابتدا (۳-۱۷) ذکر شد به دست میآیند:
حال به سراغ حالت یک میرویم. تنها سه ترکیب وجود دارد که میتواند به ما اسپین کل یک را بدهد:
با داشتن دو شرط تعامد () و یک شرط بهنجار بودن () میتوان سه مجهول موجود در معادله را محاسبه کرد که نتیجه و ضرایب مورد نظر ما خواهند بود:
حال با توجه به مطلب مذکور به این نتیجه میرسیم که:
که دارای ۱۵ جمله است. حال به سراغ توابع موج ذرات و که حالتهای برانگیختهی پروتون و نوترون هستند میرویم. این ذرات نیز دارای توابع موج اسپینی و طعم متقارن هستند:
که برابر است با:
که ۱۳۵ جمله دارد.
برای پروتون و نوترون این قضیه کمی پیچیدهتر است. حال پروتون که ذرهای با آیزو اسپین است را محاسبه می کنیم:
که قسمت تابع موج طعم است که به طور جزئی و نسبت به ذرات اول و دوم پاد متقارن است. که در نهایت برای تبدیل ضرب قسمت اسپین و طعم به یک تابع متقارن، این تابع باید در جمله اسپینی نظیر که نسبت به همین دو ذره پاد متقارن است، ضرب کنیم. همچنین باید توجه داشت که تمام جایگشتهای پاد تقارن را نیز باید در نظر گرفت، یعنی توابعی که نسبت به سایر جفتها به طور جزئی پاد متقارن هستند نیز باید وارد شود. در اینجا برای نمونه فقط یکی از این قسمت ها را آوردهایم. بقیهی قسمت ها را هنگام محاسبه وارد می کنیم.
قسمت پروتونی و نوترونی تابع موج دوترون به صورت زیر میباشد:
حال باید تابع موج کامل پروتون و نوترون را نوشته و در هم ضرب کنیم. برای قسمت اول داریم:
که بعد از ضرب شامل ۱۴۴ جمله است:
حال فقط دو قسمت از تابع موج کلی سیستم باقی مانده است؛ ابتدا ترکیب و نوترون:
که در آن ضرایب به همان طریقهی قبل محاسبه شدهاند. این عبارت برابر است با:
که ۱۰۸ جمله دارد. و ترکیب پروتون و :
که باز هم ۱۰۸ جمله دارد.به همین طریق، تابع موج کلی محاسبه می شود.
۳-۳- محاسبهی گشتاور مغناطیسی هستهی اتم دوترون
تنها کار باقی مانده محاسبه ی کمیت مورد نظر یعنی گشتاور مغناطیسی است. مولفه ی z گشتاور مغناطیسی کوارک های بالا و پایین به شکل زیر محاسبه می شود[۱۴]:
بخش اطلاعات پروژه
این بخش توسط راهبر پروژه کنترل می شود. در این قسمت رخدادها و اطلاعاتی که مربوط به فازها و گامهای مختلف پروژه میباشد توسط راهبر پروژه جهت اطلاعرسانی به اعضای کارگاه مهندسی ارزش گذارده می شود اعضا با مراجعه به این قسمت میتوانند در مورد روند کاری کارگاه مهندسی ارزش مطلع شوند.
تصاویر
جهت آگاهی هر چه بیشتر اعضای کارگاه مهندسی ارزش به محیط پروژه و آشنایی با ابعاد و همچنین موقعیت پروژه، تصاویر پروژه در این قسمت گذارده می شود. تا اعضای کارگاه مهندسی ارزش با مراجعه به این قسمت و مشاهده تصاویر از جهات مختلف نسبت به موضوع موردبحث آگاهی بیشتری کسب نمایند.
بخش اعضای تیم مهندسی ارزش
این قسمت جهت معرفی اعضای تیم مهندسی ارزش ایجادشده است. در این قسمت اعضای تیم میتوانند با راهبر پروژه و اعضای تیم آشنا شوند. اعضای تیم مهندسی ارزش با رزومه کامل در این قسمت معرفی میشوند و اعضا میتوانند با تخصص و حرفه اعضای دیگر آشنا شوند.(Error! Reference source not found.)
شکل ۳‑۴- معرفی اعضای تیم مهندسی ارزش
تاریخهای مهم
با توجه به اهمیت زمان در کارگاه مهندسی ارزش و اهمیت بحث زمان، برای اطلاع از تاریخهای برگزاری کارگاه مهندسی ارزش و همچنین تاریخهای مهم در پروژه، اعضای کارگاه مهندسی ارزش با مراجعه به این قسمت از زمانهای مهم پروژه مطلع میشوند.(Error! Reference source not found.)
