تولید مس را ۱۰۴۴ تن برآورد کرده اند و مجتمع مس بیش از ۵۰۰۰ نفر پرسنل دارد. مهم ترین طرح های بزرگ صنعتی و تولیدی شهر شامل مجتمع صنعتی ماشین آلات کشاورزی، کارخانجات متعدد می باشد که از آن جمله پنیر، فیبر نوری، تکنوپخت را می توان نام برد. این شهر دارای مجموعه بزرگی از مراکز علمی و آموزشی است که از آن جمله می توان به دانشگاه های علوم پزشکی، ولی عصر (عج)، آزاد اسلامی، کار، پیام نور، مراکز تربیت معلم پسرانه و دخترانه و همچنین مرکز آموزش امام صادق (ع) اشاره کرد. فاصله کرمان تا رفسنجان ۱۰۰ کیلومتر است که حدود ۵۰ کیلومتر آن دو بانده می باشد. رفسنجان بر سر راه های ارتباطی کرمان، هرمزگان و بلوچستان و یزد قرار دارد. این شهر دارای لوله کشیز گاز طبیعی بوده و در آینده نزدیکی قرار است که فاضلاب آن هم کانال کشی شود. آب آشامیدنی رفسنجان شیرین و خنک است و شاید بتوان گفت با آب کرج برابری می کند. مردم این شهر با لهجه ای خاص و شیرین صحبت می کنند. این تحقیق از این جهت حائز اهمیت است که تا به حال هیچ گونه تحقیق و تفحصی در این مورد، یعنی آداب و رسوم شهر رفسنجان صورت نگرفته است و اینجانب بعد از بررسی های زیاد بر آن شدم که تحقیق در این مورد انجام دهم تا شاید بتوانم گوشه ای از آداب و رسوم این شهر را به رشته تحریر درآورم و چگونه زندگی کردن و آداب و رسوم مردم این شهر را به آیندگان و نسل های بعد از خود معرفی نمایم، چون با گذشت زمان تمام چیزها به باد فراموشی سپرده می شود.
فصل دوم
پیشینه ی تحقیق
پیشینه تحقیق
با توجه به پیشینه ی تاریخی این سرزمین و وجود بناهای قدیمی در این مکان و وجود مردان بزرگی چون سردار کبیر سازندگی آقای هاشمی رفسنجانی که از این سرزمین برخاسته است، و رشادت ها و دلاوری هایی که در سایه ی علم و ایمان و عمل انجام دادند. کمک بزرگی به اعتلای فرهنگ این مرز و بوم کرده است. با توجه به اهمیت زندگی گذشتگان و کمک بزرگی که این آداب و رسوم و غنای فرهنگی کشور می کند و همچنین با گسترش روزافزون علم و پیشرفت آن و گسترش وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون، ماهواره، تلفن، مجلات و روزنامه ها و تبدیل شدن جهان به دهکده ی جهانی و تأثیرپذیری شهرها و کشورها از یکدیگر و نابود شدن بعضی از این آداب و رسوم بر آن شدم که گوشه ای از آن زمان در زندگی و مراسم خاص خود را انجام می داده اند، به رشته تحریر درآورم، که با افزایش روزافزون وسایل ارتباط جمعی و دسترسی آسان به این تکنولوژی و تداخل فرهنگ ها و آداب و رسوم مردم و ملیت های مختلف شاید در سال های آینده مشکل بتوان به آداب و رسوم خاصی پرداخته می شود و دیگر چیزی از این فرهنگ ها باقی نخواهد ماند و هیچ شهر و دیاری هم بدون تکیه بر فرهنگ گذشته ی پر افتخار خود نمی تواند آن چنان که باید و شاید احساس غرور و بزرگی کند. چون از غنای فرهنگی کافی برخوردار نیست. آن چه که در این پایان نامه می آید گوشه ای از آداب و رسوم مردم فرهیخته و آداب شهر رفسنجان در گذشته می باشد، به امید آن که توانسته باشم حق مطلب را ادا نمایم.
با توجه به اهمیت و ارزش تاریخ گذشته هر شهر و دیار و این که گذشتگانی که در قبل از ما در این مکان زندگی کرده اند، چه عقاید و آداب و رسومی داشته اند و گذشته را چگونه و با چه روش ها و مشکلاتی پشت سر گذاشته اند؟ چرا توجیهی اساسی تا به حال به موضوع زندگی پیشینیان ما در این شهر نشده است؟ و نباید از این مسأله مهم غافل شویم که هیچ قدم و ملتی نسبت به افتخارات گذشته اش نمی تواند بی تفاوت باشد. بدون شناخت گذشته و بزرگان که قبل از ما می زیسته اند، آینده درخشان هم نخواهیم داشت. با توجه به این مسأله مهم تصمیم گرفتم که یک تحقیق کلی پیرامون آداب و رسوم شهرمان داشته باشم شاید برای آیندگان فایده داشته باشد. آن ها نیز بدانند که مردم مهربان و قهرمان و با فرهنگ شهر رفسنجان چگونه زندگی می کرده اند.

