انسان در محدوده زندگیش به طور مستقیم در معرض خطرهای فراوان و گوناگونی قرار
دارد. گاهی خطرها متوجه شخص او است و گاهی مال و سرمایه او، از این رو خطرهایی که انسان را تهدید می کند به طور کلی به دو گروه اصلی تقسیم بندی می شود.
خطر مالی
خطر جانی
با توجه به تقسیم خطر، بیمه نیز به طور کلی به لحاظ موضوع، بر دو قسم است:
بیمه اموال و اشیاء
بیمه اشخاص
در بیمه اموال، موضوع بیمه چیزهایی است که جنبه مالی و ارزش عقلایی دارد اعم از اموال منقول همانند اثاث و لوازم خانه، مال التجاره، وسایل حمل و نقل و اموال غیرمنقول مثل تأسیسات و ساختمان ها در مقابل خطرها و حوادثی که موجب خسارت یا نابودی آنها می گردد بیمه می شود. در بیمه اشخاص، موضوع بیمه، شخص بیمه گذار یا شخص و اشخاص دیگری است که در مقابل خطرها و حوادث که سلامت کلی یا سلامت اعضای بدن را تهدید می‏کند در قبال پرداخت حق‏بیمه، خود یا دیگران را بیمه می کند تا به هنگام بروز حادثه و سانحه و بیماری یاسرآمدن مدت قرارداد بیمه از خدمات درمانی بهره مند شوند یا غرامت و وجه نقدی دریافت دارند. در بیمه اشخاص بر خلاف بیمه اموال جنبه اقتصادی و مالی خطر و ضرر ارزیابی نمی شود زیرا سلامتی و یا نقص عضو و مقدار اقتصادی آن قابل محاسبه و جبران نیست. در بیمه اشخاص بیمه شده تنها مبلغ مورد توافق را از شرکت بیمه دریافت می دارد.^[۱۵۵]
نوع دیگری از خطر که مستقیماً متوجه خود شخص یا مال او نیست بلکه ممکن است خسارتی از ناحیه او به دیگری وارد آید. مثلاً ماشینی که رانندگی آن را بر عهده دارد در تصادف به جان یا مال دیگری خسارت وارد نماید چون خسارت از ناحیه اوست وی نسبت به شخص یا مال خسارت دیده مسئولیت دارد. چنانچه فردی مسئولیت خویش را در قبال دیگران بیمه نماید بیمه مسئولیت یا بیمه شخص ثالث نامیده می شود. بنابراین بیمه خصوصی به اقسام زیر تقسیم می شود.

بیمه اموال: اموال یا در مقابل ضرر و خسارت بیمه می شود یا در مقابل عدم النفع که هر کدام اقسامی دارد.
بیمه اشخاص: این قسم از بیمه نیز اقسامی دارد که بعداً ذکر خواهد شد.
بیمه مسئولیت: در بیمه مسئولیت، بیمه گذار مسئولیت مدنی خود را در قبال دیگران بیمه می نماید. مثلاً صاحب وسیله نقلیه مسئولیت خود را در قبال خسارت وارده به دیگری بیمه می نماید و بیمه گر از طرف بیمه گذار موظف به جبران زیان اوست.^[۱۵۶]
۲-۳-۲-۳٫ بیمه اموال و اقسام آن
بیمه اموال که موضوع بیمه در آن اموال منقول و غیرمنقول است به لحاظ محل وقوع حادثه و خطر به سه بخش تقسیم شده است.
بیمه دریایی: خطرهایی که وسایل حمل و نقل دریایی (کشتی ها و قایق ها) و محمولات آنها را تهدید می کند و همچنین مسئولیت ناشی از آن را پوشش می دهد.
بیمه هوایی: در این نوع بیمه، حوادثی که منجر به ضررهایی که متوجه هواپیما یا مسافران و یا کالای آن و همچنین مسئولیت قانونی نسبت به خسارت هایی که مسافران و کالای آنها در معرض آنهایند تحت پوشش قرار می گیرد.
بیمه خشکی: هر خطری که زیر پوشش بیمه دریایی و هوایی نباشد مانند بیمه باربری خشکی، بیمه دزدی اثاث خانه، آتش سوزی در خانه و تأسیسات، بیمه اتومبیل، بیمه ساختمان، بیمه حوادث و بیمه محصولات کشاورزی و نظایر اینها تحت پوشش بیمه خشکی قرار می گیرد.^[۱۵۷]
خطراتی که ممکن است منابع درآمد خانواده ها را در معرض از بین رفتن یا کاهش یافتن قرار دهد و موقعیت ناگواری را برای افراد خانواده پیش آورد می توان زیر عناوین ذیل خلاصه کرد.
