شکل ت-۳۷: روش گرفتن خروجی اکسل برای هر گراف ۱۲۲

شکل ت-۳۸: کادر قرمز رنگ زمان­بندی سامانه را نمایش می­دهد. ۱۲۲
شکل ت-۳۹: قسمت مربوط به تغییر در محورهای نمودار ۱۲۲
شکل ت-۴۰: بیشترین و کمترین مقدار نمودار و زمان دریافت داده ­ها ۱۲۳
شکل ت-۴۱: نمایش زمان ذخیره­سازی ۱۲۳
شکل ت-۴۲: فیلتر Median فعال ۱۲۳
شکل ت-۴۳: چراغ نمایش اتصال یا عدم اتصال به شبکه ۱۲۴
شکل ت-۴۴: خطای قطعی شبکه RCP/IP 124
شکل ت-۴۵: خطای قطعی کابل RS485 124
شکل ت-۴۶: تنظیمات قسمت بارگذاری داده ­ها ۱۲۵
شکل ت-۴۷: نمایی از صفحه بارگذاری داده ­ها ۱۲۶
شکل ت-۴۸: مقدار MAX و MIN داده ­ها ۱۲۶
شکل ت-۴۹: فیلتر Median 127
شکل ت-۵۰: انتخاب حالات مختلف برای بزرگ­نمایی ۱۲۷
شکل ت-۵۱: آیکون جا به ­جایی گراف­ها ۱۲۸
شکل ت-۵۲: دکمه Refresh Graph 128
شکل ت-۵۳: خطای مربوط به آدرس اشتباه برای قسمت بارگذاری ۱۲۸
فهرست جدول­ها
جدول۱-۱: انواع ترموکوپل­ها و ضرایب آن­ها ۱۸
جدول۱-۲: انواع ترموکوپل­ها و ضریب سیبک آن­ها ۱۹
جدول۱-۳: انواع ترموکوپل­های رایج و موارد استفاده از آن­ها ۲۷
جدول۱-۴: مشخصات ترموکوپل­ها ۳۰
جدول ۳-۱: مقایسه دو پروتکل RS485 و RS232 59
پیشگفتار
ابزار­های اندازه ­گیری و ثبت کمیت­های فیزیکی، در صنعت آزمایشگاه و استفاده­های عمومی کاربرد بسیاری دارند. امروزه پیشرفت فناوری و استفاده از قطعات الکترونیکی، علاوه بر سهولت در استفاده از ابزار­ها، دقت بسیار بالا و صرفۀ اقتصادی بیشتری را نیز با خود به همراه داشته اند.
همان­طور که از موضوع این پروژۀ مقطع کارشناسی ارشد پیداست، سامانه­ای برای اندازه ­گیری دما با روش خاص طراحی و ساخته شده است. برای اندازه ­گیری این کمیت فیزیکی، روش­های بسیار متنوعی وجود دارند و ما روش اندازه ­گیری توسط ترموکوپل را انتخاب نموده­ایم، روشی که در صنعت به شکل گسترده­ای استفاده می­ شود. این پروژه شامل دو بخش سخت­افزاری و نرم­افزاری می­باشد که در بخش سخت­افزاری سعی بر آن بوده تا از تراشه­های رایج در بازار استفاده گردد و برای ارتباط بخش­های مختلف سخت افزار با یکدیگر، از روش­های استاندارد ارتباطی میان تراشه­های الکترونیکی استفاده شده است. برای تحلیل، نمایش، ثبت اطلاعات، بارگذاری و همچنین کنترل عملکرد بخش سخت­افزار، نرم­افزار پیچیده­ای در محیط LabVIEW طراحی شده است.
از آن­جایی که بدون شک این سامانه اشکالات و کمبود­های خود را دارا است، از تمام شما اساتید، علاقمندان و دانشجویان درخواست می­ شود تا با انتقادات و پیشنهادات خود در مورد عیوب و کمبود­های احتمالی نرم­افزاری و سخت­افزاری، بنده را در بهبود نسخه­های بعدی این سامانه یاری فرمائید.
به امید فردایی بهتر
فصل اول
۱- دما و اندازه ­گیری آن
۱-۱- مفهوم دما
از نظر فیزیکی، گرما مقداری از انرژی ذاتی یک جسم است که در اثر حرکت تصادفی مولکول­ها و اتم­های آن به وجود می‌آید. برای مثال همان گونه که افزایش سرعت توپ تنیس باعث افزایش انرژی آن می‌شود، انرژی درونی یک جسم نیز با افزایش دما افزایش می‌یابد. دما پارامتری است که با پارامترهای دیگر مانند جرم و نظایر آن، میزان انرژی یک جسم را بیان می‌کند.
استاندارد اولیه دما، کلوین می­باشد. در صفر درجه کلوین کلیه مولکول­های یک ماده در استراحت کامل هستند. آن­ها در این حالت دیگر هیچ انرژی گرمایی از خود نداشته و این بدان معنی است که در این حالت دمای منفی‌تری نخواهیم داشت زیرا سطح انرژی مولکول­ها از این پایین‌تر نخواهد رفت.
۱-۲- تاریخچه اندازه‌گیری دما^[۲]
در سال ۱۵۹۲ میلادی تعریف صحیحی از دما وجود نداشت. دانشمندی ایتالیایی به نام گالیله دست به سلسله آزمایشاتی زده و توانست دستگاه دماسنجی متشکل از یک حباب، یک تیوب شیشه‌ای متصل به آن و یک ظرف پر از آب که تیوب در آن قرار می‌گرفت را بسازد (شکل ۱-۱). به گونه‌ای که درون حباب شیشه‌ای پر از هوا بوده و در اثر گرم ‌شدن هوای محبوس درون این حباب، فشاری به ستون آب درون تیوب وارد‌ آمده و آب را به طرف پایین حرکت می‌داد.