فصل سوم
روش تحقیق
روش تحقیق
مشاهده میدانی با دیگر روش های مشاهده از آن رو متفاوت است که تنها به جمع اوری داده ها منحصر نمی شود، بلکه در درون آن نظریه سازی نیز صورت می گیرد. معمولاً تحقیق میدانی می کوشد که از کم و کیف جریانی عادی، اما غیر قابل پیش بینی سردراورد، یعنی ابتدا به مشاهده ی اجمالی قضیه می پردازد. با به دست آمدن نتایج کلی تجربی به انواع دیگری از روش های مشاهده روی می آورد و در انتها به بازنگری نتایج کلی می پردازد و … یکی از نقاط قوت تحقیق میدانی همانا جامعیت چشم اندازی است که در اختیار محقق قرار می دهد. در این نوع تحقیق با رویارویی مستقیم پدیده ی اجتماعی مورد مطالعه و مشاهده هر چه کامل تر آن می تواند درک عمیق تر و کامل تری از ان پدیده به دست می آورد. محقق میدانی در نگرش ها و رفتارهای افراد تفاوت های ظریفی می یابد که با دیگر روش های تحقیق نمی توان این تفاوت ها را بیان کرد. تحقیق میدانی به خصوص برای مطالعه ی فرآیندهای اجتماعی که در طول زمان کامل می شود، مناسب است. مشاهده مستقیم در میدان به ما این امکان را می دهد که ارتباطات و رد و بدل های ظریفی را کشف کنید که پیش بینی با سنجش آن ها از راه های دیگر امکان پذیر نیست.
تحقیق میدانی را برخی معادل تحقیق کیفی می گیرند؛ چرا که مشاهدات معمولاً به زبان عادی و روزمره مانند روزنامه ها بیان می شود. در واقع، هدف تحقیقات میدانی اغلب در آن است که مشاهده جهان بر اساس چهارچوب مربع افراد مورد بررسی قرار می گیرد. از این رو، رویسن معتقد است: «ممکن است محققان میدانی به گونه ای فعال در زندگی افراد و موقعیت های مورد مطالعه شرکت جویند». البته یافتن فرمولی مناسب در مورد نحوه انجام این تحقیق چندان آسان نیست. از این رو، پونکری می گوید: «محقق در صورتی می تواند به اطلاعات لازم دسترسی پیدا کند که صادقانه بخواهد از منظری تازه به دیپران بنگرد و مطالبی را درباره ی آن ها یاد بگیرد». از همین روست که بسیاری از دانشجویان مجذوب تحقیقات میدانی می شوند؛ چون انجام تحقیق میدانی مستلزم برقراری ارتباط با مردمان غیر از جامعه محقق است. در این باره نویمان می گوید: «در این روش علم ریاضی خشک و بی روح، با آمارهای پیچیده و فرضیه های قیاسی انتزاعی کاربردی ندارد، بلکه در این روش یک تعامل، اجتماعی مستقیم و رویارویی تحقیق میدانی بیشتر مورد توجه کسانی است که به مشاهده مردم با اتخاذ رهیافتی انعطاف پذیر در زمینه انجام تحقیق علاقه مند هستند. افزون بر آن، گزارش های تحقیق میدانی می تواند تبیین های جالبی درباره ی دنیاهای اجتماعی ارائه کند که شامل افراد بی خانمان، گروه های پلیس، اتاق های انتظار و مجموعه های هنری و نظایر آن باشد. در تحقیق میدانی، محقق به طور مستقیم به گفتگو و مشاهده افراد می پردازد. در ضمن تعاملی که محقق در طی سال ها و ماه ها با این افراد دارد، در زمینه های گوناگونی به یادگیری می پردازد؛ از جمله تاریخچه ی زندگی افراد، سرگرمی ها و علایق، عادت ها امیدها، محقق ضمن آن که افراد جدیدی را ملاقات می کند، درستی مطالبی را گسترش می دهد و دنیاهای اجتماعی جدیدی را کشف می کند که می تواند سرگرم کننده و آموزنده باشد. البته در عین حال تحقیق میدانی مستلزم صرف وقت زیادی است، از نظر عاطفی، بر فرد فشار می آورد و گاهی اوقات نیز می تواند به لحاظ جسمانی مخاطره آمیز باشد. حال سؤال این است که سؤالات مناسب برای تحقیق میدانی چیست؟ شما در چچه زمانی می توانید از تحقیق میدانی استفاده کنید. انجام تحقیق میدانی آن گاه مناسب است که سؤالات تحقیق مستلزم فهم و درک و تووصیف گروهی از مردم باشد که با یکدیگر در حال تعامل هستند. از این رو، محققان میدانی افراد را در محیط طبیعی شان مورد مطالعه قرار می دهند. در این روش محقق اجتماعی باید به گونه ای مستقیم با مردمان بومی تعامل برقرار کرده و با آن ها زندگی کند. بدین گونه رسوم، باورها و فرآیندهای اجتماعی را یاد بگیرد. در تحقیق میدانی باید در طی یک تا دو سال صورت گیرد و با بهره گرفتن از زبان بومی انجام شود و محقق ضمن مشارکت در فعالیت ها بر اساس مقولات بومی به اندیشه بپردازد. محقق میدانی به بررسی معانی اجتماعی می پردازد و چشم اندازهای چندگانه در محیط های اجتماعی و طبیعی را مورد درک و فهم قرار می دهد. مشارکت مستقیم محقق در میدان، اغلب دارای تأثیر عاطفی است. تحقیق میدانی می تواند سرگرم کننده و هیجان انگیز باشد. در عین حال تحقیق میدانی بیش از انواع دیگر روش ها موجب شکل گیری مجدد دوستی ها، خانوادگی، هویت شخصی یا ارزش های خاص می گردد. ارزش و اعتبار کار میدانی بسیار بالاست، اما نه در صرف هزینه های مادی، بلکه در کوشش های جسمانی و روانی که صورت می گیرد. انجام تحقیق میدانی بسیار مشکل و طاقت فرساست و مستلزم داشتن دو نوع زندگی به طور همزمان است. محقق میدانی به ندرت از مراحل معین پیروی می کند. در واقع انعطاف پذیری مزیت اصلی تحقیق میدانی است که به محقق اجازه می دهد که در تحقیق تغییر جهت دهد و از راهبردهای تازه استفاده نماید. محقق میدانی به خوبی فرصت ها را شناسایی کرده و از آن ها استفاده می نماید که در این میان، شنونده بودن نقش مهمی را ایفا می کند.
