شکل ۳-۱- نحوه انتخاب دو کوارک پایین و یک کوارک بالا از بین شش کوارک شامل سه کوارک بالا و سه کوارک پایین
علت این است که با انتخاب سهتایی اول که اولین باریون را تشکیل میدهد، با توجه به موارد قابل قبول از لحاظ اسپین و طعم برای تشکیل دوترون، سه تایی دوم قابل پیش بینی است.
با توجه به نوع قرار گیری اسپین و طعم این ذرات میتوان تعداد ترکیب هرکدام از این جفتهای سهتایی را محاسبه کرد.
میتوان دید که جفت فقط در دو حالت امکان پذیر است و آن این است که سهتایی اول یا هرسه، کوارک بالا و یا کوارک پایین باشند. اما برای دیدن تعداد حالات هرکدام از ذرات دیگر باید دقت بیشتری کرد. میخواهیم از درون کیسهای که شش کوارک، شامل سه کوارک بالا و سه کوارک پایین است، به طور تصادفی سه کوارک خارج کنیم. به نه حالت مختلف می توان دو کوارک پایین و یک کوارک بالا را انتخاب کرد، که با توجه به اسپین کل این ذره می تواند نوترون و یا باشد، پس ۵۰% این احتمال به هر کدام از این ذرات میرسد، اما ذرهای که با آن جفت می شود و سهتایی دوم است مشخصا دارای دو کوارک بالا و یک کوارک پایین است و می تواند پروتون و یا باشد. تعداد حالتهای دو کوارک پایین و یک کوارک بالا نیز همین مقدار می شود. با توجه به این موضوع تعداد کل حالات برابر با ۲۰ است.
جفتهای ممکن به صورت زیر هستند:
کاملا واضح است که چهار جفت اول احتمال وقوع یکسانی دارند پس هر کدام از جفتها از احتمال برداشتن بعلاوهی را در اختیار میگیرند چون زوج نوترون و پروتون با پروتون و نوترون هیچ تفاوتی ندارد. ()
احتمال وقوع و ، احتمال وقوع نوترون و پروتون، احتمال وقوع نوترون و ، احتمال وقوع پروتون و، و احتمال وقوع و وجود دارد که باید در ایجاد تابع موج کلی در نظر گرفته شوند.
۳-۲ محاسبهی تابع موج اتم دوترون
حال مشغول محاسبهی تک تک این حالتها می شویم. قسمت رنگ را قبلا بررسی کردیم که برای تمامی این حالتها یکسان است .حالت یگانهای که برای سه رنگ وجود دارد به شکل زیر است.
حال محاسبات مربوط به قسمت اسپینی و طعم ذرهی را که از سه کوارک بالا تشکیل شده و اسپین کل آن باید است را انجام میدهیم. زیرا حالت طعم متقارن است و در نتیجه قسمت اسپینی آن نیز باید متقارن باشد. پس:
که در آنها () نشان دهنده حالت بالای اسپینی و (-) حالت پایین اسپینی است. این حالتهای اسپینی به راحتی از کوانتوم مکانیک با اثر دادن عملگر نردبانی بر روی حالت بیشینه اسپینی به دست میآیند:
تاثیر این عملگر بر روی تابع موج از رابطه زیر به دست می آید و یک واحد از مولفهی z ذره کم می شود.
برای ذرهی نیز به همین ترتیب داریم:
برای جمله اول تابع موج دوترون داریم:
این رابطه بدین طریق به دست می آید که بعد از این که ما خوشههای سهتایی را برای شش کوارک در نظر گرفتیم، و تابع موجهای این خوشههای سهتایی را نوشتیم، حال هرکدام از این خوشههای سه تایی، فرمیون هستند و ما باید تابع موج دوترون را با بهره گرفتن از این دو فرمیون که تابع موجهای آنها را میدانیم بنویسیم.
برای این که بدانیم این ضرایب از چه طریقی به دست آمدهاند به طریق زیر عمل میکنیم. با داشتن دو فرویون با اسپین حالتهای قابل دسترس برای اسپین کل برابر است با:
با توجه به این که اسپین کل هستهی دوترون ۱ است و حالت مورد نظر ما برای این هسته است، با بهره گرفتن از شرایط تعامد و بهنجار بودن این حالت را محاسبه میکنیم.
قبل از شروع محاسبات لازم است به این نکته اشاره شود که حالت اسپین کل و اسپین تک تک ذرات به صورت زیر خلاصه شده است:
میدانیم:
و به همین طریق:
برای رسیدن به جواب مورد نظر ما از حالت سه همین مقدار کافی است. حال به سراغ حالت دو میرویم. برای تشکیل مولفهی به بزرگی دو، فقط دو حالت برای دسترس وجود دارد:
معادلهی بالا معادلهای با دو مجهول است که به راحتی با شرایط تعامد و بهنجار بودن که در ابتدا (۳-۱۷) ذکر شد به دست میآیند:
حال به سراغ حالت یک میرویم. تنها سه ترکیب وجود دارد که میتواند به ما اسپین کل یک را بدهد:
با داشتن دو شرط تعامد () و یک شرط بهنجار بودن () میتوان سه مجهول موجود در معادله را محاسبه کرد که نتیجه و ضرایب مورد نظر ما خواهند بود:
حال با توجه به مطلب مذکور به این نتیجه میرسیم که:
که دارای ۱۵ جمله است. حال به سراغ توابع موج ذرات و که حالتهای برانگیختهی پروتون و نوترون هستند میرویم. این ذرات نیز دارای توابع موج اسپینی و طعم متقارن هستند:
که برابر است با:
که ۱۳۵ جمله دارد.
برای پروتون و نوترون این قضیه کمی پیچیدهتر است. حال پروتون که ذرهای با آیزو اسپین است را محاسبه می کنیم:
که قسمت تابع موج طعم است که به طور جزئی و نسبت به ذرات اول و دوم پاد متقارن است. که در نهایت برای تبدیل ضرب قسمت اسپین و طعم به یک تابع متقارن، این تابع باید در جمله اسپینی نظیر که نسبت به همین دو ذره پاد متقارن است، ضرب کنیم. همچنین باید توجه داشت که تمام جایگشتهای پاد تقارن را نیز باید در نظر گرفت، یعنی توابعی که نسبت به سایر جفتها به طور جزئی پاد متقارن هستند نیز باید وارد شود. در اینجا برای نمونه فقط یکی از این قسمت ها را آوردهایم. بقیهی قسمت ها را هنگام محاسبه وارد می کنیم.
قسمت پروتونی و نوترونی تابع موج دوترون به صورت زیر میباشد:
حال باید تابع موج کامل پروتون و نوترون را نوشته و در هم ضرب کنیم. برای قسمت اول داریم:
که بعد از ضرب شامل ۱۴۴ جمله است:
حال فقط دو قسمت از تابع موج کلی سیستم باقی مانده است؛ ابتدا ترکیب و نوترون:
که در آن ضرایب به همان طریقهی قبل محاسبه شدهاند. این عبارت برابر است با:
که ۱۰۸ جمله دارد. و ترکیب پروتون و :
که باز هم ۱۰۸ جمله دارد.به همین طریق، تابع موج کلی محاسبه می شود.
۳-۳- محاسبهی گشتاور مغناطیسی هستهی اتم دوترون
تنها کار باقی مانده محاسبه ی کمیت مورد نظر یعنی گشتاور مغناطیسی است. مولفه ی z گشتاور مغناطیسی کوارک های بالا و پایین به شکل زیر محاسبه می شود[۱۴]: