«قبلا خیلی کار می کردم ولی الان به خاطر پام نمی تونم مثل قبل کار کنم، تصمیم دارم بجای کار مستقیم کار نظارتی انجام بدم(ش۴)».
مرحله چهارم برای مشارکت­کنندگان دوره­ای بودکه به آنها فرصت می­داد تا بر تمام جوانب و رویداد­های زندگی فکر­کنند. برای بعضی از شرکت­ کنندگان خاطرات سوختگی حتی بعد از گذشت ۱۰ یا ۲۰ سال از زمان حادثه روی ارزش­گذاری­ها و کنترل دنیای آنها تأثیر­گذار بود. در این مرحله افکار کمک­کننده یا باز­دارنده در بستری از خاطرات ترس آور و تلخ مراحل قبل همواره در ذهن مشارکت­کنندگان جاری بود. به همین دلیل خود­وارسی از ­طریق کلنجار­رفتن با­خود، گفتگو­ی­درونی با­خود یا خیالبافی و رویا صورت می­گرفت.

شرکت­کننده ­ای در­این خصوص بیان­کرد:
«درد و عذاب همیشه با­ منه از دلم نمیره بیرون، وقتی با خودم فکر­می­کنم، میگم آخه چرا؟ هیچی اونطور که می­خواستم نشد، شاید دست من نیست. سرنوشته دیگه! زندگی­ات عوض­میشه(ش۷)» .
مشارکت­کننده مردجوان دیگری گفت:
«خواب گذشته رو می­دیدم، هنوز نسوخته بودم و با دوستانم می­رفتیم بیرون…(ش ۵)».
مکان­ یابی/ دگر وارسی
این طبقه به مفهوم جستجوی تغییرات حاصل درزندگی افراد خانواده و محیط از سه زیر طبقه­ی ۱- پیامد سوختگی بر خانواده، ۲- جستجوی تغییر در تعاملات و ۳- تمرکز سیستمی بر محیط پیرامون تشکیل یافت.
در مراحل اول با معلق شدن مشارکت­کنندگان در فضای غم­انگیز بخش سوختگی و مشاهده سایر بیماران و رنج خانواده، مکانیسم دگر­وارسی نیز به موازات خود وارسی فعال می­شد. مشارکت­کننده ­ای تجربه خود را چنین توصیف­کرد:
«توی بیمارستان، ته سالن دو تا اتاق داشتند که مریض­هایی رو که وضعشون خراب بود، می­بردند اونجا. از اونجا هم هی مرده­ بود که می­بردند بیرون(ش۱)».
همین شرکت­کننده در خصوص تأثیر سوختگی­اش بر خانواده بیان­کرد:
«وقتی که به پدر و مادرم خبر­ دادند، فکر­ کنید مادرم به­ چه­ وضع و اوضاعی افتاد. اونشب(زمانی که پدر و مادر برای اولین بار به عیادت بیمار در بیمارستان می­روند)، من از صدای ناله و گریه مادرم بیدار­شدم…(مکث… اشک در چشمانش جمع­شد) … می­دیدم که چقدر زجر می­کشند. بخاطر من پیر شدند.(ش۱)».
با قرار گرفتن در موقعیت جدید در منزل، دگروارسی همچنان با بررسی تأثیر سوختگی بر­زندگی دیگران تداوم پیدا می­کرد. تعدادی از مشارکت­کنندگان از فشار اقتصادی ناشی از هزینه­ های درمان به خانواده و یا زمان صرف­شده برای مراقبت و رسیدگی به آنها، به عنوان تحمیل شرایط سخت به زندگی خانواده نام­بردند.
«از وقتی سوختم خواهرم خونه و زندگی خودش رو ول کرد و از من مراقبت می­کرد. حتی سه ماه سر کار نرفت…..پدرم یک بازنشسته است. می دونستم زیر فشار این همه هزینه و درد و رنج قرار داره (ش۱۱)».
با ورود مشارکت­کنندگان به جمع آنها از طریق همین مکانیسم به بررسی تغییرات رفتاری جامعه و محیط در مقابل خود می­پرداختند.
یک پسر جوان بیان کرد:
«بعضی از دوستانم خجالت می­کشیدن با من تو خیابون راه برن، خوب همه یک جوری با کنجکاوی یا ترحم نگاه می­کردن(ش۸)»
مشارکت­کننده­ دیگری گفت:
«یک جای عمومی که می­ری انگار یک خبری هست همه با دقت به سوختگی هات نگاه می­ کنند … مخصوصاً اون هاییی که عوام هستند ..از نظر سطح تحصیلات پایین هستند. این چیز­ها سخت بود…انگار همه چیز تغییر کرده بود. خوب ارتباط برقرار کردن با همچین محیطی با شرایط وضعیت جدید سخت بود …(ش۱)».