شکل ۳‑۵- صفحه اطلاعات پروژه
مبانی مطالعه
پس از تشکیل تیم مطالعه مهندسی ارزش و تبادل اطلاعات، مبانی مطالعه بهعنوان مبنای ادامه کار موردتوافق قرار میگیرند. مبانی مطالعه در حقیقت چارچوب کلی کار برای ادامه روند مطالعه مهندسی ارزش میباشد. مبانی مطالعه شامل اهداف پروژه، محدوده مطالعه، الزامات کارفرمایی، محدودیتهای مطالعه، مدل هزینه، ذیربطان، معیارهای ارزیابی میباشد.(Error! Reference source not found.)
شکل ۳‑۶- مبانی مطالعه پروژه مزرعه دانش
فاز پیش مطالعه
برای تحقق شش گام اصلی کارگاه اصلی مهندسی ارزش توسط اعضای تیم مهندسی ارزش در قسمت پیش مطالعه، اطلاعات مربوط به پروژه مزرعه دانش گذارده می شود و اعضای تیم میتوانند آن را دریافت کرده و نظرات خود را در مورد آن ارائه نمایند. همچنین اعضای تیم با توجه به مبانی مطالعه، مزرعه دانش میتوانند مطالب و اطلاعاتی که بهپیش برد این مرحله کمک کند را در این قسمت ارسال کرده و سایر اعضا از آن استفاده نمایند. برای بحث در مورد اطلاعات گذارده شده در قسمت پیش مطالعه و تعیین محدوده مطالعه و همچنین تعیین معیارهای ارزیابی، قسمتی عنوان تالار گفتگو وجود دارد که اعضای محترم میتوانند در این قسمت به بحث در مورد ابعاد مختلف پروژه و به تهیه مدل داده ها پرداخته و به اجماع نظر برسند.(Error! Reference source not found.)
شکل ۳‑۷- تالار گفتگو پورتال مهندسی ارزش
فاز اطلاعات
با توجه به اهمیت جهتگیری صحیح اعضای تیم مهندسی ارزش در فاز اطلاعات که اولین فاز در کارگاه مهندسی ارزش میباشد، اطلاعات لازم پروژه توسط راهبر پروژه جهت دسترسی اعضای کارگاه مهندسی ارزش ارسال می شود و اعضای تیم با مراجعه به قسمت فاز اطلاعات میتوانند بسته اطلاعاتی را دانلود کرده و آن را بهدقت و بهصورت کامل تحلیل کرده و از اطلاعات موجود آگاهی پیدا می کنند. همچنین اعضای تیم میتوانند جهت پیشبرد و تکمیل اطلاعات، داده های موردنظر خود را در این قسمت آپلود کرده تا اعضای دیگر تیم با دریافت کردن این اطلاعات و تجزیهوتحلیل، نسبت به تکمیل اطلاعات و افزودن اطلاعات که از اهمیت بالایی در فاز اطلاعات میباشد، اقدام نمایند. در فاز اطلاعات مبانی مطالعه که در قسمت پیش مطالعه تعیینشده باید تدقیق شود و توسط اعضای تیم تصویب گردد بدین منظور جهت تبادلنظر و بحث و گفتگو و تجزیهوتحلیل، در این قسمت فضایی به نام تالار گفتگو وجود دارد که اعضای تیم میتوانند در این فضا به گفتگو و تبادلنظر بپردازند.
تحلیل کارکرد
در فاز تحلیل کارکرد، اجزای انتخابشده از پروژه را بادید کارکردی مورد تجزیهوتحلیل قرار داده و برای آنها کارکردهای اصلی و فرعی را مشخص می کنند تا با بازنگری، کارکردهای غیرضروری را تغییر دهند یا حذف کنند. هدف از این مرحله تجزیهوتحلیل اطلاعات اجزا پروژه توسط گروه ارزش میباشد. در این قسمت نمودار تحلیل کارکرد توسط تیم با هدایت راهبر و تسهیلگر ترسیم می شود و کل پروژه را در قالب یک نمودار به تصویر میکشد. جهت انتخاب اجزا، کارکرد پروژه اعضای تیم میتوانند در قسمت تالار گفتگوی فاز تحلیل کارکرد به تعریف و تعیین کارکردهای پروژه بپردازند. در این قسمت اعضای تیم میتوانند با تبادلنظر و بحث و گفتگو در مورد کارکردهای اعلامشده به شناسایی کارکردهای پرهزینه، با فرصت بالا یا با ریسک بالا شناسایی بپردازند.
