مکانیزم های پرداخت

شبکه

مانند کامپیوترهای شخصی، فکس، خدمات اطلاعاتی منزل^[۵۸] مثل تلتکس، ویدئوتکس و …

مانند کیوسک های الکترونیک^[۵۹]، دستگاه های خودپرداز^[۶۰] و …

مانند تلفن، نامه الکترونیکی، پست ترکیبی^[۶۱]، پیغام آنی^[۶۲]، پست صوتی^[۶۳]، مبادله الکترونیکی داده ها^[۶۴] و …

مانند ارائه و پرداخت الکترونیکی قبوض^[۶۵]، انتقال الکترونیکی وجوه^[۶۶]، پرداخت توسط تلفن، دستگاه های خودپرداز، کارت های اعتباری، کارت های هوشمند و …

اینترنت

Source: Pitney Bowes analysis of ADL (2000)
از نقطه نظر تاریخی، به دلیل پیشرفت های حاصله در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، صنعت پست در طول قرن بیستم همواره با چالش های گوناگونی مواجه بوده است. به طوری که در اوایل قرن بیستم رواج ابزارهای ارتباطی مانند تلفن، فکس و تلگراف و سپس شیوع استفاده از تبادل الکترونیکی داده ها، انتقال الکترونیکی وجوه، دستگاه های خودپرداز، کامپیوترهای شخصی، کیوسک های الکترونیک، استفاده از تلفن برای پرداخت قبوض و در نهایت نامه الکترونیکی، صنعت پست را با چالش های جدی مواجه نموده است.