مرگ زودرس
نقص عضو و از کارافتادگی
پیری و بازنشستگی
بیکاری
وقوع هر یک از موارد بالا جنبه مالی داشته و به درجات مختلف امکانات خانواده ها را تهدید می کند.
با تکیه بر مکانیسم بیمه می توان با پی آمدهای ناگوار اقتصادی و مالی ناشی از قرار گرفتن خانوارها در موقعیت های نامناسب به مقابله برخاست. بدین منظور مانند سایر رشته های بیمه می توان گروه های مشابهی را تشکیل داد و میزان زیان وارده به گروه را با تکیه بر روش های آماری تخمین زد و سپس بر مبنای محاسبات به عمل آمده مبالغ کافی را از محل سهم الشرکه هر یک از اعضا گروه تهیه کرده و در جهت جبران خسارتهای وارده مصرف نمود. این عمل، بیمه های اشخاص نامیده می شود و مانند سایر رشته های بیمه اولاً گروه بزرگی در خسارتهای وارده به گروه کوچکتری از اعضاء خود، سهیم می شوند ثانیاً از طریق بیمه، موقعیتهای نامطمئن آینده به موقعیتهای مطمئن تبدیل می‏گردد.^[۱۵۸]
بیمه اشخاص بر اساس نیاز افراد و جوامع انسانی به چندین بخش تقسیم بندی می شود. متخصصین بیمه اشخاص تقسیم بندی گوناگون و متنوّعی را در این زمینه ارائه داده اند. شرکتهای بیمه ای که در کار صدور بیمه اشخاص فعالیت می نمایند معمولاً پنج نوع از قراردادهای بیمه ای اشخاص را صادر می کنند که هر یک از این پوشش های بیمه ای خود به تعداد زیادی طرح های دیگر که بر اساس نیاز جامعه بیمه گذاران تهیه گردیده است تقسیم می شود. بیمه اشخاص در اغلب کتابها و رساله ها و نظریات کارشناسان به ۵ دسته اصلی بر اساس نوع پوششهائی که ارائه می دهند
بیمه عمر
بیمه مستمری
بیمه حوادث
بیمه درمانی
بیمه بازنشستگی^[۱۵۹]
بیمه عمر چنین تعریف شده است:«بیمه عمر، توافقی است که به موجب آن از یک طرف، فردی یا مؤسسه ای به ازاء دریافت یک رشته مبالغ متساوی و متناوب تعهد می نماید که در صورت وقوع ضایعه فوت شخص مورد بیمه در زمان معین، پرداخت مبلغی را به ذینفع یا ذینفعان شخص بیمه شده تضمین نماید.»^[۱۶۰]
بیمه نامه های مستمری نوعی پوشش بیمه ای است که تعهد پرداخت مستمری دوره ای را برای مدت زمان معین یا تمامی مدت حیات بیمه شده تعهد می نماید. اگر پرداختهای دوره ای تا زمان حیات بیمه شده تعهد شده باشد قرارداد بیمه «مستمری دوران حیات» نامیده می شود. بیمه مستمری دوران حیات به دو نوع تقسیم می شود یکی موقت که برای مدت زمان معینی در نظر گرفته شده است و چنانچه بیمه شده زودتر از زمان مزبور فوت نماید مستمری مزبور قطع می گردد و دیگری دائم بدون قید زمان.^[۱۶۱]
بیمه های حوادث به منظور ارائه تأمین های مورد نیاز بیمه گذار در زمان فوت ناشی از حادثه یا نقص عضو، از کارافتادگی دائم کامل، یا جزئی، به صورت گروهی و انفرادی ارائه می گردد. در بیمه های حوادث مانند بیمه اشیاء، اصل غرامت حاکم نیست بلکه شرکت بیمه، پرداخت سرمایه معینی را در صورت بروز حادثه مشمول بیمه که منجر به فوت، نقص عضو یا کارافتادگی باشد تعهد می‏کند، مرگ شخص بیمه شده نمی تواند موضوع بیمه حوادث قرار گیرد بلکه مرگ ناشی از حادثه و تصادف دارای پوشش بیمه ای است. در بیمه های حوادث دو عامل ابهام و شک وجود دارد که مورد را بیمه پذیر می سازد. اول آنکه آیا حادثه به وقوع خواهد پیوست؟ دوم آنکه آیا حادثه واقع شده منجر به فوت یا نقص عضو و ازکارافتادگی خواهد گردید یا خیر؟^[۱۶۲]
یکی از مصیبت های بزرگ زندگی انسانی، ناخوشی و بیماری است. هزینه معالجه و مداوا هر روزه سنگین تر می شود و امراضی که منجر به بستری شدن در بیمارستان یا اعمال جراحی می گردد مخارج سرسام آوری را به دنبال خواهد داشت. از آنجا که خدمات بیمه های درمانی که به وسیله سازمان تأمین اجتماعی ارائه می گردد کافی نیست و باید قراردادهای تکمیلی در کنار آنها وجود داشته باشد تا موجب رفاه نسبی انسانها در جامعه گردد بیمه های درمانی با این هدف، توسط شرکتهای بیمه ارائه می گردد.