شکل ۱-۱: دماسنج گالیله
جابجایی سطح آب درون تیوب شیشه‌ای متناسب با دما بوده و به این ترتیب گالیله می‌توانست دما را اندازه‌گیری کند. اما یک اشکال بزرگ در کار این نوع دماسنج جلوه می‌نمود و آن اینکه بالا یا پایین آمدن سطح مایع تنها به علت حرارت یا برودت هوا صورت نمی‌گرفت. بلکه عوامل دیگری مانند تغییرات فشار جوی نیز در این کار سهیم بودند که دقیق نبودن دماسنج گالیله را آشکار می‌ساخت.
در سال ۱۶۳۱ ری، تغییراتی را در دما­نِگار گالیله پیشنهاد کرد. پیشنهاد وی همان بطری وارونه گالیله بود که در آن فقط سرد و گرم شدن از روی انقباض و انبساط آب ثبت می‌شد.
در سال ۱۶۳۵ دوک فردینالند توسکانی، که به علوم علاقه‌مند بود دماسنجی ساخت که در آن از الکل (که در دمایی خیلی پایین‌تر از دمای آب یخ می‌بندد) استفاده کرد و سر لوله را چنان محکم بست که الکل نتواند تبخیر شود. سرانجام در سال ۱۶۴۰ دانشمندان آکادمی لینچی در ایتالیا نمونه‌ای از دماسنج‌­های جدیدی را ساختند که در آن جیوه به کار برده و هوا را دست کم تا حدودی از قسمت بالای لوله بسته خارج کرده بودند. توجه به این نکته جالب است که در حدود نیم قرن طول کشید تا دماسنج کاملاً تکامل یافت.
به دنبال کشف دماسنج گابریل دانیل فارنهایت دانشمند هلندی در قرن هفدهم نوعی دماسنج گازی و الکلی ساخت که با دقت اندازه‌گیری بیشتری می‌تواند دمای هوا را اندازه‌گیری کند. او به سال ۱۷۱۴ میلادی دماسنج جیوه‌ای را طراحی و با ضریب دقت بالایی با شیوه‌ای خاص درجه‌بندی نمود. فارنهایت نتایج تحقیقات خود را در سال ۱۷۲۴ میلادی منتشر ساخت. او همچنین یک مقیاس خاص را برای گرما تعریف کرد که بعدها و حتی تا به امروز به نام او ماندگار‌ شد. او برای تعیین درجه صفر، مبنای خود از سرمای زمستان سال ۱۷۰۹ میلادی الهام گرفت و ترکیبی از یخ، آمونیوم کلراید جامد و آب را به کار ‌برد. با انتخاب این صفر، او امیدوار بود که دیگر دماهای منفی‌تری نخواهد‌ داشت.
در سال ۱۷۴۲ میلادی سلسیوس سوئدی اعلام کرد که به جای مقیاس حرارتی فارنهایت مقیاس ساده‌تر و کاربردی‌تری کشف کرده ‌است. او دو نقطه خاص که در هر جای دنیا قابل تولید بودند را مرجع کار خود قرار ‌داد. یکی نقطه ذوب یخ صفر درجه سانتی ­گراد و یکی نقطه جوش آب ۱۰۰ درجه سانتی ­گراد بود. او فاصله بین آن­ها را به صد قسمت مساوی تقسیم‌ کرد و این امر باعث شد که هر ترمومتری به سادگی در این دو نقطه (۰ و ۱۰۰ درجه سانتی ­گراد) قابل تنظیم وکالیبره‌ شدن باشد.
۱-۳- واحدهای اندازه ­گیری دما
درجه سلسیوس (Celsius): مقیاس علمی متداولی است که در آن صفر درجه، نقطۀ انجماد آب و صد درجه نقطه جوش آب در فشار یک اتمسفر است.
درجۀ فارنهایت (Fahrenheit): منشأ این مقیاس دقیقاً روشن نیست ولی گزارش شده است که صفر فارنهایت از قرار دادن حباب دماسنج در مخلوطی از یخ و کلرو آمونیوم حاصل شده است و بالاترین نقطۀ این مقیاس دمای شروع جوشش جیوه است؛ بین این دو دما به ۶۰۰ درجه تقسیم شده است که نقطۀ انجماد آب ۳۲ درجه و نقطۀ جوش آب ۲۱۲ درجۀ فارنهایت می­باشد.
درجه کلوین (kelvin): در سیستم SI دمای مطلق را برحسب درجۀ کلوین اندازه ­گیری می­ کنند. در حقیقت صفر مطلق در مقیاس کلوین ۲۷۳- درجه سلسیوس است که توسط مخترع آن لرد کلوین در نظر گرفته شده، این دما پایین­ترین دمای ممکن است و در این دما انرژی جنبشی مولکول­ها به صفر می­رسد.
از روابط زیر می­توان برای تبدیل واحدهای دما استفاده کرد:
(°C  + ۲۷۳) = °K. (۱-۱)
(°C  × ۱.۸)+ ۳۲ = °F. (۱-۲)
۱-۴- انواع روش­های اندازه ­گیری دما
دو روش عمده برای اندازه ­گیری درجه حرارت وجود دارد:

