پلین رومی دانشمند طبیعی دان اولین سده میلادی نیز مواد مخدر را می‌شناختند و شیره فشرده گرد خشخاش را اپیون نامیده است. پزشکان آشوری نیز صدها سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند. نوشته‌های باستانی نشان می‌دهد که تریاک در تمام دوره‌های تاریخ بابل، مصر، یونان و روم استعمال می‌شده . (هومر) شاعر یونانی نخستین کسی است که در نوشته‌های خود به گل خشخاش اشاره کرده و آن را جزء گل‌های زینتی باغ‌های روم در هشتصد سال قبل از میلاد می‌دانسته است. نهایتاً کشت خشخاش با اینکه در ممالک شرقی از جمله ایران، چین، هند، ترکیه و ممالک اروپای جنوبی به عمل می‌آمده ولی اصل آن از مصر بوده است.
بند دوم ـ سابقه تاریخی اعتیاد به مواد مخدر در ایران
اگر به فرهنگ‌های لغات از جمله عمید، نفیسی، معین، دهخدا و غیره نگاهی انداخته باشید با واژه‌های (تریاک، تریاق یا دریاق، افیون) مواجه می‌شوید که به معنای معجونی بوده که اثر پادزهری داشته و یا شیره‌ای که از کپسول نارس خشخاش بیرون می‌آید، علیرغم اینکه این واژه‌ها، واژه‌های متعلق به فرهنگ‌های بیگانه بود و به طرق گوناگون وارد فرهنگ ما شدند ولی معانی و مفهوم این کلمات مدنظر فرهنگ اصیل ما در دوران گذشته و حال قرار گرفته است.
تاریخچه و سابقه مواد مخدر در ایران به اواخر قرن سوم هجری قمری بر می‌گردد. محمدبن زکریای رازی (۳۱۳-۲۵۱) هـ. ق از تریاک در معالجه بیماران خود استفاده می‌کرده است. بنابراین قدر مسلم این است که تریاک حدود ۱۲ قرن قبل در ایران مصرف می‌شده است ولی هدف از مصرف آن تسکین دردها و آلام بوده است نه جنبه تخدیر کننده آن، چنانکه لشکریان پادشاهان صفوی اغلب در جنگها تریاک همراه داشته‌اند که برای تسکین دردها از آن استفاده می‌کردند و در همین عصر اعتیاد به تریاک در جامعه ما رواج می‌یابد.[۲۲]
شیخ الرئیس ابوعلی سینا نیز در کتاب قانون، مفصلاً به جنبه‌های درمانی افیون پرداخته و کراراً از پوسته خشخاش کوبیده در معالجه صحبت کرده است و در برخی از تب‌ها درمان آن را تنها با تجویز تریاک امکان پذیر دانسته است.[۲۳] بنابراین در ایران عمده شیوع استفاده از مواد مخدر علی الخصوص تریاک، جنبه درمانی آن بوده است. تریاک دارویی بوده است که از بیماری سرفه مزمن، درد سینه، قولنج، نفخ معده، دل پیچه، عنن، تنگی نفس، زخم معده و انواع قروح و جروح و غیره مورد استعمال واقع می‌شده است. [۲۴]
در ایران کشت تریاک در دوره صفویه (۹۰۷ هـ. ق تا ۱۱۴۸ هـ. ق ) برای مصرف داخلی در اطراف شهر یزد انجام می‌شد و کشت آن برای صدور در قرن ۱۸ میلادی آغاز گردید.[۲۵] تریاک خواری در دوره شاهان صفویه در ایران گسترش زیادی داشته است، چنانکه بعضی پادشاهان استعمال مواد افیونی در زمان ایشان آزاد بوده و منعی نداشته است. مثلاً در زمان شاه اسماعیل دوم که خود او هم معتاد بوده است. هر چند در زمان بعضی دیگر از این پادشاهان مثل شاه عباس با مواد مخدر مبارزه شدید می‌شد.
عصر صفوی را می‌توان عصر آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده دانست. رواج تریاک در این دوره به حدی بود که شربت تریاک (یا شربت کوکنار) در عطاریها به فروش می‌رسید. اوج مصرف مواد مخدر بعد از صفویه به قاجاریه می‌رسد و در واقع شکل سیاسی مواد مخدر از این زمان آغاز می‌شود.[۲۶] تریاک کشی در زمان ناصر الدین شاه قاجار در ایران رایج گردید بدین نحو که انگلیس پس از به زانو در آوردن هند بر آن شد که میان لندن و هند خط ارتباط تلگراف برقرار کند و برای این هدف می‌بایست از ایران بهره می‌گرفت، لذا موضوع را به ناصر الدین شاه گوشزد کرد و آن را عملی ساخت. از این رو سیم بانان و کارگران هندی این خط ارتباطی از بزرگترین عوامل گسترش و آموزش تریاک کشی در ایران گردیدند و خراسان دروازه تریاک کشی شد. به طوری که از سال ۱۲۳۰ هـ. ق قاچاقچیان این ماده مخدر در لباس دراویش هندی در خراسان و کرمان پراکنده شدند و به تریاک کشی پرداختند.
