مبحث اول: جبران خسارت ۲۳۸
بند اول: شیوه‌های جبران خسارت ۲۳۹
الف: اعاده وضع سابق ۲۳۹
ب: پرداخت غرامت ۲۴۰
ج: جلب رضایت ۲۴۱
د: توقف و عدم تکرار ۲۴۲
بند دوم: مطالبه جبران خسارت ۲۴۳
الف : دولت در مقابل دولت ۲۴۳
ب: افراد در مقابل دولت (حق دادخواهی و جبران خسارت قربانیان) ۲۴۳
مبحث دوم: مکانیزم حل اختلافات ۲۴۵
بند اول: مکانیزم قضایی و شبه قضایی ملی ۲۴۶
بند دوم: نهادها و مکانیزم‌های قضایی و شبه قضایی فراملی ۲۴۷
بند سوم: مکانیزم‌های مبتنی بر کمیسیون و دادگاههای منطقه‌ای ۲۴۷
بند چهارم: نهادها و مکانیزم‌های قضایی و شبه قضایی بین‌المللی ۲۴۷
بند پنجم: شیوه اعمال صلاحیت دولت ها در رسیدگی به جرایم فضای سایبر ۲۴۸
نتیجه ۲۵۳
نتیجه نهایی ۲۵۶
پیشنهادات ۲۶۳
منابع ۲۷۱
الف- طرح پژوهش
۱- تبیین مسئله و سؤالات پژوهش
در قرن اخیر سعی گردیده است که از یک طرف توسل به زور برای حل و فصل اختلافات بین‌المللی مقید و قاعده‌مند گردد(JUS AD BELLUM) و از طرف دیگر در صورت وقوع مخاصمات مسلحانه، محدودیت‌های عینی و سنجش پذیری در قالب حقوق بین‌الملل بشردوستانه اعمال گردد(JUS IN BELLO).
در این فرایند اصول و قواعدی طراحی گردیده‌اند که از یک سو ناظر بر ممنوعیت توسل به زور به طور کلی است و از سوی دیگر در پرتو رویکردهای حقوق بشری ناظر بر روابط انسان ها در سطوح داخلی و بین‌المللی در مقام اعمال محدودیت در آیین رزم است. این فرایند در طول قرن گذشته تدوام داشته است اما با ورود به هزاره سوم میلادی، تحولات بسیار سریع و شگفت آوری در همه شئون زندگی نمایان گردیده که بی‌تردید فناوری اطلاعات یکی از عوامل مهم و عمده‌ی این تحولات بوده است. ویژگی برجسته این فناوری، تأثیری است که بر تکامل ارتباطات راه دور گذاشته است. این تکامل نه‌تنها برای انسان‌ها، بلکه میان انسان‌ها و رایانه‌ها، میان خودِ رایانه‌ها نیز به وجود آمده است. در نتیجه‌ی این تحولات، جامعه‌ای مجازی با آثار واقعی پدید آمده است. در راستای این تحولات یکی از مسائل جدید که امروزه مورد توجه حقوق بین‌الملل قرارگرفته، موارد حقوقی مرتبط با فضای سایبر می‌باشد به خصوص مفاهیمی همچون جنگ سایبری، حمله سایبری و یا حتی جرایم سایبری که بعضاً در نوشته‌های حقوقی خلط بحث می‌شوند درحالی که این نوع عملیات از نظر حقوقی با یکدیگر تفاوت دارند.
با توجه به روند رو به رشد حملات سایبری و نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در خلال این حملات و از آنجایی‌که احتمال گسترده شدن این‌گونه حملات سایبری وجود دارد لذا در بررسی چارچوب حقوقی حملات سایبری بایستی اصول و قواعد حقوق مخاصمات مسلحانه اعم از Jus ad bellum و
Jus in bello را نیز مدنظر قرار دهیم.
با توجه به دامنه گسترده‌ای که حمله سایبری دارد در برخی موارد شاید گستره آسیب‌های این‌گونه حملات چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی چه بسا بسیار بیشتر از حملات متعارف و کلاسیک باشد. بنابراین یکی از نکات بسیارمهم در این رساله این است که دیدگاه برخی از دولت‌ها در مواجهه با حملات سایبری در چارچوب حقوق توسل به زور بررسی گردد.
لذا به دلیل ضرورت بررسی جامع مسائل مرتبط با حملات سایبری و به خصوص تبعات آن و بالطبع مواردی همچون رعایت اصول و مقررات حقوق بین‌الملل بشردوستانه در این‌گونه حملات و آثار حقوقی آن، در این رساله سعی بر آن می‌گردد تا موازین حقوق بین‌الملل بشردوستانه و رعایت آن در پرتو اصول بنیادین حقوق بین‌الملل در حملات سایبری بررسی گردد و از آنجایی‌که اساس و پایه تمام این مسائل فناوری اطلاعات و فضای سایبر می‌باشد لذا بررسی این مفاهیم و تعیین “مالیت داده‌های رایانه‌ای” از آن جهت که تخریب این داده‌ها در چارچوب تعریف “تخریب فیزیکی” مطابق با قواعد حقوق مخاصمات مسلحانه و حقوق بین‌الملل بشردوستانه قرار می‌گیرد یا خیر، نیز یکی دیگر از ارکان این تحقیق می‌باشد.