۱۱ آبان ← چهاردهمین تزریق با وزن تقریبی ۲۴۵ گرم .
۱۸آبان ← پانزدهمین تزریق با وزن تقریبی ۲۵۰ گرم .
۲۵ آبان ← شانزدهمین تزریق با وزن تقریبی ۲۵۰ گرم .
۲ آذر ← هفدهمین تزریق با وزن تقریبی ۲۵۰ گرم .
۹ آذر ← هجدهمین و اخرین تزریق با وزن تقریبی ۲۶۰ گرم .
از این تاریخ تزریق هفتگی رتها بر طبق پروتوکل ۱۸هفتگی قطع گردید و برای حیوانات به مدت دو ماه تیمار و نگهداری برنامه ریزی شد که به اختصار در زیر می اید .

از تاریخ ۹ آذر تا ۱۲ بهمن روند نگهداری بدون تزریق رت ها آغاز گردید . در این مرحله به علت
سرمای هوا از روش های مختلفی جهت تامین گرمایش رت ها استفاده شد . نظیر قرار دادن بخاری در نزدیکی محل قفس ها ، قرار دادن ظرف های آب بر روی بخاری ها که با تبخیر آب از آن ها محیطی مطبوع را برای رت ها فراهم می آورد که به منظور جلوگیری از تضعیف سیستم ایمنی و درگیری حیوانات با بیماری های فصل سرما که منجر به اختلال در روند تحقیق می گردید الزامی می نمود .
در طول این دو ماه تیمار حیوانات از غذا و آب بدون محدودیت و بر اساس نیاز هر گروه برخوردار بودند.
رسیدگی به نظافت ، بهداشت و محل نگهداری قفس ها از دیگر فعالیت های الزامی بودند که توسط گروه محققین و مسئولیت حیوان خانه دانشکده انجام گردید .
یکی از مسائل بسیار مهم در روند تیمار حیوانات از همان بدو ورود ، مسئله بستر آنها در درون قفس است . عدم رعایت استانداردهای لازم در بستر حیوانات می تواند منجر به درگیری های اندام های دست و پای حیوانات با انواع قارچ ها گردد . همچنین تجمع فضولات و دفعیات رت ها می تواند انواع انحراف های غذایی را منجر گردد و همچنین محیطی مناسب برای رشد انواع میکروب ها را منجر شود . از این روبررسی مسائل بهداشتی و تعویض بستر و فراهم نمودن جای مناسب برای زندگی رت ها از اولویت های گروه تحقیق بود .
به این منظور بستر حیوانات که تهیه شده از پوشال و خاک اره تمیز از پسماندهای کارگاه های نجاری بود، هر هفته تعویض شده و بستری جدید و عاری از آلودگی ها برای رت ها تامین گردید . که توجه به این امر موجب به کاهش تلفات و درگیری های جانبی از بیماری های گوناگون در رت ها شد که قابل ذکر است .
از نکات دیگر تهیه اب مورد نیاز حیوانات بود . از ان جایی که آب لوله کشی دانشکده دامپزشکی گرمسار حاوی مقادیر زیادی املاح و نمک هاست و این املاح بیم این را می داد که در روند ازمایش ایجاد بیماری های نا شناخته در حیوانات را بکنند . از این رو آب تصفیه آشامیدنی برای رت ها روزانه تامین می گردید و در ظرف های مخصوص آب خوری بدون محدودیت در اختیار حیوانات قرار گرفت .
« تهیه غذای حیوانات در کارگاهی جداگانه صورت می گرفت که در قسمت بعدی مورد بررسی قرار می گیرد . »
از نکات قابل توجه دیگر در روند تیمار رت ها ، بررسی میزان وجود غذا در هر یک از قفس هاست . این مسئله باید روزانه توسط محقق مورد ملاحظه قرار گیرد زیرا عدم توجه به تمام شدن غذا در قفس ها و بی غذا ماندن حیوانات روندی غریزی را در آن ها شکل می دهد . بر این اساس رت های قوی تر به رت ضعیف تر قفس خود حمله می کنند و ضمن کشتن رت اقدام به تغذیه از گوشت حیوان مرده می کنند . این اتفاق علاوه بر اینکه از رت های مورد ازمایش می کاهد و ایجاد تلفات می کند ، می تواند منجر به بروز بیماری ها به علت تغذیه از گوشت حیوان هم نوع گردد . همچنین فساد گوشت نیز خود می تواند عاملی برای بروز بیماری گردد . همچنین گوشت آلوده محلی مناسب برای رشد میکروب های گوناگون است که این نیز به نوبه خود بیماری های واگیر را در رت های گروه آزمایش منجر می گردد که باید مورد ملاحظه قرار گیرد .
از دیگر نکات قابل توجه قرار دادن تعداد مناسبی رت در هر قفس بر اساس وزن و اندازه هر حیوان است . چنانکه این حیوانات در طول پروسه نگهداری به سرعت رشد می کنند وکمبودجا برای حرکت در قفس می تواند بیماری های اندام های حرکتی را برای آنها به دنبال آورد .
از این رو توجه به محل نگهداری رت ها مجددا و در طی رشد رت ها باید مورد ارزیابی و اصلاح قرار گیرد .
در طول روند تیمار بهتر است رت هایی که در هر قفس از لحاظ وزنی و جثه کوچکتر مانده اند جدا گردند و در قفسی جداگانه نگهداری شوند که در طول روند تحقیق مورد آزار و اذیت و زخمی شدن از سوی رت های هم گروه قرار نگرفته و بتوانند نیازهای غذایی خود را در محیطی جداگانه تامین کنند از این رو بعد از رسیدن به اندازه مناسب می توانند به قفس قبلی بازگردانده شوند .
رت ها حیواناتی هستند بسیار حساس در مقابل انسان . از این رو مراقبت از نزدیک شدن و برخورد با آنها در هنگام تیمار و تزریقات بسیار برای سلامتی انسان مهم است . استفاده از روش های مفید کردن در هنگام تزریقات و انجام کارهای تیماری در زمان کوتاه با حفظ شرایط ایمنی و پوشیدن دستکش های مخصوص الزامی است .
همچنین بیماری های مشترکی بین این حیوانات و انسان وجود دارد که توجه به این امر برای سلامتی حیوان و انسان قابل تامل و واجد احتیاط و کنترل می باشد . از این رو استفاده از وسایل پیشگیرانه از انتقال بیماری ها برای افراد مرتبط با رت ها الزامی است .
در تاریخ ۱۱ بهمن ، یکی از رت هااز گروه کنترل + یعنی گروه ۱ را باز کردیم ، تا اثرات القای سرطان در آنها مشاهده گردد . رت انتخاب شده از لحاظ ظاهری دارای سلامتی کامل بود و حدود ۳۳۰ گرم وزن داشت .
بعد از کالبد گشایی حیوان و باز کردن روده بزرگ ، توده ای به اندازه ماکروسکوپیک ۰/۵ cm × ۰/۵cm مشاهده شد .
سپس روده را در متیلن بلور رنگ آمیزی کرده و زیر میکروسکوپ مشاهده کردیم . مشاهده ضایعات پیش سرطانی نشان داد که پروسه القا سرطان به خوبی صورت گرفته است ، اما از آنجایی که هدف در این تحقیق تنها بررسی ضایعات پیش رونده سرطانی نبود و می باید تومور بدست می آوردیم از این رو تصمیم گرفته شد که رت ها به زمان ، یک ماه دیگر مورد تیمار قرار گیرند تا احیانا میزان تومورهای بیشتری به صورت ماکروسکوپیک نیز دیده شوند .
تیمار برای یک ماه دیگر برنامه ریزی شد و در این مدت تصمیم بر آن شد که چون دوره ایجاد سرطان و خوراندن سیاه دانه به مدت ۶ ماه در پروتکل توصیه شده بود . از این رودر مدت یک ماه تیمار اضافی که به رت ها اجازه رشد بیشتر می دادیم تا ضایعات پیش سرطانی احیانا به تومور تبدیل شوند ، غذای استاندارد موش تولید شده در انستیتو پاستور ایران مصرف گردد .
بالاخره در تاریخ ۱۲ اسفند ماه ، نمونه گیری از رت ها شروع شد.
یک ماه نگهداری بیشتر در بررسی های بعدی نشان داد که مفید بوده و تومور های بیشتری در نمونه گیری ها بدست آمد .
« شرح کامل نمونه گیری و جداسازی روده در قسمت های بعدی به تفضیل مورد بحث قرا می گیرد . »
۲-۲-نمونه گیری:
۲-۲-۱ - نمونه گیری بافت های کولون
از تاریخ ۱۲ اسفند و به مدت یک هفته به صورت مستمر کالبد گشایی و نمونه گیری ها در کلینیک دانشکده دامپزشکی انجام گردید .
مواد و وسایل لازم :
اتر ، دسیکاتور ، سرنگ انسولینی ، هپارین ، پنس ، قیچی جراحی ، تامپون ، پنبه
ابتدا مقداری پنبه را به اتر آغشتهمی کنیم و ان را در دسیکاتور قرار می دهیم . در دسیکاتور را بسته تا محیطی اماده برای تاثیر اتر بر روی حیوان ایجاد گردد . رت را از قفس بیرون آورده ، درون دسیکاتور گذاشته و در دسیکاتور حاوی پنبه آغشته به اتر را می بندیم . بعد از دو دقیقه حیوان بی هوش به درون دسیکاتور می افتد .
رت را از درون دسیکاتور در آورده ، به کمر می خوابانیم و دست و پای حیوان را در منتهی الیه بدن می کشیم . پنبه ای را حاوی کمی اتر می کنیم و بر روی دهان و بینی قرار می دهیم . پوست روی سینه حیوان را باز می کنیم ، دیافراگم دیده می شود ، آن را پاره می کنیم بعد از پاره شدن دیافراگم قلب نمایان می گردد . اکنون به وسیله سرنگ آغشته شده به هپارین از قلب خونگیری می کنیم .
( برای آغشته کردن سرنگ به هپارین ، کافی است که فقط هپارین را به درون سرنگ بکشیم و سپس به درون ظرف هپارین خالی می کنیم . این کار به منظور جلوگیری از انعقاد خون هنگام خونگیری از قلب ، جهت آزمایشات خونی بعدی صورت می گیرد . )

