کاروان شریف اسرای کربلا از نظر دشمن که محجوب و بعید است از سلطان وجود اسیرند، اما بر خلاف این کوردلان آنان «شاه مقام قرب دوست» هستند؛‌ مقامی که بین آنان و حضرت محبوب، هیچ مانعی نیست.
از نظر عرفا، بهشت دو نوع است: عام و خاص. بهشت عام، بهشت اکل و شرب و مناکحه است که از برای بندگان عام است، اما بهشت خاص، مقام لقا و وصال و مشاهده حضرت حق تعالی است که بهشت بندگان خاص است.^[۹۴] مولانا، امام حسین و شهیدان کربلا را مقیمان بهشت وصال حضرت دوست که بهشت بندگان خاص است، معرفی می‌کند که قفس دنیا را شکسته‌ و پرواز ابدی کرده‌اند به کوی دوست. توانگر شکوفه وصال سیدالشهدا، شهره آفاق شده و او خورشید فروزان و به ثمر نشسته محفل واصلان محبوب است. امام حسین (علیه‏السلام) به این مقام والا رسیده است، چون ریشه درخت وجود مبارکش، از ذات اقدس الهی توانگر شده است.

در غزل ۲۱۰۲ کلیات شمس مولوی، اشاره کوتاه اما پر مغز به اصل منیع «فنا در توحید فعل»می کند و می‌گوید رمز نبودن فرق، ماندن و رفتن برای حسین آن است که او چون به مقام فنای توحید فعل رسیده است، اراده و فعلش مستهلک در توحید است. او تسلیم اراده و تدبیر الهی است.^[۹۶]
حسین و شهدا با دوری جستن از آرزوها و امیال نفسانی با ساحت عشق آشنا شدند. او فدایی معشوق است و خون خود را در این معاشقه بر آستانه­ محبوب می‌ریزد، چرا که برای او مسئله بودن یا نبودن نیست، بلکه مسئله فنای عاشقانه است. (شکسپیر هملت). حسین و عاشقان حسینی صفت در پی بلا و سختی‌ها و مشکلات وجودی‌اند در برابر عوام و واماندگان که فراری از تدبیر الهی‌اند.
مولانا در این غزل نیز با روش مطالعه مقارنه‌ای، کوشش می‌کند، فهم بهتری از حسین و عاشقان حسینی و «واماندگان» راه حماسی کربلا نشان دهد.

اما طولانی‌ترین و مشهورترین غزل مولانا در باب عظمت و علو مقام حسین و شهیدان کربلا، غزل ۲۷۰۷ کلیات شمس است. مطلع غزل شهیدان الهی و بلاجویان معاشقه کربلایی است و پایان آن به زیبایی ارجاع است به انسان کامل و خورشید موعود که شاهد است و ناظر و اصل نزول انوار الهی است در عالم ممکنات.در این غزل، شهیدان و عاشقان مترادفند. شهیدان به یاری تجرد وجودی و معرفت که مقدمه­ی عاشقی است و «بال‌های عاشقی» از مرغان هوایی نیز بهتر پرواز در ساحت حضرت دوست می‌کنند. «یحبهم و یحبونه» ^[۹۸]. آن‌ها شاهان عالم غیب­اند و به کمک عشق باب‌های عوالم پنهان را گشوده‌اند. یکی از رمزهای توفیق آن‌ها در پرواز عاشقانه رهایی از انواع خود است. آن‌هااز آن جهت که فانی و باقی در:عقل شده‌اند در ناکجاآبادند. ^[۹۹]
نگرش مولوی به امام حسین (علیه‌السلام) نگرش عارفانه است، وی سعی می‌کند که منطق قیام امام حسین (علیه‌السلام) را منطق پروانه­ای نشان دهد، که خود را به آتش می­سپارد. وی منطق قیام امام حسین (علیه‌السلام) را پرهیز نکردن از عشق می‌داند. یعنی نه یکسره عارف مأبانه و عاطفی به قیام عاشورا می‌نگرد و نه نگرش صرفاً سیاسیـ اجتماعی و انقلابی دارد. بلکه او هم به ابعاد عرفانی قیام امام حسین (علیه‌السلام) نظر دارد و هم به ابعاد حماسی، دلیری، عزت طلبی و حق جویی و شجاعت امام از نگاه مولوی، امام حسین (علیه‌السلام) عاشقانه و آگاهانه شهادت با شمشیر را برای خود و یارانش و اسارت را برای زنان و کودکانش برگزید تا از این رهگذر درخت دین را که می‌رفت از تشنگی خشک شود، آبیاری نماید. «ان کان دین محمد لم یستقم الا به قتلی فیاسیوف خذینی» این سخن حماسی و شکوهمند امام حسین است که رو ح دلاوری، شجاع، آزادگی و ایثار، جانبازی و پایمردی در آن موج می‌زند.
نگاه دیگر مولوی به قیام امام حسین (علیه‌السلام) نگاه به یک یل پر دل و شجاع و رزمنده­ای بی هراس و بی­باک است، که یک تنه به سپاه خصم هجوم می­برد، گویا ابداً ترس را نمی­شناسد. او سراپا شجاعت است و غیرت و رشادت. پسر علی است که نشان از پدر دارد.
نگاه دیگر مولوی به حماسه عاشورا نگرش به امام حسین (علیه‌السلام)، به عنوان راد مرد شجاع است، که در راه احیایی حق و دفاع از عقیده و آزمایش هیچ هراسی ندارد و این عشق به حق است که او را چنین بی باک نموده است.