دانشگاه قم
دانشکده الهیات و معارف اسلامی
پایان نامه دوره کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی
عنوان:
تأثیر شناخت صفت خالقیّت، فیّاضیّت و رحمت الهی بر تکامل انسان در فلسفه­ی صدرالمتألهین
استاد راهنما:
دکتر مهدی منفرد
نگارنده :
فاطمه محمودی خورندی
بهمن/۱۳۹۳

تقدیم به:
خدایی که آفرید
جهان را ، انسان را ، عقل را ، معرفت را ، عشق را
و به آن آسمانیانی که عشقشان را در وجودم دمید،
هم آنان که وجودمان وامدار وجودشان است،
و
معنای گمگشته و اتم انسان
همو که عینیت سرشار است از حضورش،
و ذهنیت هنوز فاقد آن،
ولی الله الاعظم حضرت ولی عصر ارواحنا اتراب مقدمه الفداء
و عجل الله تعالی فرجه.
تشکرو قدردانی
سپاس و ستایش خدای را جل و جلاله که آثار قدرت او برچهره روز روشن، تابان است وانوار حکمت او در دل شب تار، درفشان. آفریدگاری که خویشتن را به ما شناساند و درهای علم را بر ما گشود و عمری و فرصتی عطا فرمود تا بدان، بنده ی ضعیف خویش را در طریق علم و معرفت بیازماید.
و سلام و درود بر محمد و خاندان پاک او، طاهران معصوم، هم آنان که وجودمان وامدار وجودشان است.
بدون شک جایگاه و منزلت معلّم، اجّل از آن است که در مقام قدردانی از زحمات بی شائبه ی او ، با زبان قاصر و دست ناتوان، چیزی بنگاریم.
بر حسب وظیفه و از باب “من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق “
از تمامی اساتید بزرگوار، به ویژه استاد با کمالات و شایسته؛ جناب دکتر آقای مهدی منفرد که در کمال سعه صدر، با حسن خلق و فروتنی، از هیچ کمکی در این عرصه بر من دریغ ننمودند و زحمت راهنمایی این رساله را بر عهده گرفتند.
واز پدر و مادری که نه می توانم موهایشان را که در راه عزت من سفید شد، سیاه کنم و نه برای دست های پینه بسته شان که ثمره ی تلاش برای افتخارمن است، مرهمی دارم

و همسرم که سایه مهربانیش سایه سار زندگیم است، او که اسوه صبر و تحمل بوده و مشکلات مسیر را برایم تسهیل نمود
و برادرم که وجوش، مایه ی دلگرمی من و صفایش، مایه آرامش من است،کمال تشکر را دارم.
چکیده
مسأله اسماء و صفات الهی و تأثیر آن بر تکامل انسان، یکی از مهم ترین مسائل فلسفی است که از دیرباز مورد توجّه فیلسوفان الهی بوده است؛ با توجه به جایگاه ویژه ی حکمت متعالیه در میان مکاتب مختلف فلسفی در جهان اسلام، در این پژوهش با روش کتابخانه­ای و عقلی و تحلیلی به بررسی سه صفت خالقیت، فیاضیت و رحمت الهی و تأثیر آن بر تکامل انسان پرداخته شده است. این بررسی حکایت از آن دارد که صدور عالم از علم عنایی خداوند است به این صورت که خداوند قبل از ایجاد مخلوقات، به همه ی جوانب فعلش اهتمام دارد و مخلوقات او دارای همه ی خصوصیات متصور در بالاترین حد کمال هستند که لازمه ی آن، همان نظام احسن است و درمیان مخلوقات، انسان دارای جایگاه ویژه ای است. بنابراین از طریق تفکّر در مقام خلیفه الهی شدن، پذیرش امانت الهی و مسجود ملائک قرار گرفتن انسان، می توان تأثیر صفت خالقیت را بر تکامل، تببین نمود. هم چنین فیض، به فعل فاعلی گفته می شود که پیوسته، بدون دریافت عوضی و بدون غرض، انجام می گیرد؛ چنین فاعلی، دائم الوجود خواهد بود و مبدأ تمام خیرات است و از طریق واسطه ها، فیض رسانی می کند. با تأمل در ولایت تکوینی و تشریعی ائمه، می توان چگونگی تأثیر صفت فیاضیت را بر تکامل انسان، تبیین کرد. هم چنین همه ی بندگان از رحمت رحمانیه­ی خداوند، مرزوق و به آن مرحوم اند. امّا رحمت رحیمیه، فقط شامل حال مؤمنان می گردد و با تأمل در جلوه های رحمت الهی(آفرینش، دین اسلام و قرآن)، می توان از طریق صفت رحمت الهی به تکامل رسید. پس با توجّه به آن چه گفته شد، انسان به شناخت خداوند نائل می آید، متشبه به او می شود و چیزی جز ذات او مشاهده نمی کند و محو در او می گردد و به بالاترین مرتبه کمال که همان فناء فی الله است، می رسد.
واژه های کلیدی: اسماء، صفات، تکامل انسان، خالقیّت، فیاضیّت، رحمت الهی، صدرالمتألهین.
فهرست مطالب
مقدمه ۱

۱-۱. تبیین مسأله ۵
۱-۲ روش تحقیق ۶
۱-۳. ضرورت انجام تحقیق ۶
۱-۴. سؤالات تحقیق ۷
۱-۴-۱. سؤال اصلی ۷
۱-۴-۲. سؤال های فرعی ۷
۱-۵. فرضیه های تحقیق ۷
۱-۶ پیشینه تحقیق ۸
۱-۷. هدف تحقیق ۱۰
۱-۸. فایده تحقیق ۱۱

۲-۱. تعریف اسم ۱۵
۲-۱-۱. اسم در لغت ۱۵
۲-۱-۲. اسم در اصطلاح ۱۶
۲-۱-۲-۱. معنای اسم از نظر صدرالمتألهین ۱۶
۲-۱-۲-۲. معنای اسم از نظر ابن عربی ۱۸
۲-۱-۳. شمار اسمای الهی ۱۹
۲-۲. تعریف صفت ۲۱
۲-۲-۱. صفت در لغت ۲۱