• • بعد از خون گیری از قلب ، تقریبا قلب از تپش باز می ایستد و حیوان بدون درد کشته شده است . حال برای انجام آزمایشات خود نیاز به نمونه گیری از روده داریم .

ـ طرز تهیه بافر فرمالین ۱۰ درصد: ۶/۴ گرم از NaH₂PO₄ با ۳۸/۱۶ گرم از Na₂HPO₄ در ml100 فرمالین  حل گردید و با آب مقطر به حجم ۱ لیتر رسانده شد.
۶ ماه بعد از شروع تیمار حیوانات، رت ها کشته شدند و بافت کولون آنها برای بررسی های هیستوپاتولوژیک جدا شد. تعداد کل تومورها در کولون شمارش شدند. و ابعاد هر تومور به دقت توسط کولیس اندازه گیری شد.
همچنین برای بررسی میکروسکوپی بافت ها بلافاصله بعد از بیرون آوردن کولون، یک برش طولی از سکوم تا آنوس در روده زده شد و در محلول PBS شسته شد.
۲-۲-۲- نمونه گیری بافت کبد
کبد رت ها جدا شده و در نرمال سالین سرد شسته شده و در فویل آلومینیوم در فریزر۸۰ – قرار داده شد.

۲-۳- آماده سازی نمونه و انجام آزمایشات بیوشیمی

۲-۳-۱-جداسازی میکروزوم و سیتوزول از بافت کبد و کولون

۲-۳-۱-۱-تهیه هموژن بافت کبد و کولون

- طرز تهیه محلول‌های مورد نیاز
ـ طرز تهیه بافرفسفات سالین PBS (3/7=pH)
۸ گرم NaCl ، ۲/۰ گرم KCl، ۴۴/۱ گرم  ، ۲۴/۰ گرم  در بالن ژوژه ۱ لیتری ریخته و حجم آن با آب مقطر به ۱ لیتر رسانده شد. سپس pH محلول به ۲/۷ تا ۴/۷ رسانده شد.
- روش کار
برای تهیه هموژن ۲۰ درصد (W/V) از بافت کبد و کولون، ۴/۰ گرم از بافت در یک استوانه مدرج مناسب قرار داده شد و روی آن PBS سرد (۳/۷=pH) تا حجم ۲ میلی لیتر ریخته شد. سپس مخلوط فوق داخل لوله مخصوص دستگاه هموژنایزر ریخته شد و محتویات لوله با حدود ۷ـ۵ بار بالا و پایین کردن هموژن گردید. زمان صرف شده برای هموژنه کردن تمام نمونه ها باید تقریباً با هم مساوی باشد.

