تعلیم استغفار و توبه

وَ إِلىَ‏ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَلِحًا قَالَ یَاقَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکمُ مِّنْ إِلَاهٍ غَیرُْهُ هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکمُ‏ْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبىّ‏ِ قَرِیبٌ مجُِّیبٌ هود/۶۱

استغفار

قالَ یا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیِّئَهِ قَبْلَ الْحَسَنَهِ لَوْ لا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ النمل/۴۶

بعد از نابودی قوم عاد به دنبال نفرین حضرت هود (ع) قوم ثمود روی کار آمد که کمتر از چهل خانوار بودند و بعضی گفته اند در وادی القری بین شام و مدینه منزل داشتند و از سیصد تا هزار سال عمر نمودند. در کمال خوشی و نعمت به سر می بردند و از باغ های سرسبز و چشمه سارها و زمین های حاصلخیز خود و حیواناتشان بهره مند بودند تا اینکه بت پرستی و فساد در میانشان شایع شد و خداوند سبحان برای هدایتشان حضرت صالح (ع) را که از خانواده های اصیل و محترم خودشان بودند و به عقل و علم در میانشان ممتاز و معروف بود، فرستاد.

۴-۴-۱- دعای تعلیمی حضرت صالح (ع)
حضرت صالح (ع) قوم خود را مخاطب ساخته و بعد از سفارش به خداپرستی دعایی را به آن ها یا داد و آن ها را متوجه نعمت های خدا ساخت. «یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ (هود/۶۱)؛اى قوم من خدا را بپرستید براى شما هیچ معبودى جز او نیست او شما را از زمین پدید آورد و در آن شما را استقرار داد پس از او آمرزش بخواهید آنگاه به درگاه او توبه کنید که پروردگارم نزدیک [و] اجابت‏کننده است». حضرت صالح با گوشزد کردن نعمت های الهی از قبیل خلقت و ثروت و آبادی، به قومش یادآور می شود شایسته است خدای بزرگ را بپرستید و به درگاهش دست به دعا بردارید و از کفران نعمت و بت پرستی بپرهیزید و دعای همیشگی خود را توبه و استغفار قرار دهید و از عفو و گذشت خدا ناامید نباشید که به همه شما نزدیک است و جواب شما را می دهد.
۴-۴-۲- نکات آموزشی و تربیتی
وقتی حضرت صالح (ع) قوم ثمود را دعوت به یکتاپرستی و کنارگذاشتن بت ها نمود، گویا پرسیدند چرا خدای واحد را عبادت کنیم ؟ وی در پاسخ می گوید: « زیرا خدا شما را از زمین پدید آورد و به آبادی آن واداشت و از طرفی قوم ثمود بت ها را شریک خدا قرار داده بودند و خیال می کردند خدای سبحان بزرگ تر و دوردست تر از آن است که فهم کسی به او احاطه کند و ممکن نیست عبادت به او برسد و درخواست بندگان به سویش بالا رود و چون انسان به این چیزها نیازمند است ناچار است عده ای از مخلوقات را که کار این عالم خاکی به آن ها واگذار شده است، عبادت کنند و به سوی آن ها تضرع نمایند و به آن ها تقرب جویند تا واسطه نزول خیرات شوند. حضرت صالح (ع) این حقیقت را به قومش گوشزد می کند که بت ها هیچ استقلالی ندارند و خداست که همه موجودات را خلق کرده و آن ها را تدبیر می نماید پس او که عبادتش بر شما واجب است، خداست زیرا او آفریننده و مدبر حیات شماست پس از او بخواهید معصیتی را که با پرستش دیگران کرده اید بیامرزد و با ایمان و عبادت به او بازگشت کنید، زیرا خدا نزدیک و اجابت کننده است. «فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ» (هود/۶۱). حضرت صالح (ع) علت استغفار را این چنین ذکر می کند که پروردگار به بندگان نزدیک است و دعایشان را اجابت می کند و اینطور نیست که بت پرست ها می پنداشتند به او دسترسی ندارند و احتیاج به شفیع و واسطه (بت ها) نمی باشد، حضرت به قومش می آموزد که خداوند به ایجاد عالم و تربیت و تدبیر زندگی انسان قیام کرده و هیچ یک از اسبابی که در جهان هستی کار می کنند، استقلال ندارند و تنها اوست که واسطه بین انسان و نیازهای اوست و به همه نزدیک است، پس اگر خدا نزدیک است و اجابت کننده و معبودی جز او نیست، باید از او آمرزش طلبید و به سویش توبه کنید.
۴-۵- دعاهای حضرت ابراهیم(علیه السلام)

عنوان

آیه

درخواست جایگاه امامت برای ذریه اش

وَ إِذِ ابْتَلىَ إِبْرَاهِمَ رَبُّهُ بِکلَِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنىّ‏ِ جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِینَ البقره /۱۲۴

قبولی اعمال ،اسلام خواهی برای امت، پذیرش توبه

وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَینْ‏ِ لَکَ وَ مِن ذُرِّیَّتِنَا أُمَّهً مُّسْلِمَهً لَّکَ وَ أَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَ تُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ البقره/۱۲۷-۱۲۸

وسیله آزمون کافران قرار نگرفتن وطلب آمرزش

رَبَّنَا لَا تجَْعَلْنَا فِتْنَهً لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ وَ اغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الحَْکِیمُ الممتحنه۴/۵

طلب فرزند صالح

رَبّ‏ِ هَبْ لىِ مِنَ الصَّالِحِینَ الصافات/۱۰۰

طلب آمرزش پدر

وَ اغْفِرْ لِأَبىِ إِنَّهُ کاَنَ مِنَ الضَّالِّینَ الشعراء / ۸۶
قَالَ سَلَامٌ عَلَیْکَ سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبىّ‏ِ إِنَّهُ کاَنَ بىِ حَفِیًّا مریم/۴۷

خوار نشدن در قیامت

وَ لَا تخُْزِنىِ یَوْمَ یُبْعَثُونَ الشعراء/۸۷

وراثت بهشت

وَ اجْعَلْنىِ مِن وَرَثَهِ جَنَّهِ النَّعِیمِ الشعراء/۸۵