یکی از مهمترین و بیشترین استفاده هائی که از نامه های الکترونیکی صورت گرفته، استفاده از این ابزار ارتباطی برای «تبلیغات» بوده است. علت این امر را نیز می توان سهولت کاربرد، قیمت کم، دسترسی به تعداد بسیار زیاد از مشتریان بالقوه و مواردی مشابه دانست.
از نقطه نظر پست های سنتی، بازار ارتباطات تنها شامل محصولاتی خواهد بود که ممکن است به طور مستقیم جایگزین نامه شوند. اما باید توجه نمود که اطلاعات ممکن است به روش های غیر کتبی مانند روش های دیداری و یا شنیداری نیز منتقل شود. براساس مطالعات صورت گرفته در بازار ارتباطات مشاهده می شود که سهم نامه به عنوان بخشی از بازار کلان ارتباطات رو به کاهش است. به عبارتی در رقابت میان بدیل های نوین الکترونیکی، نامه در حال از دست دادن سهم بازار خود است.
اتحادیه جهانی پست در سال ۲۰۰۹ مطالعه ای انجام داد که در آن پس از بررسی سهم بازار بخش های مختلف بازار ارتباطات در سال۲۰۰۵ ، به پیش بینی سهم بخش های مختلف بازار ارتباطات در سال ۲۰۱۵ پرداخته است. مطابق نتایج حاصله، در حالی که سهم بازار نامه های فیزیکی در سال۲۰۰۵، به میزان ۱۱۹٫۶درصد بازار ارتباطات بوده است، پیش بینی شد که سهم بازار نامه های فیزیکی در بازار ارتباطات، در سال ۲۰۱۵ به کمتر از ۱۴٫۵درصد افول نماید.
از نقطه نظر استفاده ابزار ارتباطی بازار ارتباطات را می توان به بازار پیغام ها^[۶۷]، انتشارات^[۶۸]، تبلیغات^[۶۹] و خدمات تعاملی^[۷۰] تقسیم بندی نمود. در گزارشی که در سال ۲۰۰۹ توسط شرکت پیتنی بوز منتشر گردید، نرخ رشد نامه در مقابل سایر بدیل های الکترونیکی در بخش های مذکور در بازار ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته است. خلاصه نتایج این مطالعه در نمودار صفحه بعد آورده شده است.
نمودار۲-۲ : نرخ رشد نامه در مقایسه با سایر بدیل ها در بازار ارتباطات ۲۰۰۰- ۲۰۱۰
خدمات تعاملی
تبلیغات
انتشارات
کل بازار
پیام رسانی
Source: ADL and PB Communications Market Report (2010)
همانطور که به وضوح دیده می شود، رشد سایر بدیل ها در اثر پیشرفت هایی که در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت گرفته است، در تمامی بخش های بازار، از رشد نامه که نمایانگر پست سنتی در آن بخش هاست، مشخصاً بیشتر است. بر اساس آنچه گفته شد، ظهور و حضور فنآوری های نوین ارتباطی با کسب سهم قابل توجهی از بازار ارتباطات توسط آن ها همراه بود، اما همانطور که قبلا نیز اشاره شد، نکته ای که توجه و تعجب صاحبنظران و تحلیلگران صنعت پست را برانگیخت، ادامه روند رو به رشد صنعت پست علیرغم پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات بود. به نظر می رسد این فنآوری ها از یک سو خود بوجود آورنده بازارهای جدید ارتباطی هستند و از سوی دیگر اثری متقابل با دیگر وسایل ارتباطی از جمله پست دارند. در این رابطه توجه به موضوعت دیگری نیز قابل ملاحظه خواهد بود.
۱۱-۲-۳-علاقه مصرف کنندگان به استفاده از کاغذ
در سال۲۰۰۲ مطالعه جالبی مبنی بر ترجیح استفاده کنندگان از ابزارهای ارتباطی انجام شد.^[۷۱] در این مطالعه به کمک روش های مطالعه بازار^[۷۲] ترجیح افراد در استفاده از کاغذ در مقابل ابزارهای الکترونیکی (در موارد متعددی که به صورت سنتی، کار تنها از طریق کاغذ انجام می شد) مورد مطالعه و بررسی قرارگرفت. در این مطالعه کاربردهای وسیعی در محدوده محصولات چاپی مانند کتاب ها، مجلات و روزنامه ها تا خدمات بانک، مانند پرداخت قبوض و … بررسی گردید.
نتایج مطالعه نشان داد که در محدوده وسیعی از کاربردها، همچنان افراد ترجیح می دهند که از ارتباطات کاغذی استفاده نمایند. در مواردی هم دیده شد که مصرف کنندگان از ترکیبی از ارتباطات کاغذی و ارتباطات الکترونیکی استفاده می کردند. اما نکته و نتیجه بسیار جالب و قابل توجه این بود که در هیچکدام از کاربردها برتری مطلق ارتباطات الکترونیکی وجود نداشت.
نمودار۳-۲ : ترجیح استفاده کنندگان برای دریافت مطالب
Source: “The Future of Paper”, Info Trends/ CAP