تدارکات

انبار‌داری

انتقال

پردازش سفارشات

زمان‌بندی تولید

زمان حمل کالا

بسته بندی

زنجیره تامین

۰٫۴۴

۰٫۵۹

۰٫۷۳

۰٫۶۷

۰٫۸۲

۰٫۸۷

۰٫۷۷

همانطور که مشاهده می‌شود بعد از اصلاح مدل میزان تاثیر تدارکات در زنجیره تامین ۰٫۴۴ گزارش شده است و همین میزان برای تاثیر انبار‌داری بر زنجیره تامین مقدار ۰٫۵۹ گزارش شده است. تاثیر انتقال بر زنجیره تامین ۰٫۷۳ و میزان تاثیر پردازش سفارشات بر زنجیره تامین ۰٫۶۷ و همین میزان برای متغیر زمان‌بندی تولید ۰٫۸۲ گزارش شده است. زمان حمل کالا به مقدار ۰٫۸۷ تاثیر بر زنجیره تامین داشته و بسته‌بندی نیز میزان تاثیر ۰٫۷۷ را بر زنجیره تامین دارا می‌باشد، که نشان میدهد تاثیر زمان حمل کالا بر زنجیره تامین بیشتر از همه متغیر‌ها دارای تاثیر بوده و تاثیر تدارکات بر زنجیره تامین کمترین تاثیر است.

مدل ۴-۸-۳: مقادیر t برای بررسی معنی داری پارامتر های مدل برازش یافته
مقادیر محاسبه شده t برای هر یک از بار های عاملی هر نشانگر باقی مانده با سازه یا متغیر پنهان خود بالای ۹۶/۱ است؛ لذا می‌توان هم سویی سوالات پرسشنامه برای اندازه گیری مفاهیم را در این مرحله معتبر نشان داد. در واقع نتایج جدول فوق نشان می‌دهد آنچه محقق توسط سوالات پرسشنامه قصد سنجش آن‌ها را داشته است توسط این ابزار محقق شده است؛ لذا روابط بین سازه‌ها یا متغیر های پنهان قابل استناد است. برای آنکه نشان دهیم این مقادیر به دست آمده تا چه حد با واقعیت‌های موجود در مدل تطابق دارد باید شاخص‌های برازش مورد مطالعه قرار گیرد. همچنین با توجه به بار های عاملی موجود در هر یک از ابعاد می‌توان در مورد اهمیت هر یک از نشانگرها تصمیم گیری نمود. مشخصاً نشانگرهایی که از اندازه گیری هر یک از سازه‌ها کنار گذاشته شده‌اند دارای بار مفهومی و آماری مناسبی برای اندازه گیری مفهوم مورد نظر محقق نیستند.
جدول۴-۵۵ نتایج مدل اندازه گیری اصلاح شده و مقادیر T

ردیف

متغیر های پنهان مدل

سوالات مربوط به متغیر

مقدار T

p-value

۱

تدارکات

سوال ۱

—-

کمتر از ۰٫۰۵

سوال ۲

۷٫۱۸

کمتر از ۰٫۰۵

سوال ۳

(λ_Ay_1A+ λ_By_1B , λ_Ay_2A+ λ_By_2B)
λ_A + λ_B = ۱
λ_A ≤ ۰
با قرار دادن مختصات نقطه D'’ در رابطه فوق خواهیم داشت:
y_1D*(1+α) = λ_Ay_1A+ λ_By_1B
y_2D*(1+α) = λ_Ay_2A+ λ_By_2B
λ_A + λ_B = ۱
λ_A ≤ ۰
با حل دستگاه سه معادله – سه مجهول فوق، مقدار α، λ_A و λ_B به دست می آید.
برای به دست آوردن مدل کلی، توجه به این نکته ضروری است که مرز کارا می تواند نقاط گوشه متعددی داشته باشد که هر کدام متناظر با یک واحد کار باشد، مانند نقطه C در شکل ۳-۲۴ . در مدل کلی ارائه شده به این نکته توجه شده و در آنجا، تفاوتی میان نقطه کارای A (که مجاور با B و در سمت مخالف D قرار دارد) با سایر نقاط مرز کارا مشاهده نمی شود. به عبارت دیگر، مدل به نحوی است که برای حل آن، نیاز به تشخیص نقطه کارای مجاور با B و سمت مخالف D وجود ندارد و این، سادگی استفاده از مدل را نشان می­دهد.

در شکل ۳-۲۴ ‌مکان هندسی نقاطی نشان داده شده است که از میانگین موزون تمام نقاط روی مرز کارا حاصل می­شوند و وزن تمام نقاط، به جز واحد مورد بررسی B، منفی است.