فاز خلاقیت
در فاز خلاقیت با توجه به کارکردهای انتخابشده در قسمت تحلیل کارکرد اعضای تیم مهندسی ارزش با توجه به روشهای مختلفی که برای انجام فاز خلاقیت وجود دارد به ایده پردازی در مورد کارکردهای منتخب میپردازند. بدین منظور و جهت ایده پردازی و انجام تعامل اعضای تیم مهندسی ارزش قسمتی جهت تبادلنظر بین اعضا وجود دارد و اعضای تیم مهندسی ارزش میتوانند در این قسمت به ایده پردازی بپردازند. در این قسمت ایدههای مطرحشده توسط اعضای تیم دستهبندیشده و توسط راهبر پروژه ارسال میگردد. اعضای تیم میتوانند فایل را دریافت کرده و در مورد ایدههای منتخب به بحث و گفتگو بپردازند.
فاز ارزیابی
در فاز ارزیابی پس از دستهبندی ایدههای خلاقانهی تولیدشده در قسمت خلاقیت، فایل آن توسط راهبر پروژه در قسمت فاز ارزیابی ارسالشده و در دسترس تمام اعضای تیم مهندسی ارزش قرار میگیرد. اعضای تیم مهندسی ارزش ایدههای مطرحشده را مورد ارزیابی قرار داده و با بهره گرفتن از مدلهای ارزیابی تهیهشده مورد تحلیل قرار می دهند. راهبر کارگاه مهندسی ارزش پس از بررسی و تحلیل ایده ها توسط اعضای تیم مهندسی ارزش، ایدههای منتخب را دستهبندی کرده و در قالب فایل در این قسمت قرار داده تا اعضای تیم مهندسی ارزش با دریافت آن، نسبت به ایدههای منتخب آگاهی کامل داشته باشند.
فاز توسعه
در این مرحله اعضای تیم مهندسی ارزش ایدههای منتخب و ارزیابیشده را موردمحاسبه و بررسی قرار می دهند تا میزان تأثیرات مثبت را در پروژه با پایه های محکم و علمی محاسبه کنند. هدف از این مرحله نیز تجزیهوتحلیل اطلاعات انتخابشده از مرحله قبل و تولید پیشنهادان نهایی برای رسیدن به هدف اصلی مهندسی ارزش است.
فاز ارائه
در مرحله ارائه نیز پیشنهادان تغییر جمعبندی شده و گزارش نهایی برای ارائه به ردههای بالای مدیریتی تهیه و ارائه میگردد. گزارشهای تهیهشده در فاز ارائه ارسال می شود که پس از تأیید نهایی آن، از طریق پست الکترونیکی به ذینفعان پروژه ارسال می شود. هدف از این مرحله انتقال اطلاعات به مدیریت ارشد با عنوان خروجی نهایی کارگاه مهندسی ارزش میباشد.
پس مطالعه)مطالعه تکمیلی)
هدف مطالعه تکمیلی یا فاز اجرا، حصول اطمینان از پیادهسازی و به کار بستن تغییراتی است که در پایان مطالعه ارزش توصیهشدهاند. آخرین گام از بابت تضمین اجرای پیشنهادهای مطالعه ارزش دارای اهمیت ویژهای است. تا زمانی که ایدههای مطالعه، اجرا نشود، عملاً مطالعه مؤثر واقع نخواهد شد. مهمترین وظیفه کارشناسان تیم مهندسی ارزش یا دیگر متخصصان مورد تأیید مدیریت این است که تغییرات تیم مهندسی ارزش را تکمیل کرده و طرحی اجرایی، تهیه، تکمیل و ارائه کنند. مهمترین مرحله هر مطالعه ارزش اجرای آن است که معیار موفقیت محسوب می شود. هنگامیکه پیشنهادی یا ایدهای تصویب می شود باید رها نشود و به دنبال اجرای آن بود چراکه در غیر این صورت به کار تیمی ارزش لازم داده نشده و تلاشهایی که در مطالعه انجامشده به هدررفته است. بنابراین در این قسمت گزارش کار کارگاه مهندسی ارزش گذارده می شود تا اعضای تیم با دریافت به مطالعه آن بپردازند.(Error! Reference source not found.)
شکل ۳‑۸- قسمت کارگاه اصلی پروژه
مطالعه موردی
مقدمه
در این فصل جهت بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در مهندسی ارزش، به برگزاری کارگاه مهندسی ارزش با موضوع روششناسی ارزش مزرعه دانش پرداخته می شود. این کارگاه مهندسی ارزش بهصورت مجازی و با بهره گرفتن از ابزارهای معرفیشده در فصل سوم تشکیل گردید. به دلیل آنکه این نوع برگزاری کارگاه مهندسی ارزش اولین تجربه در ایران میباشد جهت کاهش خطاهای احتمالی نخست به برگزاری کارگاه بهصورت آزمایشی، سپس با حصول نتایج بهدستآمده، کارگاه مهندسی ارزش اصلی برگزار میگردد.