بیمه های درمانی معمولاً به عنوان بخشی از بیمه های حوادث و ضمیمه این قرارداد ها ارائه می شود و زمانی هم بیمه حوادث و درمانی تواماً جزء قراردادهای بیمه عمر قرار می گیرد تا پوشش جامع و کاملی را ارائه دهد. بیمه درمانی معمولاً به صورت دو طرح به شرح زیر عرضه می گردد :
خدمات درمانی سرپایی و بیمارستانی: در این طرح، شرکتهای بیمه کلیه هزینه های خدمات سرپایی و بیمارستانی را بر اساس شرایط قرارداد و سقف های مندرج در بیمه نامه برای هر نفر پس از کسر فرانشیز پرداخت می نمایند اعمال جراحی خاص، دارای هزینه های معین و مشخصی می باشد و حدأکثر تعهد بیمه گر در مورد هر نفر در قرارداد معین گردیده است.
خدمات درمانی بیمارستانی: در این طرح شرکت بیمه تعهدی در پرداخت هزینه های خدمات سرپایی ندارد و در صورت بستری شدن بیمه گذار در بیمارستان به جهت اعمال جراحی، هزینه ها را بر اساس تعرفه های مندرج در قرارداد بیمه می پردازد البته حدأکثر هزینه های قابل پرداخت برای هر نفر در طول یک سال از طرف شرکت بیمه با توجه به تعداد گروه و حق بیمه دریافتی معین شده است.^[۱۶۳]
۲-۳-۲-۴٫ بیمه بازنشستگی
پیری خطری است که مسائل اقتصادی و اجتماعی خاصی را به دنبال دارد. پیران باید بر اساس دو امر مورد حمایت و تحت پوشش بیمه قرار گیرند، یکی اصل تعاون عمومی، زیرا پیران بازنشسته در سنین جوانی سلامت جسم و روح خویش را در خدمت به جامعه قرار داده اند و در سنین پیری و ناتوانی به حمایت افراد جامعه نیاز دارند. اصولاً وقتی انسان به سن پیری می رسد به دلیل کاهش قوای جسمانی باید از استراحت و آسایش بیشتری بهره مند گردد و چه بسا که در اثر انجام دادن پاره ای از مشاغل خاص در دوران جوانی، نیرو و توانش نقصان پذیرفته و به بیماری های خاص شغلی هم مبتلا شده باشد. عامل دوم به لحاظ حمایت پیران است زیرا که شخص پیر اصولاً باید به عنوان یک انسان از کارافتاده شناخته شود چه فرسودگی جسم و روح، بیکاری و قطع هر نوع فعالیت، عملاً او را از کار افتاده نموده است و درآمد افراد در سنین پیری و بازنشستگی کاهش می یابد. از طرفی طول عمر معمولاً به دنبال خود، عدم ثبات اقتصادی و مشکلات را به ارمغان می آورد. نیازهای مادی و اقتصادی پیران در زمان بازنشستگی علیرغم کاهش درآمد، کاهش نمی یابد و همچنان قابل توجه است لذا به پوشش بیمه ای و پس انداز نیاز دارد. افراد بازنشسته به عنوان عضوی که به جامعه خدمت نموده است باید کماکان در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی حضور داشته و از یک رفاه نسبی برخوردار باشند تا بتوانند سال های آخر عمر را با آسودگی بیشتر و آسایش و راحتی به سربرند.^[۱۶۴]
۲-۳-۲-۵٫ بیمه مسئولیت و اقسام آن
بیمه مسئولیت قراردادی است که به موجب آن بیمه گر در مقابل ضررها و خسارت هایی که از جانب بیمه گذار بر اشخاص دیگر وارد می شود به آن تأمین می دهد. موضوع این قرارداد خسارتی است که به واسطه خطا و تقصیر غیرعمدی از ناحیه بیمه گذار وارد می آید و شرکت بیمه در قبال بیمه ای که پذیرفته است متعهد است خسارت وارده را پرداخت نماید و بیمه مسئولیت به این معناست که مسئولیت های حقوقی که متوجه بیمه گذار است بیمه می شود. این نوع بیمه را بیمه شخص ثالث نیز می نامند.^[۱۶۵]