این سوداگران انگلیسی بودند که از یک سو با ترویج کشت و تولید و فروش تریاک در ایران (به طور غیر مستقیم) بر درآمدهای امپراطوری بریتانیای کبیر افزوده و از دیگر سو تریاک کشی را در سطح گسترده‌ای وسعت دادند. به طوریکه در تاریخ ایران آمده است انگلیسی‌ها برای رواج بیش از حد تریاک کشی(دود کشی) تریاک را مثقال ۳ ریال می‌فروختند و سوخته آن را مثقالی ۹ ریال از مردم می‌خریدند، بدین ترتیب مردم را ترغیب و تشویق به استعمال بیش از پیش تریاک می‌نمودند.
کشت و تولید تریاک به حدی گسترش پیدا کرده بود که کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم خیز را به کشت خشخاش اختصاص دادند به طوری که تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد. از طرفی علاوه بر کشت خشخاش خود کشاورزان و کارگران نیز هنگام گرفتن شیره خشخاش از آن می‌خوردند و بدان خو می‌گرفتند. قانون‌های تحدید تریاک (۱۳۲۹ قمری) و انحصار تریاک و مجازات مرتکبین قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیر قانونی (۱۳۰۷) هر چند ظاهراً در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه با آن وضع گردیده بود ولی عملاً مردم را به تریاک کشی تشویق می‌کردند.
در این دوره دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می‌گرفت، سوخته تریاک را می‌خرید و برای هر مثقال سوخته حق الزحمه نیز می‌داد. در سال ۱۳۲۰ این انحصار و کنترل محدود همه از بین می‌رود و در سالهای جنگ جهانی دوم و بعد از آن قاچاق مواد افیونی و اعتیاد آن رواج بیشتری پیدا می‌کند.
در سال ۱۳۳۴ قانون منع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر طبیعی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری را مسئول معتادین قرار داد. در سال ۱۳۴۸ دولت قانون منع کشت خشخاش را لغو کرد و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهیمه کوپن را رواج داد. خلاصه، دود کشی دوران قاجاریه در زمان پهلوی هم ادامه می‌یابد تا حدی که درست قبل از انقلاب اسلامی حدود ۲۵۰ هزار نفر بالای شصت سال با جواز رسمی از وزارت بهداری هر ماه جیره خویش را از دولت می‌گرفتند.
پس از پیروزی انقلاب در خرداد ۱۳۵۹ قانونی گذاشت که طبق آن سهیمه تریاک معتادان مجاز، لغو و دوره‌ای به مدت شش ماه به عنوان ترک اعتیاد مقرر شد . در پایان شهریور ۱۳۵۹ بازگیری معتادان سهمیه بگیر که به عده درمان‌های عامل توزیع و کنترل سهیمه تریاک بود به اتمام رسید و بازگیری سایر معتادان نیز در آذر ماه سال ۱۳۵۹ پس از اتمام مهلت قانونی شش ماهه، درمان به پایان رسید و از آن پس نیز رسیدگی به مسئله معتادان بر عهده دادسرای مواد مخدر گذاشته شد.
احتمالاً تعداد دقیق مصرف کنندگان مواد مخدر در حدود ۵ میلیون نفر است. پژوهش‌های مربوطه بیان کننده این واقعیت تلخ می‌باشد که سالانه ۸۱۲ تن تریاک و ۲۹۱۶ تن هروئین و هرفین در کل ایران مصرف می‌گردد. این در حالی است که روند استفاده از مواد مخدر در ایران همواره روبه رشد است و در سالهای اخیر، این افزایش مصرف از رشد جمعیت پیشی گرفته است. بر اساس تحقیقات به عمل آمده، سالانه ۵ درصد به جمع معتادان جامعه ایران افزوده می‌شود.[۲۷]
در سال ۱۳۹۱،تعداد ۳۰۵۶ نفر بر اثر مصرف مواد مخدر جان خود را از دست دادند که نسبت به سال ۱۳۹۰، ۱۴.۹درصد کاهش داشته است. همچنین استان های تهران، اصفهان و فارس بیشترین آمار مرگ ناشی از مصرف مواد مخدر و استان های کهگیلویه و بویر احمد، بوشهر و آذربایجان غربی کمترین مرگ و میر را داشته اند.
بند سوم ـ سابقه تاریخی اعتیاد به مواد مخدر در استان اصفهان
در زمان حکومت قاجار، مواد مخدر توسط دولت انگلیس به صورت سازماندهی شده و با اهداف تجاری و استعماری وارد ایران شد که در بدو ورود در دربار مورد استفاده قرار گرفت، دولت در آن زمان در پیروی از مقاصد شوم استعمال و در جهت منافع اربابان خود با خرید سوخته تریاک با قیمت کلان، مردم را در استفاده از این مواد افیونی تشویق می‌کرد.