شکل ۳-۲۴‌ مکان هندسی نقاطی که از جمع موزون تمام نقاط کارا به دست می­آیند و فقط وزن نقطه B مثبت است.
اثبات می شود که مختصات هر نقطه از فضای هاشورخورده شکل ۳-۲۴ به قرار زیر است:
(, ) = (λ_Ay_1A+ λ_By_1B + λ_Cy_1C, λ_Ay_2A+ λ_By_2B + λ_Cy_2C)
= λ_A + λ_B + λ_C = ۱
λ_A , λ_C ≤ ۰
n یعنی تعداد واحدهای روی مرز کارا
یعنی اندیس واحدهای روی مرز کاراj
چنانچه واحد D عملکرد خود را ارتقاء دهد طوری که خود را به فضای هاشورخورده برساند، واحد B کارایی خود را از دست خواهد داد.
اگر فرض شود که واحد D عملکرد خود را به میزان α بهبود بخشیده تا به نقطه D^‘’ رسیده باشد (خروجی­هایش را ۱۰۰α% افزایش داده باشد) در این­صورت مختصات آن همان طور که قبلاً گفته شد، برابراست با (y_1D*(1+α), y_2D*(1+α)). برای آن­که این نقطه در فضای هاشورخورده قرار گیرد؛ باید :
y_1D*(1+α) = λ_Ay_1A+ λ_By_1B+ λ_Cy_1C
y_2D*(1+α) = λ_Ay_2A+ λ_By_2B+ λ_Cy_2C
λ_A + λ_B + λ_C = ۱
λ_A , λ_C ≤ ۰
دستگاه فوق، یک دستگاه سه معادله – چهار مجهول است و بی­نهایت جواب دارد. هرکدام از جواب­های آن با یکی از نقاط امتداد خط OD'’ ( با توجه به فرض ثبات استراتژی واحد D )، در سمت D'’ متناظر است. نقطه D'’ متناظر با جوابی است که حداقل α را به همراه دارد. چنین α-ی بر اساس تعریف حاشیه امنیت کارایی، در محاسبه این پارامتر مورد استفاده قرار می گیرد. لذا سنجش حاشیه امنیت کارایی واحد B نسبت به واحد D نیازمند حل مدل زیر است:
min α, subject to:
y_1D*(1+α) = λ_Ay_1A+ λ_By_1B+ λ_Cy_1C
y_2D*(1+α) = λ_Ay_2A+ λ_By_2B+ λ_Cy_2C
λ_A + λ_B + λ_C = ۱
λ_A , λ_C ≤ ۰
و در حالت کلی، برای مسائل چند ورودی – چند خروجی، حاشیه امنیت کارایی واحد کارای تحت بررسی که با اندیس صفر نشان داده می شود، نسبت به یک واحد ناکارا مانند واحد D برابر خواهد بود با جواب مدل زیر:
min α, subject to:
y_rD*(1+α) = r = 1..s
= ۱
λ_j ≤ ۰ j = 1..n, j≠۰ , α ≥ ۰
که در آن α جواب مدل خواهد بود و با یافتن آن، ۱۰۰α مقدار حاشیه امنیت کارایی واحد کارای شماره صفر نسبت به واحد ناکارای D است. همچنین، s تعداد خروجی­ها و r اندیس خروجی­ها را نشان می­دهد. y_rD خروجی­های واحد D ( واحدی که حاشیه امنیت نسبت به آن سنجیده می شود ) و y_rj خروجی­های واحد کارای j-ام است. n تعداد واحدهای کارا را نشان می­دهد. λ_j­ –ها وزن مربوط به هر واحد کارا است.
البته برای آن­که مدل در حالت کلی جواب دهد، و فرض ثابت و مساوی یک بودن ورودی ها که در ابتدای این بخش برای سادگی از آن استفاده شد، کنار گذاشته شود؛ باید مدل به شکل زیر تکمیل و اصلاح گردد:
min α, subject to:
y_rD*(1+α) ≥ r = 1…s
x_iD ≤ i = 1…m
λ_j ≤ ۰ j , j≠۰
λ_۰ ≥ ۰ , α ≥۰
و در آن m تعداد ورودی، i اندیس آن، x_iD و x_ij به ترتیب ورودی­های واحد D و ورودی­های واحد کارای j-ام همچنین z مجموعه اندیس واحد های کارا وj=0 واحد کارای تحت بررسی است.
شکل استاندارد مدل به صورت زیر می باشد:
min w = α

جدول(۵-۴) : نتایج تخمین مدل به روش بلوندل و باند برای کشورهای اسلامی با حذف تمام متغیرهای کنترلی ۵۶