اگر کسی بر اثر غفلت یا حادثه ای اتومبیل خود را به داخل مغازه ای براند و خسارتی وارد آورد مجبور است غرامات مربوطه را در وجه طرف خسارت دیده پرداخته و آنچه را از بین برده جبران نماید. اگر هواپیمایی در حین نشستن یا در موقع پرواز خسارتی رسانده یا شخصی را مجروح ساخته و یا چیزی را از بین برده، صاحب هواپیما به حکم قانون مکلف است خسارت وارده را جبران نماید. بیمه مسئولیت چنین حوادث و پی آمدهای آن را بیمه می نماید. بیمه گر در قبال دریافت حق بیمه معین کلیه خسارت هایی را که از جانب بیمه گذار به طرف دیگر بر اثر حادثه ای وارد آید اعمّ از اینکه صدمات مالی یا جانی باشد طبق شرایط عمومی و خصوصی مندرج در بیمه نامه مربوطه در حدود مبلغ تعیین شده بر اساس برآورد مراجع رسمی صالحه پرداخت می نماید.
بیمه مسئولیت حقوقی فقط به بیمه شده در قبال ادعای اشخاص دیگر برای جبران خسارت های ناشی از تصادف، خطا یا شبه جرم غیرعمدی ارتکابی در حدود شرایط مندرج در بیمه نامه تأمین می دهد. خسارت های مالی یاجانی که بر اثر ارتکاب جرم بوده و جنبه عمومی دارد مشمول بیمه مسئولیت حقوقی نیست چون اگر بنا بود هر عملی چه سهوی و اضطراری یا عمدی بیمه شود و مرتکب جرم از عواقب و مسئولیت های ناشی از عمل خود فارغ باشد اساس اجتماع به هم می خورد از این رو بیمه مسئولیت مدنی صرفاً شامل خطاها و غفلت ها و اضطرارها می شود.^[۱۶۶]
بیمه مسئولیت اشکال متعددی دارد:
بیمه مسئولیت مدنی و حقوقی ناشی از حوادث رانندگی و غرامت شخص ثالث: مالک یا راننده اتومبیل با دو نوع خطر ممکن است مواجه شود. الف - خسارتی که به خود اتومبیل یا راننده آن وارد می آید. ب - صدمه و خسارتی که اتومبیل به شخص یا مال غیر می زند و منشأ ضرر مالی یا جانی به دیگران می شود. چنانچه بر اثر غفلت راننده یا صرف تصادف به دیگری خسارتی وارد آمد شخص مرتکب بایستی آن خسارت را جبران کند و در صورت وارد آوردن صدمه بدنی ملزم به پرداخت غرامات مربوطه می باشد.
بیمه مسئولیت حقوقی حرفه ای: در این بیمه، بیمه‏گر صدمات و یا خسارت های ناشی از سوء عمل، سهو و اشتباه این گروه را که به مراجعین وارد می شود جبران می نماید. این موارد در صورتی مورد تأمین قرار می‏گیرد که بر اثر سوء عمل ،سهو و اشتباه بیمه گذار یا عامل زیر دست او به وقوع پیوسته باشد.
بیمه های مسئولیت بین المللی مانند بیمه مسئولیت هواپیما که معمولاً حد آن نیم تا یک میلیارد دلار است. بیمه مسئولیت قانونی در برابر مسافر و بار مسافری هواپیمائی، شرکت های حمل و نقل هوایی قانوناً مسئول حفظ جان و مال مسافران خود در طول سفرهایی که انجام می دهند می باشد.
بیمه مسئولیت کشتیها به ویژه در مورد آلودگی آب دریا
بیمه مسئولیت پیمانکاران برای اجرای طرحهای صنعتی و ساختمانی در خارج از کار، بیمه حسن اجرای کار این پیمانکاران.^[۱۶۷]