استان اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیایی و تحت نظر دولت زیر کشت خشخاش رفت و مراحل کشت و برداشت آن توسط شرکت‌های زراعی مانند شرکت در جزین در سطح استان انجام شد و کشاورزان مقداری از شیره تریاک را به دولت تحویل می‌دادند و مقداری را برای خودشان برمی‌داشتند.
در سالهای ۱۳۴۵-۱۳۴۴ ماده جدیدی از مشتقات تریاک به نام هروئین یا همان گرد سفید کشف و توسط افراد سودجو در سراسر کشور و استان اصفهان پخش شد و به تدریج قامت بسیاری از جوانان استان را خم کرد.
بند چهارم: سابقه و آمار اعتیاد در شهرستان کاشان
در شهرستان کاشان نیز سالیانه بر تعداد معتادین افزوده می‌شود و با توجه به موقعیت شهرستان کاشان که در محور مواصلاتی شهرهای بزرگی چون اصفهان و قم و تهران قرار دارد میزان کشفیات مواد مخدر وضعیت نگران کننده‌ای را به وجود آورده است . به طوریکه از ابتدای سال ۱۳۹۲ تاکنون یک تن و پنجاه کیلوگرم مواد مخدر در شهرستان کاشان کشف و ضبط گردیده همچنین طبق اخرین اماری که از زندان شهرستان کاشان گرفته شده به شرح ذیل می باشد:
۳۶۸ نفر از زندانیان مواد مخدر را استعمال نموده،۲۹۳ نفر اخفا و نگهداری نموده،که ۵۴۸ نفر تریاک و شیره تریاک و تفاله گراس نگهداری نموده اند،۳۰۲ نفر نگهداری هروئین مرفین و کوکایین ،۷۱ نفر مواد روانگردان ۷ نفر خرید تریاک و شیره سوخته، همچنین ۲۳۲۵ نفر به جرم خرید و فروش مواد مخدر دستگیر گردیده اند.
فصل دوم:
طبقه بندی مواد مخدر و عوارض ناهنجاریهای آن
طبقه بندی مواد مخدر و عوارض ناهنجاریهای آن
گفتار اول: طبقه بندی مواد مخدر
از مواد مخدر با توجه به معیارهای متفاوت، طبقه بندی‌های گوناگونی ارائه شده است. برخی مواد مخدر را بر اساس خواص آنها تقسیم بندی کرده‌اند و برخی دیگر بر اساس تاثیر اصلی مواد بر جسم و جان، بعضی بر اساس منشاء مواد مخدر و عده‌ای نیز بر مبنای اثرات سمی مواد مخدر آنها را طبقه بندی کرده‌اند.
گروهی نیز این مواد را بر حسب منابع طبیعی طبقه بندی کرده‌اند و معیار بعضی دیگر نیز تجارب شخصی بوده است. در این مبحث در بند اول به طبقه بندی‌های اولیه می‌پردازیم و در بند دوم به طبقه بندی نهایی که توسط سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته و مورد قبول جامعه جهانی نیز واقع شده است خواهیم پرداخت.
بند اول ـ طبقه بندی‌های اولیه
در سال ۱۹۲۸ میلادی، لوین اولین طبقه بندی مواد مخدر را پیشنهاد کرد. در این طبقه بندی مواد مخدر بر اساس خواصی که دارند در ۵ گروه متمایز قرار داده شدند:
الف. کیف آورها:[۲۸] مانند تریاک و مشتقات آن و کوکائین.
ب. توهم زاها:[۲۹] مثل LSD و حشیش.
ج. خمر آورها یا مست کننده‌ها: [۳۰] مانند الکل و اتر.
د. خواب آورها: [۳۱] مثل بربی توریک‌ها
هـ. محرک ها: [۳۲] مثل آمفتامین‌ها (ایرج صالحی ، همان، ص ۱۰)
بند دوم ـ طبقه بندی پروفسور دونیکر
در سال ۱۹۷۱ پروفسور دونیکر طبقه بندی‌های خاصی را ارائه کرد یکی از آنها بر مبنای منشاء مواد و دیگری بر اساس تاثیر مواد قرار داشت.
الف. طبقه بندی دونیکر که بر اساس منشاء مواد است:
-
- موادی که منشاء طبیعی دارند مانند تریاک و مشتقات آن، حشیش، الکل.
-
- مواد شیمیایی که از منشاء اصلی خود فاصله گرفته‌اند مثل خواب آورها، آرام بخش‌ها.
-
- موادی که نتیجه تحقیقات آزمایشگاهی هستند مثل برخی از توهم زاها، LSD .
ب. طبقه بندی دونیکر از مواد مخدر بر اساس اثرات سمی مواد
۱- مواد مخدر مرگ آور مثل هروئین و آمفتامین ها و غیره که تزریق آنها به مقدار زیاد در رگ باعث مرگ می‌شود.
۲- مواد مخدر مخرب که قادر به تولید پسیکوزهای دارویی هستند مثل آمفتامین‌ها و برخی مشتقات شانور و LSD
-
- موادی که باعث ایجاد وابستگی و یا اعتیاد می‌گردند (اغلب مواد مخدر)[۳۳]