با عنایت به مطالب مطرح شده و با توجه به افزایش روز افزون حملات سایبری طی سال‌های اخیر و در نتیجه احتمال افزایش میزان تلفات و قربانیان این نوع حملات و تهدید صلح و امنیت بین‌المللی، آرمان این پژوهش بررسی این نکته است که طرفین درگیر در چنین حملاتی (به خصوص مهاجم)، تعهدات و التزاماتی را در رعایت مقررات بشردوستانه حاکم بر این نوع حملات و در راستای حمایت از غیرنظامیان و دیگر افراد و اموال تحت حمایت را رعایت نمایند. با توجه به ویژگی حملات سایبری، دامنه این تعهد و التزام به رعایت قواعد بشردوستانه مشمول دولت‌های ثالث نیز خواهد بود. همچنین با بررسی آراء دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه نیکاراگوئه و بوسنی و نیز آراء دیوان بین‌المللی کیفری برای یوگسلاوی سابق در قضیه تادیچ و نیز طرح پیش‌نویس مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها مصوب۲۰۰۱، به این نکته پی می‌بریم که دولت‌های ثالث هم از بابت نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه ارتکابی طی این‌گونه حملات ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم مسئول شناخته شوند. در نهایت هدف از این پژوهش، یافتن پاسخی برای پرسش‌های اصلی و فرعی این رساله است.
پرسش اصلی عبارت از این است که:
۱- اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه در مواجهه با حملات سایبری چگونه قابل اعمال می‌باشند؟
پرسش‌های فرعی پژوهش عبارتند از:
۱- نحوه واکنش به این‌گونه حملات به چه صورت است؟
۲- چالش‌های فراروی حقوق بین‌الملل در مواجهه با نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری چیست؟
۳- آثار حقوقی نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری چیست؟
۴- بر اساس چه مبنا و شرایطی مسؤلیت بین‌المللی دولت، ناشی از نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری تحقق می‌یابد؟
با توجه به اینکه ممکن است برخی حملات سایبری در طول مخاصمات مسلحانه و برخی دیگر در زمان صلح انجام گردد، لذا سئوالات مطروحه فوق در دو مقطع؛ زمان صلح و زمان مخاصمه؛ قابل ارائه و ارزیابی می‌باشند.
۲- پیشینه و ضرورت انجام پژوهش
همان‌طور که در بیان مسئله نیز عنوان گردیده، حملات سایبری از جمله مسائلی است که با پیشرفت تکنولوژی نمایان گردیده و تا اندازه زیادی با مخاصمات مسلحانه کلاسیک تفاوت دارد. لذا پیش از این، این‌گونه مسائل با رویکرد حقوق بین‌الملل بشردوستانه کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. اما به هرحال در خصوص حملات سایبری و مسائل مرتبط با آن مقالات، پایان نامه و کتاب‌هایی به صورت پارسی و غیرپارسی وجود دارند که در ذیل پیشینه تحقیق در این موضوع و موضوعات مرتبط با آن عنوان گردیده‌است:
الف ) کتب
۱- ممتاز، جمشید، شایگان، فریده، حقوق بین‌الملل بشردوستانه در برابر چالش‌های مخاصمات مسلحانه عصر حاضر، تهران، شهردانش، ۱۳۹۳.
در این کتاب مؤلفین به تبیین و تشریح ماهیت حقوقی و حدود برخی از قواعد حقوق بین‌الملل بشردوستانه پرداخته‌اند و ضرورت اصلاح نهادهای مربوط به تضمین اجرای حقوق بین‌الملل بشردوستانه را یادآور گردیده‌اند که البته این کتاب ارتباط مستقیمی با موضوع رساله ندارد.
۲- ضیایی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین‌الملل مخاصمات مسلحانه، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ دوم،۱۳۸۰.
این کتاب نیز از جمله منابع مرجع در بحث مخاصمات مسلحانه می‌باشد که در این کتاب نیز در خصوص مسائل مرتبط با حملات سایبری بحثی به میان نیامده است.
۳- عسکری،پوریا و ژان ماری هنکرتز، مجموعه مقالات همایش حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی، انتشارات مجد، ۱۳۹۰.
با توجه به اینکه از طرفی چالش اصلی در این رساله، قابلیت اعمال حقوق بین‌الملل بشردوستانه در حملات سایبری بوده و از طرفی دیگر، با بررسی نظرات و متون حقوقی فعلی به این نتیجه می‌رسیم که مکمل قواعد فعلی، قواعد عرفی می‌باشند، لذا استفاده از نقطه نظرات ارائه شده در مقالات این منبع، کمک شایانی برای پیشرفت کار داشته است اما در این منبع اشاره‌ای به موضوع فضای سایبر و حملات سایبری نشده است.
۴-هنکرتز، ژان ماری و لوییس دوسؤالدبک، حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی، ترجمه کمیته ملی حقوق بین‌الملل بشردوستانه، انتشارات مجد،۱۳۸۷.
بدیهی است این کتاب از منابع پایه و بسیار مفید در زمینه حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی می‌باشد. با این‌حال با رویکرد خاصی که در این رساله به موضوع حملات سایبری پرداخته شده، در این منبع به این‌گونه حملات اشاره‌ای نشده است.
۵- ممتاز، جمشید و امیرحسین رنجبریان، حقوق بین‌الملل بشردوستانه و مخاصمات مسلحانه داخلی، نشر میزان، ۱۳۸۶.
موضوع اصلی این کتاب بحث و بررسی و توصیف مخاصمات داخلی و جرم انگاری نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه داخلی است اما بحث رساله‌ی حاضر، حملاتی می‌باشد که اکثراً در مخاصمات مسلحانه غیربین‌المللی اتفاق می‌افتد.
۶-شریفی طراز کوهی، حسین، حقوق بین‌الملل بشردوستانه، نشر میزان، ۱۳۹۰.
دانلود مطالب پژوهشی با موضوع حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حملات سایبری- فایل ۳
