چکیده
عدم مصرف بهینه کودهای نیتروژنه و فسفره در باغ های مرکبات موجب بروز اختلالات در کشت و کار این محصول و بروز آلودگی های زیست محیطی شده است. در این راستا استفاده از کودهای زیستی از جمله راه حل هایی است که در سال های اخیر مطرح شده است. لذا در این تحقیق تلاش گردید اثر سه نوع کود زیستی اسیدهیومیک، نیتروکسین و کود بارور-۲ برای اولین بار به طور هم زمان روی پرتقال، رقم والنسیا در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با ۸ تیمار در جنوب کرمان ازمایش شود و بهترین تیمار معرفی گردید. تیمار های شاهد و بارور-۲ کمترین تعداد میوه را در درخت داشتند (به ترتیب ۳/۹۷ و ۳/۱۰۵ میوه). تیمار کاربرد آمیخته هیومیک اسید+نیتروکسین+بارور-۲ بیشترین عملکرد را ر درختان پرتقال والنسیا ایجاد نمود (۱/۶۸ کیلوگرم در درخت). در مجموع بیشترین وزن میوه در تیمار های شاهد و بارور ۲ به دست آمد (به ترتیب ۴/۴۰۹ و ۹/۴۰۰ گرم). بیشترین قطر میوه در تیمار های شاهد و بارور ۲ مشاهده شد (به ترتیب ۷۱/۷ و ۶۹/۷ سانتی متر). بیشترین حجم آب میوه در تیمار های کاربرد آمیخته هیومیک اسید+نیتروکسین+بارور-۲ (۳/۱۶۷ سانتی متر مکعب)، نیتروکسین و هیومیک اسید (۸/۱۶۹ سانتی متر مکعب) و هیومیک اسید (۱/۱۶۹ سانتی متر مکعب) مشاهده شد. در تیمار آمیخته هیومیک اسید+نیتروکسین+بارور-۲ مقدار مواد جامد محلول میوه به صورت معنی داری نسبت تیمار شاهد کاهش یافت. بیشترین مقدار اسید قابل تیتر در میوه های تیمار شاهد (۶۹/۰ درصد) و در تیمار بارور-۲ (۷۰/۰ درصد) مشاهده گردید. تیمار های آزمایشی به استثناء کاربرد بارور-۲ به صورت معنی داری نسبت بریکس به اسید قابل تیتر میوه را افزایش دادند. کاربرد بارور-۲ (۴/۵۵) سطح درخشندگی رنگ پوست میوه پرتقال والنسیا به صورت معنی داری نسبت به تیمار شاهد (۰/۶۰) کاهش داد. در پژوهش حاضر اثر تشدید کننده کاربرد هیومیک اسید و نیتروکسین بر تشکیل میوه پرتقال را می توان به افزایش تامین نیتروژن و افزایش تحرک و جذب عناصر غذایی در خاک های آهکی نقش داشته باشد. بر اساس نتایج به دست آمده مشخص گردبد که کاربرد بیش از یک نوع کود زیستی باعث ایجاد اثرات بهتری نسبت به کاربرد تکی آن ها می شود. هرچند که وزن میوه ها و اندازه قطر آن ها در تیمار های کود زیستی نسبت به شاهد کمتر بود، ولی افزایشی که تعداد میوه مشاهده شد از کاهش عملکرد درختان جلوگیری نمود. افزایش تعداد میوه در تیمار های کودهای زیستی باعث بیشتر شدن عملکرد کلی درختان نسبت به تیمار شاهد شد. از طرف دیگر بهبود ویژگی های کیفی میوه نیز در تیمارهای کود زیستی، کاهش ابعاد میوه را در این تیمارها به امری قابل چشم پوشی تبدیل می کند. در این پژوهش کاربرد کود بارور-۲ به تنهایی اثری بر ویژگی های کمی و کیفی میوه پرتقال والنسیا نداشت. این مطلب به مصرف زیاد و وجود بقایای زیاد کودهای فسفره در خاک از سال پیش از آزمایش ارتباط داده شد. به این ترتیب بر اساس یافته های این پژوهش استفاده از هیومیک اسید به تنهایی (در شرایطی که وضعیت فسفر خاک در حد کفایت است) و یا در ترکیب با نیتروکسین و بارور-۲ (در باغ هایی که از کودهای شیمیایی استفاده نمی شود) برای افزایش عملکرد درختان پرتقال والنسیا در مناطق جنوبی کشور که دارای خاک قلیایی هستند قابل توصیه است. ولی برای اخذ نتایج دقیق تر بایستی اثرات کاربرد این کود ها در طولانی مدت و بر ارقام مختلف نیز مورد ارزیابی قرار داد.

