چشم اگر داری تــو کـورانـه میـا

ور نــداری چشـم، دسـت آور عصــا

(مثنوی۳/۲۷۷)

بِرِنْج خُود دَانِه ی قُل هُوَالله داشت

تُخــْمِ تُوحیِدِش لَه مَزرَعَ دِل کَاشت

۱) ترجمه بیت: برنج که محصول کشاورزی بشراست نشانه از وجود یگانگی خداوند دارد زیرا ریشهی این وحدت و یگانگی خداوند در عمق وجود انسان کاشته شده است.
۲) نکات بلاغی: بیت(قُل هُوَالله) با توحید تناسب، تلمیح به سوره مبارک توحید، داشت وکاشت جناس و قافیه، مراعات النظیر بین برنج، دانه، تخم، کاشت وداشت وخدا پرستی ذاتی و فطری بشر است.
۳) شرح نکات عرفانی: (قُل هُوَاللُه أحَد) اخلاص گفته شده به خاطر خلوص قلب بنده نسبت به خداوند است، خلوص قلب یعنی؛ پاک بودن دل از ریا، پرستش بت ها، معبودهای غیر از خدا چه درونی وچه غیر درونی را گویند. هُوَ، هویت: غیب خداوند را گویندکه اظهار آن امکان پذیر نیست و بیانگر واحدیت حق است. و قرارگرفتن آن قبل از الله مرتبه ظهور هویت را مشخص میکند. اسم هو: باطن خداوند است و بیان کننده این است که خداوند واحد و ناظر بر الوهیت و واحدیت حقه ی خداوند است. (ر. ک. رضانژاد، ۱:۱۳۸۳/۸۵-۸۶)، «دل: عبارت از نفس ناطقه و محل تفصیل معانی است، و مخزن اسرارحق همان دل است». (سجاد،۳۸۷:۱۳۸۹)، مولوی در بیان سوره اخلاص تمایز میان درویشی که نیازمند خداست وتشنه ی دیدار حق را با درویشی دیگر که خواهان خداوند است، که آرزوی دیدار کسی دیگر غیر از خدا را دارد بیان می کند.

وَهْمْ مخلـــوق است و مـولـود آمــده است

حق نـزاییــده است، او لَـمْ یُـــولــد اسـت

(مثنوی۱/۲۷۷۰)

رَوْ کــز ایــن جــو بــرنیــابـی تــا ابـــد

لَــمْ یَـکُــن حَقّــاً لَـــهُ کُفْــــواً اَحَــــد

(مثنوی۶/۶۳۰)

شِـیْر تَعبـیر وَ عِلــم قُــوتِ رُوح بَسـَه

مَعنَــایْ شِیْــر بِــرنـج شِنَفْتِـی یَسَــه

۱) ترجمه بیت: درتعریف و بیان خاصیت شیرهمین کافی است که برای نیروی علم روح بشرکافی است واگرمعنی و مفهوم غذای ترکیبی شیر با برنج را شنیده ای همین است.

۲) نکات بلاغی: بین بَسَه ویَسَه جناس وقافیه، تکرار، شِنَفْتِی: شنیده ای، بسه: کافی است، یسه: همین هست.

بَسْ کَــرْپَــریِشــان پَریِشَــان حَـرْفِـی