کارگاه آزمایشی در سه مرحله برگزار گردید. در مرحله اول کارگاه با معرفی ۵ عضو شروع به کارکرد. مرحله اول کارگاه آزمایشی از پایگاه اینترنتی[۵۰] طراحی شده برای این موضوع استفاده شد. بنابراین اطلاعات لازم در مرحله اول کارگاه آزمایشی در قسمت پیش مطالعه پایگاه بارگذاری گردید. مرحله اول کارگاه مهندسی ارزش بهصورت نوشتاری بود که عدم تمرکز، زمانبر بودن و روان نبودن ارتباطات را میتوان از مشکلات پیشآمده در برگزاری کارگاه عنوان کرد. برای حل مشکلات از نرمافزار تصویری و صوتی اسکایپ[۵۱] استفاده شد. در مرحله دوم کارگاه مهندسی ارزش به صورت آزمایشی به بررسی امکان برگزاری کارگاه مهندسی ارزش با تعداد نفرات بالا که یکی از اهداف این تحقیق نیز میباشد پرداخته شد. مرحله دوم کارگاه مهندسی ارزش با ۳۴ نفر عضو شروع بکار کرد. در این مرحله پایین بودن پهنای باند اینترنتی که منجر به قطع و وصل شدنهای متعدد در هنگام برگزاری کارگاه مهندسی ارزش بهصورت مجازی گردید. در مرحله سوم برگزاری کارگاه مهندسی ارزش سعی بر آن شد که تمامی ابزارها و امکانات بررسیشده در فصل سوم مورد آزمایش قرار گیرد تا مشکلات احتمالی استفاده از این نوع ابزارها مشخص گردد. این مرحله با ۱۸ عضو شروع بکار کرد و از پایگاه اینترنتی، اسکایپ، میکگو[۵۲]، کامتازیا[۵۳] استفاده گردید. از مشکلات به وجود آمده در برگزاری مرحله سوم سرعتپایین اینترنت میتوان اشاره کرد.
مطالعه موردی مزرعه دانش
پس از برگزاری کارگاه مهندسی ارزش بهصورت آزمایشی و استفاده ابزارها و امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات در فازها و گامهای مختلف کارگاه و شناسایی مشکلات به وجود آمده در استفاده هریک از ابزارهای معرفیشده در فصل سوم و ارائه راهکارهای جهت کاهش مشکلات به وجود آمده در حین برگزاری کارگاه مهندسی ارزش، به برگزاری کارگاه مهندسی ارزش با موضوع مزرعه دانش پرداخته می شود.
گام پیش مطالعه
مطابق برنامه کاری مهندسی ارزش، در مرحله پیش مطالعه (بهعنوان یکی از سه مرحله اصلی مطالعات)، اقدامات و فعالیتهایی صورت میگیرد که شرایط مناسب و لازم برای برگزاری کارگاه اصلی فراهم سازد.
فعالیتهای فاز پیش مطالعه مزرعه دانش به شرح زیر میباشد:
شناسایی نیازها و خواسته های کارفرما
گردآوری اطلاعات پروژه
آشنایی مبانی مطالعه
تعیین تیم مطالعه
بهمنظور تحقق اهداف فوق، بهویژه گردآوری اطلاعات مرتبط با پروژه مزرعه دانش جلسهای به شکل مجازی و با نرمافزار اسکایپ و با حضور ذینفعان اصلی پروژه یعنی مالک مزرعه دانش برگزار گردید. در این جلسه هدف یکسانسازی اطلاعات تیم مهندسی ارزش و اطلاع از آخرین تغییرات ایجادشده در طرح و پرسش و پاسخهایی در این راستا مطرح گردید.
برای انجام فاز پیش مطالعه بهصورت مجازی که اولین گام از برنامه کاری مهندسی ارزش میباشد، جهت تهیه مبانی مطالعه پروژه مزرعه دانش نخست شرح جامع و کاملی از مشخصات طرح پایه، بهصورت نوشتاری که بهصورت شفاف بیانکننده طرح پایه باشد در پایگاه اینترنتی بارگذاری شد بهعلاوه نقشههای طرح پایه و سایر مدارک و مستندات مربوط به پروژه در قسمت پیش مطالعه پایگاه بارگذاری گردید تا در دسترس اعضای تیم مهندسی ارزش قرار گیرد.
تعیین اعضای تیم مهندسی ارزش