جدول(۵-۵): نتایج آزمون همبستگی پسماندهای درجه اول و دوم ۵۶
جدول(۵-۶): نتایج آزمون سارگان با حذف تمامی متغیرهای کنترلی ۵۷
جدول(۵-۷): نتایج تخمین به روش بلوند و باند برای کشورهای اسلامی بدون متغیرهای هزینه دولت و تورم ۵۷
جدول(۵-۸): نتایج آزمون همبستگی پسماندها با حذف متغیر های تورم و هزینه دولت ۵۸
جدول(۵-۹): نتایج آزمون سارگان با حذف متغیرهای تورم و هزینه دولت ۵۸
جدول(۵-۱۰): : بررسی استحکام نتایج روش بلوندل بوند با حذف متغیر کنترلی تورم برای کشورهای اسلامی……………۵۸
جدول(۵-۱۱): آزمون خود همبستگی پسماندهای درجه اول و دوم با حذف متغیر تورم…………………………………………۵۹
جدول (۵-۱۲): آزمون سارگان با حذف متغیر تورم…………………………………………………………………………………………۵۹
جدول(۵-۱۳): بررسی استحکام نتایج با حذف متغیر مخارج دولت برای کشورهای اسلامی…………………………………….۵۹
جدول(۵-۱۴): آزمون خود همبستگی پسماندهای درجه اول و دوم با حذف متغیر مخارج دولت………………………………۶۰
جدول (۵-۱۵):آزمون سارگان با حذف متغیر مخارج دولت………………………………………………………………………………۶۰
جدول(۵-۱۶): آزمون برابری ضرایب والد……………………………………………………………………………………………………۶۰
فهرست نمودارها
نمودار(۳-۱): روند لگاریتم تولید ناخالص داخلی حقیقی سرانه کشورهای اسلامی (دلار به قیمت ثابت سال ۲۰۰۰). ۲۹
نمودار( ۳-۳ ): بررسی رابطه سرمایه گذاری خارجی و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی، دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶. ۳۲
نمودار(۳-۴): بررسی رابطه تورم و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶ ۳۲
نمودار(۳-۵): رابطه باز بودن تجارت و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶ ۳۳
نمودار(۳-۶): بررسی رابطه بین DCP و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶ ۳۴
نمودار(۳-۷): بررسی رابطه بین M₂ و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶ ۳۶
نمودار(۳-۹): بررسی رابطه بازرار سهام و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره۲۰۱۰-۱۹۹۶ ۳۷
نمودار(۳-۱۰): بررسی نموداری توسعه بانکی و تولید ناخالص داخلی کشورهای اسلامی طی دوره ۲۰۱۰-۱۹۹۶.. ۳۹
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
توسعه اقتصادی را میتوان از جنبه کالایی(واقعی) و جنبه مالی بررسی کرد. از جنبه واقعی، توسعه اقتصادی برحسب سرمایه انسانی، ثروت و تولید مورد توجه است و از جنبه مالی، توسعه به نقش واسطه های مالی در بسیج پساندازها به سمت سرمایهگذاری مولد اشاره دارد.
توسعه مالی درواقع، توسعه نظام یا بخش مالی شامل بازارها (مانند بورس و اوراق بهادار)، نهادها (مانند بانکها به عنوان واسطه های مالی) و ابزارهای مالی(سهام، اوراق قرضه، ارز و مشتقات) میباشد.
کشورهای توسعهیافته به دلیل گسترده بودن نهادهای مالی، استفاده از ابزارهای متنوع مالی و وجود قوانین مالی مناسب، بخش مالی کارآمدتری دارند. اما در کشورهای در حال توسعه، به دلیل دولتی بودن بخش اعظم نظام مالی و خدمات بانکی ناکارا، کمبود منابع و وجود ساختار دوگانه بخش مالی (رسمی و غیر رسمی) و غالب بودن بخش غیر رسمی بر بخش رسمی، نهادها و موسسات مالی کارایی مطلوبی ندارند. برخی اقتصاددانان کندی رشد اقتصادی در برخی کشورهای درحال توسعه را به ناکارآمدی بخش مالی نسبت میدهند و اصلاح نظاممند این بخش را برای دستیابی سریعتر به رشد اقتصادی ضروری میدانند.
۱-۲- بیان مسئله
درگذشته، نظریهپردازان رشد اقتصادی همچون ریکاردو^[۱] کمبود عوامل واقعی مثل سرمایه و زمین را بهعنوان محدودیتهای رشد اقتصادی میدانستند و نقش بازارهای مالی را نادیده میگرفتند. شومپیتر، اولین اقتصاددانی بود که تاثیر واسطه های مالی را روی رشد اقتصادی بیان کرد. وی پیوند ناگسستنی بین بخش پولی و حقیقی اقتصاد را به خوبی بیان میکند.
بازار مالی شامل دو بخش بازار سرمایه و بازار پول میباشد. پساندازکنندگان میتوانند مستقیما از طریق بازارسهام (بازارسرمایه) وجوه خود را در اختیار شرکتها قرار دهند و یا از طریق یک واسطه مالی مانند بانک (بازار پول) وجوه مازاد خود را به قرضگیرندگان داده و نرخ بهره دریافت کنند. بازار سرمایه شامل بازار سهام و اوراق بهادار است. ولی بازار پول نهادهای متعدد پولی را شامل میشود. بانکها مهمترین بخش بازار پول در کشورهای در حال توسعه، همچون کشورهای مورد بررسی در این تحقیق میباشند. در اکثر اقتصادها، بانکها مرکز سیستم مالی و پرداختها هستند و نقش مهمی در فرایند تجهیز پس اندازها، شناسایی فرصتهای سرمایهگذاری و متنوع سازی ریسک ایفا میکنند. از اینرو، اندازه، ساختار و کارایی بخش بانکی به عنوان یک بعد مستقل توسعه مالی مورد توجه است. سوددهی بانکها، اعتبارات پرداختی و دسترسی آسان بخش خصوصی به اعتبارات بانکی در این بعد مورد بررسی قرار میگیرد. بر پایه مطالعات انجام شده، فعالیت بانکها در فضای رقابتی شامل مداخلهی کمتر دولت، تمرکز کمتر بازار و امکان بیشتر ورود بانکهای خارجی کارایی و رشد بیشتری خواهد داشت. تقریبا در همه کشورهای جهان هردوی بازار سهام و بانکها تواما وجود دارند. هریک از این دو بازار مالی نقاط ضعف و قوت جداگانهای دارند. اما سیاستگذاران اقتصادی یکی از این دو شیوه را محور قرار داده و دیگری را به عنوان فرع در نظر میگیرند. اکثر کشورها بانک محور هستند و تنها تعداد محدودی از کشورها همچون آمریکا و انگلستان را می توان سهام محور دانست. رشد سالم بازار سهام نیازمند حسابرسی توانمند، نظام قضایی دقیق، بازار کار و مدیریت