مکان­ یابی/ موقعیت سنجی
قیاس و نتیجه ­گیری زیر طبقات تشکیل دهنده این طبقه بود. یافته­های حاصل از تجارب مشارکت­کنندگان نشان داد، آنها براساس تجزیه تحلیل و مقایسه شرایط فعلی خود با قبل از سوختگی؛ همچنین ارزیابی و قضاوت در خصوص موقعیت فردی، اجتماعی و فاصله­ای که از آرزوها، اهداف و تمایلاتشان در زندگی پیدا می­کردند؛ موقعیتی جدید را برای خود ترسیم می­کردند.
موقعیت جدید ­برای گروهی از مشارکت کنندگان به صورت یک وضعیت غیر­طبیعی و متفاوت تفسیر می­شد؛ مشارکت کنندگان در این خصوص تجاربی نظیر «آدم­ دیگری­ شدن، دوگانگی­شخصیت» را بیان­کردند:
«بعد از یک مدت که فهمیدم من همون آدم نیستم و تغییر کردم خیلی وضعم خراب شد… توی خونه یک آدم بودم جای دیگه یک آدم دیگه(ش۶)»
در­حالی­که بعضی مشارکت­کنندگان خود را در موقعیتی از «تغییرات بدنی و توانایی­ها» می­پنداشتند که با بهبودی­ زخم­ها همان آدم قبلی با حفظ روحیات، زیبایی و روابط نزدیک خانوادگی قبل بودند و سوختگی صرفاً در شکل­ ظاهر­ی بدن و توانایی انجام فعالیت­ها­ی آنان تغییراتی ایجاد­ کرده­بود:
«آدم با­هاش کنار­می­یاد ولی همون آدم قبلی نیست، قبلا من خیلی کار می­کردم! ولی الان نمی­تونم. باید یک­جور­دیگه رفتار­کنم. البته من همون آدمم با همون مشخصات فقط پام مشکل­داره..(ش۴)».
مکان­ یابی/ حفاظت ­از­ خود
این طبقه بر اساس زیر طبقات متعهد شدن به خود، جایگزینی، توجه ­به­ سلامتی و ظاهر، تحمل درد، رهایی جستن(فرار)، خشونت، کنار­آمدن، پوشیده سازی و جذب منابع انرژی ذهنی تشکیل یافت. مبتلایان به سوختگی در گذر از حادثه به سوی اجتماع بر اساس فرایند­های ذهنی مرحله­­ی قبل برای حفاظت­ از خود تلاش می­کردند و بر اساس نتیجه ­گیری از این تلاش به درکی تازه از موقعیت خود دست می­یافتند که در طیفی از حفظ تصویر­قبلی­خود، آگاهی از تصویر­جدید، پذیرش ­تصویر جدید و خود آگاهی قرارداشت.
در دوره زمانی پس­از حادثه تا انتقال و بستری شدن در بیمارستان که موقعیت درک­شده عموماً دردو رنج بود، مشارکت­کنندگان با انکار شدت آسیب، پنهان­کردن درد و رنج خود از خانواده و عادی­جلوه­ دادن شرایط برای حفظ تصویر قبلی خود تلاش می­کردند. این تلاش به تحمل درد شدید ناشی ازمراقبت­ها و درمان­های سخت و رنج ناشی از وابستگی به دیگران کمک می­کرد. همچنین مشارکت­کنندگان احساس می­کردند به این وسیله از تحمیل رنج بیشتر به خانواده جلوگیری می­ کنند.
« درد پانسمان­ها خیلی شدید بود.انگار پوست آدم رو می­کندن .گریه­می­کردم ، داد­می­زدم.. آخه دردش خیلی زیاد بود. با­این وجود سعی­می­کردم تحمل­کنم. فکر­کنید بعد از اون­همه درد شدید تا پدر و مادرم می­اومدن صاف­و­صوف می­نشستم تا زیاد ناراحت نشن (ش۱)».
با ورود به منزل، فعالیت مشارکت­کنندگان برای حفاظت ­خود در مقابل تغییرات درک شده، توسعه آگاهی و کسب اطلاعات بود. بخشی از­این آگاهی توسط خود مشارکت کننده کسب­ شده­ بود به­ طور­مثال مشارکت­کننده­­ای گفت:
«از بیمارستان عمومی که مرخص می­شدم پام هنوز مشکل­ داشت، اما کسی راهنمایی­ام نکرد. وقتی دیدم که پام عفونت شدید داره ، خودم به بیمارستان تخصصی مراجعه­کردم(ش۴)».
بخش دیگر این آگاهی از طریق تعاملات و در ضمن بررسی واکنش دیگران به زخم­ها و جستجوی اطلاعات از آنها کسب می­شد. مشارکت­کننده ­ای گفت :
«وقتی فامیل­ها اومدن وضع من رو دیدن، اون­ها گفتند این زخم­ها رفته­ رفته جمع ­میشه، باید یک کاری بکنی. بعد پیشنهاد کردن که به یک دکتر خوب در تهران مراجعه کنم(ش۷)».
در­این مرحله نتیجه توجه مشارکت­کنندگان به سلامتی و ظاهرخود و تلاش برای کسب اطلاعات، آگاهی از تصویر ­جدید ­خود بود.