فصل اول
مقدمه

مقدمه

مرکبات از میوه های قدیمی در جهان محسوب می شوند. پرورش مرکبات در جنوب چین و هندوچین به ­ویژه جنوب ویتنام از ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح آغاز شده است. بنابر نشانه­ های تاریخی، عبری­ها از سده بیستم پیش از میلاد با مرکبات آشنایی داشته اند. از ایران نیز یکی از مراکز پیدایش و منابع تنوع ژنتیکی مرکبات شناخته می شود. میوه مرکبات غنی از ویتامین های C، B ، و A، فیبر، کربوهیدرات (قندهای ساده فروکتوز، گلوکز و ساکارز) و مقادیری کلسیم، پتاسیم، نیاسین و اسید فولیک می باشد. میوه مرکبات موجـب پایین آوردن کلستـرول خون، پیشـگیری از عفونت هـای ویروسـی و احتمـال بروز سرطان های روده و معده می گردد. لذا با توحه به ارزش غذایی این محصول، امروزه توجه ویژه ای به توسعه کشت و کار آن می شود (Fattahi et al., 2011).
تولید مرکبات در جهان یکی از منابع بسیار مهم تولید ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال ساکنین حدود ۱۲۵ کشور مرکبات خیز جهان شده است. امروزه تجارت جهانی طیف گسترده ای از کالاها و خدمات را در برگرفته که در آن محصولات کشاورزی دارای مقبولیت ویژه ای است. مرکبات یکی از محصولات مهم باغبانی در سطح جهان است که از نظر تجارت (صادرات و واردات کشورها) بعد از موز در مقام دوم قرار دارد (Storey and Walker. 1999). بسیاری از کشورهای جهان به دلیــل بهره مندی از شرایط اقلیمی مناسب ،‌تولیدکننده انواع محصولات کشاورزی بوده و از راه صدور آن با بدست آوردن میلیاردها دلار در آمد ارزی ، بخشی از نیازهای وارداتی خود را تامین میکنند. ایران نیز یکی از بزرگترین تولید کننده های مرکبات در جهان است و با تولید بیش از ۷/۳ میلیون تن انواع مرکبات در رتبه هفتم جهانی قرار دارد (FAO, 2010).

ارزش اقتصادی

از نظر اقتصادی مرکبات از مهمترین درختان میوه در جهان هستند. مرکبات تقریباً در ۱۲۵ کشور در سر تا سر دنیا به عمل می­آیند و به خاطر طعم و کیفیت خوب میوه شان شناخته شده ­اند. میوه­های آن ها بر خلاف سایر درختان میوه، با داشتن کیسه های کوچک مح
توی آب میوه (Vesicles) که هر یک از بخشهای درون میوه را پر می کنند، با سایر درختان میوه فرق دارند. این ویژگی و دیگر خصوصیات مرکبات، آن ها را به یک محصول مهم تجارتی و با ارزش تبدیل نموده است که در تولید و تجارت جهانی هم ردیف با سیب قرار گرفته اند (مرتضوی و همکاران، ۱۳۸۱).
با افزایش جمعیت و مهاجرت روستائیان به شهرها و نیز افزایش در آمد مردم و پیشرفت صنعت، اهمیت بازاریابی محصولات کشاورزی روز به روز زیادتر می شود و مسیرهایی که این محصولات از آن ها عبور می کنند پیچیده تر می گردد. در این راستا به کار گرفتن اصول تکنولوژی پیشرفته در بازار رسانی محصولات، منافع تولید کننده و مصرف کننده را به طور قابل توجهی تضمین می نماید. کاربرد وسایل بسته بندی، انبارهای مجهز، وسایل مناسب حمل و نقل و به طور کلی داشتن یک نظام بازاریابی کارآمد و هماهنگ توزیع و قیمت محصول را به نحو چشمگیری یکنواخت تر و طول عمر محصول را بیشتر می سازد. طبق آمار برآورد شده در مورد سهم عوامل بازاریابی در منطقه، سهم واسطه ها در حدود ۳۱ % و سهم تولید کننده (باغدار) از قیمتی که مصرف کننده می پردازد در حدود ۴۰ % محاسبه شده است.
طبق آمار نامه وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۸۹ میزان تولید مرکبات کشور رقمی در حدود بیش از ۴ میلیون تن بوده است (جدول ۱-۱). استان مازندران با تولید ۴۷/۱ میلیون تن، در حدود ۳۸ درصد تولید کشور را به خود اختصاص داده است، سهم استان فارس در حدود ۵/۲۹ درصد بوده است (بی نام، ۱۳۸۷).