محقق میدانی به شیوه های مختلفی به نوشتن یادداشت های میدانی می پردازد. یادداشت های میدانی کامل دارای انواع و سطوح گوناگونی هستند که چهار سطح از یادداشت های میدانی را می توان به توصیف درآورد:
۱- یادداشت برداری سریع
۲- یادداشت های توأم با مشاهده مستقیم
۳-یادداشت های مبتنی بر استنباط محقق
۴- یادداشت های تحلیلی
تحقیقی که در پیش دارید بر اساس میدانی می باشد و حاصل ساعت ها سؤال و تحقیق از سالمندان عزیز و بلند مرتبه این شهر می باشد. زنان و مردانی که گذشت زمان را بر چهره ی آنان می توان دید، اما هنگامی که پای سخنان آنان می نشینید، آن چنان طراوت و تازگی در کلام آن ها می باشد که دوست دارید ساعت ها در محضرشان بنشینید و فقط به سخنان آن ها گوش فرا دهید، گاه سکوت می کنند، انگار مطلبی را در ذهن خود مرور می کنند. گاهی لبخند می زنند و گاهی اشک در چشمانشان حلقه می زند. ذکر آداب و رسوم گذشته گاهی برای آنان بسیار جذاب و دل چسب می باشد و گاهی آن ها را ناراحت می کند. البته برخی افراد نیز از ذکر خاطرات و رسوم گذشته طفره می روند و دوست ندارند که درباره ی آن حرفی بزنند. در نوشتن این پایان نامه سعی بر آن شده که افراد زیادی اعم از زن و مرد، باسواد و بی سواد، صحبت شود و مطالب زیادی پیرامون آداب و رسوم گذشته شهر تاریخی رفسنجان جمع آوری به رشته تحریر درآید، تا هم کمکی به غنای فرهنگی ما شود و هم این آداب و رسوم نوشته و حفظ شده و به دست آیندگان برسد. انشاءالله که این تلاش مورد قبول خداوند متعال قرار گیرد و حق مطلب برای این مردم فهیم و با فرهنگ این شهر تا حدی ادا شود.
فصل چهارم
یافته های تحقیق
۴-۱- بخش اول: موقعیت جغرافیایی – تاریخی
۴-۱-۱- موقعیت تاریخی
در مورد تاریخچه پیدایش شهر رفسنجان که در گذشته به بهرام آباد^[۱] معروف بوده است. برخی از جغرافی دانان قرون اولیه اسلامی که در مورد این ناحیه نظراتی مطرح نموده اند، از بهرام آباد با نام اناس یاد کرده اند. گی لسترنج، محقق انگلیسی که در زمان ناصرالدین شاه در ایران به سر می برده است، در کتاب سرزمین های خلافت شرقی از قول اصطخری و مقدسی می نویسد: «از رودان تا شهربابک سه روز راه بود … » با توجه به این فاصله می توان گفت که دو شهر مهم ولایت رودان که ابان و اناس در واقع همان انار و رفسنجان امروزی هستند که روزگاری متعلق به فارس بوده و بعدها به توابع کرمان پیوسته اند. لسترنج نیز محل شهر اناس را در حدود بهرام آباد ذکر کرده است. بنا به گفته ی دکتر حمید بهرامی از تغییر اراضی در این محل به وسیله ی باغ های پسته، آثار کمی از شهر اناس وجود داشته است که بیشتر در زیر زمین مدفون بوده است و در بعضی موارد آثار ستون هایی از ساختمان های این شهر و یا اشیایی مانند کاسه، چراغ و سکه های قدیمی در آن جا کشف شده است.^[۲]
سیر تحول جمعیت شهرستان رفسنجان در فاصله ی سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۹