با ورود مشارکت­کنندگان به جامعه و لزوم تعامل بیشتر با دیگران، آنها برای حفاظت ­از ­خود در این تعاملات، باید تصویر­جدید­ خود را می­پذیرفتند. در واقع با گذر زمان و عادت­کردن به شرایط و شیفت تجارب آزار رسان به­سوی تجارب تازه­ای چون، احساس شکر­گذاری، آرامش، لذت وکسب­ روحیه از یک سو و انجام فعالیت­هایی چون مراقبت ­از ­خود، جایگزینی نقش­ها، سرگرم­کردن­خود و بهسازی روابط فردی از سوی دیگر به این پذیرش کمک ­­می­کرد. پذیرش تصویر جدید زمینه لازم برای تمایل به کسب مهارت­ های تازه و رفتار و تعاملات راحت­تر با دیگران فراهم­می­­کرد. بدین­طریق مشارکت­کنندگان با ورود به جریان معمول زندگی، برای عادی سازی زندگی جدید خود تلاش می کردند. صرف­نظر از بازگشت به زندگی معمول و سپری شدن مدت زیادی از حادثه سوختگی، خاطرات سوختگی هنوز از ذهن مشارکت­کنندگان کاملا پاک نشده و گاها حتی دردسر ساز بود. لذا حفاظت ­از­ خود در این دوره نیز به موازات جریان معمول زندگی ادامه داشت.
فعالیت­های مشارکت­کنندگان برای محافظت ­از­ خود در­این مرحله تلاشی دو سویه برای کسب یا حفظ استقلال، تغییر در اولویت­های زندگی، تمرکز بر دست­آورد­ها و موفقیت­ها در زندگی و یا رفتار­هایی چون تهدید دیگران، فرار­کردن و کنار­آمدن انفعالی بود. در نهایت این فرایند عمل یا تعاملی، بسته­به انرژی فراهم شده در ماتریکس خود، آنها را به بازنویسی مجدد مطلوب یا نامطلوب از خود، هدایت می­کرد. مشارکت­کننده ­ای در این خصوص بیان­کرد:
«گاهی وقتی به عکس­هام نگاه می­کنم، نمی­خواهم خودم رو به­بینم که از­اون شرایط به­این شرایط افتادم سرگذشتم کلا عوض­شد، الان من عقده­ی­ام، افسرده­ام(ش۶)».
درحالی که مشارکت کننده­ دیگری چنین ذکر کرد:
«آدم هیچوقت اون خاطرات یادش­نمی­ره ولی وقتی زمان می­گذره وقتی می­بینی که در خیلی چیز­ها حتی جلوتر ­از بقیه هستی خوب این­ها کمک ­کننده است. دیگه مهم­ نیست، نگاه­ها مهم­ نیست، آدم یک اولویت­های دیگه داره، دنبال کار خودشه، خوب استقلال­ مالی به­نظر من از همه چیز مهمتره یعنی اینکه آدم متکی­ نباشه و بعد پیدا­ کردن سرگرمی­ها و دلخوشی­های دیگه توی زندگی(ش۱)».
برای گروهی دیگر نیز گذر از آن همه رنج و سختی مشابه رهایی کرم ابریشم از پیله­ی خود بود، عبور از رنج جسمی و روحی، فرصتی برای فهمیدن و درک بیشتر از خود و درنتیجه حرکت به سوی یک تحول درونی. مشارکت­کنندگان بیان­کردند:
«بعد ازسوختگی نگاه من به خیلی چیز­ها تغییر کرد، بزرگ شدم، حالا دیگه می دونم اگه یک نفر مریض بشه من باید چکار کنم … یک فرد سوخته چی می­کشه، چطور نسبت به اون رفتار کنم (ش۷) … قبلاً حسود و ناشکر بودم ولی الان روزی هزار بار سجده شکر می­کنم(ش ۹)». میدونم که همه چیز ظاهر نیست آدم با داشتن چیز­های دیگری هم میتونه خودش رو باور کنه(ش۱)».
تعادل
این مقوله بر اساس طبقات الف) یکپارچگی جسمی، ب) اتصال به جریان زندگی ج) بازگشت به خویشتن، به عنوان پیامد فرایند بازگشت مبتلایان به سوختگی به جامعه استخراج گردید (جدول ۴-۴).
بلافاصله پس از سوختگی و بر حسب شدت حادثه، تلاش برای رسیدن به تعادل آغاز می­گردد و در تمامی مسیر بازگشت به یک زندگی عادی و حتی تا سالیان سال بعد ادامه خواهد داشت. دستیابی به تعادل با حفظ یکپارچگی جسمی آغاز شده، با اتصال به جریان زندگی تداوم می­یابد و با بازگشت به خویشتن زمینه­ را برای رشد و تعالی که نقطه­ی اوج تعادل است آماده می­سازد(۴-۴ دیاگرام).
دیاگرام۴-۴
مراحل دستیابی به تعادل در بیماران مبتلا به سوختگی
تعادل/ یکپارچگی جسمی