شفاف و همچنین توانایی جذب شرکتهای ورشکسته توسط شرکتهای رقیب است. در نظام مالی سهام محور، سهام داران مالک کوتاه مدت محسوب میشوند و با کاهش سود به فکر انتقال دارایی خود میافتند. در حالیکه در نظام بانک محور، بانکها مالک بلندمدت شرکت محسوب میشوند از اینرو با کاهش سود شرکت را منحل نمیسازند. از اینرو ورشکستگی در نظام سهام محور گستردهتر است. به دلیل مقدمات و پیامدهای گوناگونی که نظام سهام محور نسبت به بانک محور دارد تنها تعداد اندکی از کشورهای توسعه یافته سهام محور هستند و نظام بانک محور گستردگی بیشتری دارد. کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی همگی بانک محور هستند. به روشی که بانک محور باشد سرمایهگذاری غیر مستقیم میگویند. در مقابل شیوهای که سهام محور باشد سرمایهگذاری مستقیم نام دارد. هرچه تنوع بازار پولی در کشوری بیشتر و نقش بازار سرمایه گستردهتر شود بازار مالی آن کشور پیشرفتهتر خواهد بود. اینکه این گستردگی و تنوع بازار مالی چه تاثیری بر تولیدات حقیقی اقتصاد دارد سوالی است که تا به حال جوابهای مختلفی به آن داده شده است.
به دلیل شفافیت بازارهای مالی و نیز شفافیت نرخ بهره در کشورهای پیشرفته، سرمایهگذاران نسبت به تامین مالی از داخل بنگاه (سود قابل تقسیم) و یا خارج از بنگاه (اوراق سهام و اعتبارات بانکی) تقریبا بیتفاوت هستند و میتوان گفت که منابع مالی داخل و خارج بنگاه تقریبا جانشین کامل یکدیگر میباشند. در حالیکه در کشورهای در حال توسعه، به دلیل عدم وجود نرخ بهره یکسان و شفاف نبودن بازار، دسترسی بنگاه به منابع بانکی، مجرایی برای انباشت سرمایه خواهد بود و از آنجا که نرخ بازدهی سرمایهگذاریها نسبت به نرخ بهره بانکی در سطح بالاتری قرار دارد، بنگاه ها همواره به دنبال دریافت وامها و اعتبارات بیشتر و ارزانتر بانکی هستند. بنابراین برخلاف کشورهای پیشرفته که پول و سرمایه جانشین یکدیگر میباشند، در کشورهای در حال توسعه، پول و سرمایه مکمل یکدیگر هستند (سلیمی فر و قوی۱۳۸۱).
به لحاظ تجربی چهار حالت برای رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی مطرح شده است:۱) توسعه مالی علت رشد اقتصادی است ۲) رشد اقتصادی علت توسعه مالی است ۳) توسعه مالی و رشد اقتصادی به صورت همزمان بر یکدیگر اثر میگذارند ۴) هیچ ارتباطی بین توسعه مالی و رشد اقتصادی وجود ندارد.
این چهار حالت را در دو دیدگاه میتوان تقسیم بندی کرد. دیدگاه اول، کسانی که به رابطه همسو بین رشد اقتصادی و توسعه مالی اعتقاد دارند (حالت های ۱ تا ۳). دیدگاه دوم، که معتقد به رابطه معنیدار بین این دو شاخص کلان اقتصادی نیستند. در این تحقیق، معنیداری ارتباط بین توسعه مالی و رشد اقتصادی در کشورهای عضو کنفرانس اسلامی بررسی شده است. یعنی تلاش بر این است که مشخص شود نظریات کدامیک از این دو دیدگاه، بر اساس داده های کشورهای اسلامی برای رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی مصداق دارد، که بر اساس پاسخ به این سوال سیاستگذاریهای مناسب برای این کشورها پیشنهاد خواهد شد.
۱-۳- ضرورت و اهمیت موضوع
همانطور که میدانیم رشد اقتصادی یکی از مولفه های توسعه یافتگی کشورهاست. از اینرو تاکنون تحقیقات بسیاری به منظور بررسی عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی انجام شده است. یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر رشد اقتصادی تعمیق مالی است. اکثر تحقیقاتی که رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی را مورد کنکاش قرار دادهاند، رابطه معنیداری بین این دو یافتهاند. اما در مقابل اقتصاددانان برجستهای چون لوکاس^[۲] (۱۹۸۸) و پاتریک^[۳] (۱۹۶۶) تاثیر توسعه مالی روی رشد اقتصادی را رد کردهاند. اگر نظریه اقتصاددانانی که چنین دیدگاهی داشتهاند درست باشد، پس تلاشهایی که برای توسعه مالی صورت میگیرد تنها اتلاف منابع کمیاب خواهد بود. علاوه بر این تاکید بیمورد بر توسعه مالی ما را از سایر سیاستهای اثر گذار بر رشد اقتصادی باز میدارد. با توجه به این نکات هدف تحقیق این است که تشخیص دهد آیا توسعه بازار سهام و بانکها که مهمترین بخشهای سیستم مالی یک اقتصاد هستند بر رشد اقتصادی کشورهای عضو کنفرانس اسلامی اثرگذار میباشند؟
تاثیرتوسعه مالی بر روی رشد اقتصادی مطالعات فراوانی را به خود اختصاص داده است. با این وجود تمایز تحقیق حاضر با مطالعات پیشین در نظر گرفتن شاخص ترکیبی بازار سهام SMINDEX)^[4]) و بانکها ^[۵](BINDEX) است. در این روش از متغیرهای ترکیبی استفاده میشود چرا که در نظر گرفتن متغیرهای بازار سهام (ارزش جاری بازار، ارزش معاملات، نسبت گردش معاملات) به شکل ترکیبی اطلاعات بیشتری را نسبت به بازار سهام یک کشور در مقایسه با بهره گرفتن از متغیرها به صورت جداگانه در اختیار قرار میدهد. به همین ترتیب در بررسی بازار پولی نیز از شاخص مرکب توسعه بانکی استفاده میشود. چراکه استفاده از شاخص اعتبار خصوصی (PCREDIT) و نسبت پول و شبه پول به تولید ناخالص داخلی (M₂) دارای کاستیهایی در نشان دادن وضعیت بانکی هستند.
در این تحقیق از داده های پانل استفاده شده است. به دلیل محدودیتهای آماری استفاده از تکنیک داده های پانل ایستا باعث میشود با محدودیت زمانی اطلاعات مواجه باشیم. برای رفع این مشکل متخصصان اقتصاد سنجی روش داده های پانل پویا را پیشنهاد مینمایند. از مزایای روش پانل تخمین دقیقتر و کاراتر همراه با همخطی کمتر است. برای تخمین الگوهای پانل پویا از روش گشتاورهای تعمیم یافته^[۶] (GMM)