کاربرد

امروزه تولید مرکبات در جهان از اهمیت بسزایی برخوردار است و یکی از منابع مهم ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال به کار ساکنین حدود ۱۲۵ کشور مرکبات خیز جهان به شمار می رود. حدود یکصد صنعت در سراسر جهان از مرکبات در تولید فراورده های خود استفاده می کنند. از موارد مهم و قابل توجه در صنعت مرکبات بالا بردن ارزش افزوده این محصول از طریق تولید محصولات جانبی آن است. در مجموع امروزه از تمام قسمت­ های مرکبات شامل گل، پوست میوه و درون میوه استفاده می­ شود (مرتضوی و همکاران، ۱۳۸۱؛ Fattahi et al., 2011).
کنسانتره و آب میوه اولین محصول فراوری شده مرکبات هستند که بیش از نیمی از جرم میوه را تشکیل می دهند. فراورده حاصل از پوست شامل مارمالاد، محلول های نوشابه ای و پوره ها هستند. این فراورده ها چون بیشتر از سلولز تشکیل شده اند، تنها مقدار کمی از کل جرم بقایای پوست را شامل می شوند. از بقایای پوست مرکبات شامل پالپ خشک شده، آبدان و ملاس در تغذیه دام استفاده می کنند (قناعتیان و همکاران، ۱۳۸۶؛ مرتضوی و همکاران، ۱۳۸۱).
پکتین که در صنایع غذایی کاربرد فراوانی دارد یکی از محصولات بقایای پوست است که از زمان های قدیم مورد استفاده بوده است. این ماده کربوهیدراتی است که فضای بین سلول ها را پر می کند و قبل از رسیدن معمولا به صورت غیر محلول در آب است، ولی با رسیدن میوه، مقدار پکتین محلول در آب زیاد می شود. برای مصارف ژله، مربا و.. وجود پکتین ضروری است (صفی زاده، ۱۳۷۰).
پوست مرکبات دارای غدد روغنی ترپن ها می باشد که هیدروکربن دی لیمونین ماده اصلی آن است. کاربرد این روغن ها در فرمولاسیون مواد غذایی، نوشابه ها و عطرسازی متداول است. برخی ترکیبات موجود در مرکبات در صنایع دارویی اهمیت دارند. اسانس لیمو ماده سیترونلال است که یک آرام بخش بوده و در درمان افراد مبتلا به افسردگی و بیماری های روانی کاربرد دارد (Fattahi et al., 2011).
یک مشخصه خوب جنس های مختلف مرکبات، وجود مقادیر بالایی از فلاونوئید های گلیکوزیدی در میوه ها است که در مرحله رشدی مشخصی در میوه تولید می شوند. برخی از این فلاونوئیدها از نظر تجاری اهمیت داشته و در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده دارند. نارینجین، هسپریدین، روتین، نئوهسپریدین و لیمونین از جمله فلاونوئیدهای مهم مرکبات محسوب می شوند. هسپریدین در باز کردن عروق موثر بوده و نارینجین همانند یک آنتی اکسیدان در بدن نقش حفاظتی دارد (مرتضوی و همکاران، ۱۳۸۱).

تولید مرکبات در دنیا و جایگاه ایران در جهان

مرکبات بین عرض های جغرافیایی ۴۰ درجه شمالی و جنوبی از خط استوا با خاک مناسب رطوبت کافی و در صورت عدم یخبندان تولید می گردد. لیکن به نظر می رسد مناطق عمده تولید مرکبات در سطح تجاری در نواحی نیمه گرمسیر بالاتر از ۲۰ درجه شمالی یا جنوبی قرار دارد (فتوحی قزوینی، ۱۳۷۸).
ایران یکی از کشورهای تولید کننده مرکبات است و در بین ۱۲۵ کشور تولید کننده که در سطحی حدود ۷۶۰۳۴۳۱ هکتار به تولید مرکبات می پردازند، ایران قریب مساحتی حدود ۲۳۲۵۰۰ هکتار، انواع مرکبات را در مناطق شمال و جنوب کشور تولید می نماید (FAO, 2010).

مناطق مهم رشد مرکبات در دنیا

طبق آمار فائو در سال ۲۰۱۰ سطح زیر کشت مرکبات از مرز ۶/۷ میلیون هکتار گذشت. با تولید ۱۰۵۴۳۲۵۷۸ میلیون تن، دگرگونی اقتصادی بوجود آورده، از این میزان تولید حدود ۸۲ درصد آن در ۱۵ کشور تولید کننده اصلی محصولات باغی است. برزیل، آمریکا و چین به ترتیب عمده ترین تولید کنندگان میوه مرکبات در دنیا هستند. در بین ده کشور تولید کننده اصلی مرکبات ایران از نظر تولید لیمو در رده سوم، نارنگی در رده پنجم و پرتقال در رده هشتم و سایر مرکبات در رده دهم قرار دارد.
جدول ۱-۱- میزان تولید مرکبات در کشورهای عمده جهان