نمودار فوق به وضوح نقش تکمیل کنندگی ابزار الکترونیکی و کاغذ را نشان می دهد. همانطور که قبلاً هم اشاره شد، در مواردی هم که ارتباطات کاغذی اولویت مطلق مصرف کنندگان را ندارد، ترکیبی از ارتباطات کاغذی و ارتباطات الکترونیکی مورد استفاده قرار می گیرد و تنها در یک مورد یعنی «سایر نامه های مستقیم» بیش از ۲۰ درصد افراد ترجیح می دهند که از ارتباطات الکترونیکی استفاده نمایند. صاحبنظران علت اولویت ارتباطات کاغذی نزد افراد را در کارآیی انتظاری^[۷۳] بیشتر ارتباطات کاغذی می دانند. هنگامی که از افراد در مورد اثربخشی هرکدام از ابزارها (کاغذی و الکترونیکی) سوال شد، نتایج به دست آمده نشان داد که اکثریت افراد معتقدند که بیشترین کارایی کتب و مجلات هنگامی است که در قالب کاغذی چاپ و در اختیار شخص استفاده کننده قرار گیرد. بررسی ها بیانگر این است که در اقلامی مانند کتاب، مجلات،‌ روزنامه و نامه مستقیم کماکان تمایل به استفاده از نسخه کاغذی وجود دارد.
مطالعات جدیدتر نیز این موضوع را تأیید می کند. در تحقیق سال ۲۰۰۷ پست دانمارک، ۷۵ درصد پاسخ دهمندگان ترجیح می دادند اطلاعات کسب و کارها یا سازمان های دولتی را از طریق پست دریافت کنند تا ایمیل. آن ها مکاتبات ارسالی از طریق پست را نسبت به مکاتبات اینترنتی جدی تر می گرفتند. مطالعه دیگری که شرکت پیتنی بوز در سال ۲۰۰۷ انجام داد، رجحان پست سنتی را تأیید می نماید. در این مطالعه ۷۳ درصد پاسخ دهندگان پست سنتی و ۱۸ درصد ایمیل را برای دریافت تبلیغ محصولات جدید ترجیح می داده اند. (مجله یونیون پستال)
واقعیت این است که از زمانی که مبحث جهان بدون کاغذ^[۷۴] در عصر ارتباطات مطرح شد، مصرف کاغذ روز به روز افزایش یافته است. همین اتفاق برای «نامه» در صنعت پست افتاده است. به عنوان نمونه، در ایالات متحده مصرف سرانه کاغذ از ۳۰۵ کیلوگرم در سال۱۹۹۵ ، به بیش از۳۴۵ کیلوگرم در سال۲۰۰۹ رسیده است. در طی همین زمان، مصرف سرانه کاغذ در اروپا از ۱۶۵ کیلوگرم به ۱۹۰ کیلوگرم رسیده است. (سلن و هارپر،۲۰۱)
بنابر عقیده صاحبنظران، علت این امر آن است که افراد نامه های الکترونیکی خود را چاپ می نمایند و بیشتر ترجیح می دهند بجای خواندن نامه های خود بر روی صفحه مانیتور، آن ها را بصورت چاپ شده و بر روی کاغذ بخوانند.
۱۲-۲-۳-نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در جانشینی نامه
شکی نیست که بدیل های الکترونیکی تا حدودی جایگزین نامه ها در پست های سنتی شده اند. با این وجود شواهد نشان می دهند که بدیل های الکترونیکی جایگزین تمامی نامه ها نشده اند و همچنین در بسیاری موارد پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث تولید مکتوبات و نامه های بیشتر شده است.
در مطالعات انجام شده، مفهومی تحت عنوان طیف جایگزینی^[۷۵] در ارتباط با تاثیر فناوری اطلاعات بر نامه پستی معرفی شده است. در این طیف، تاثیرهای محتمل زیر در نظر گرفته شده است :
جایگزینی مستقیم^[۷۶]
جایگزینی غیر مستقیم^[۷۷]
تکمیل نمودن^[۷۸]
تولید غیر مستقیم نامه بیشتر
تولید مستقیم نامه بیشتر
مفاهیم عناصر تشکیل دهنده طیف جایگزینی در نمودار زیر آورده تعریف شده اند.
نمودار ۴-۲- طیف جایگزینی نامه
Source: Jimenez (2003)
پیشرفت هایی که در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، جهانی شدن و آزادسازی فعالیت های تجاری وتوسعه محصولات و خدمات در طی دو دهه گذشته اتفاق افتاده است، تمامی بخش های تولیدی و خدماتی کشور را، البته با تاخیر نسبت به کشورهای پیشرفته، تحت تاثیر خود قرار داده است. در این میان صنعت پست کشور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به دلیل ماهیت فعالیت های خود در بازار ارتباطات، تاثیر چشمگیری از این تحولات پذیرفته است.
اثرات این تحولات در پست کشور نیز مشاهده می شود. ارائه خدمات اینترنتی از طریق وب سایت پست، همچنین محصولات و خدمات جدید پستی که در بستر پیشرفت های ایجاد شده در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آمده است، از جمله این تحولات هستند. برخی از محصولات و خدماتی که با بهره گرفتن از فنآوری های جدید در پست کشور راه اندازی شده اند، عبارتند از :
خرید و فروش اینترنتی