شهرت و گسترش دامنه نفوذ فیس بوک تا آنجا پیش رفت که بسیاری از کاربران خیلی زود در میان دوستان قدیمی و جدید، اعضای خانواده و همکاران قرار گرفتند بنابراین آن دسته از کاربران فیس بوک که به دنبال محیط کوچکتر و محفوظ‌تری می‌گشتند، بیشتر به سمت گوگل ریدر گرایش پیدا کنند تا به دور از دغدغه بتوانند به گفتن و شنیدن آنچه بپردازند که می‌خواهند و علاقه دارند.

یکی از سوالات جالب در این پزوهش این ایست که شبکه‌های اجتماعی مورد مطالعه تا چه اندازه شرایط لازم برای تشکیل حوزه عمومی را دارند؟
اگر مولفه‌های اساسی حوزه عمومی را «گفت‌وگو»، «افکار عمومی» و «کنش متقابل» بدانیم، آن‌گاه به لحاظ نظری شاید بتوان گفت که فضای مجازی و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی به عنوان عضو شاخص خانواده وب 2 که امکان مشارکت کاربران در تولید محتوا، شکل‌گیری بحث و نظر و ارتباط میان فردی و میان‌گروهی را مهیا می‌سازد، بهترین فضای ممکن برای شکل گرفتن مفهوم مورد نظر هابرماس است
اما با وارد شدن عناصر عملیاتی مانند وابستگی شبکه‌های اجتماعی به شرکت‌های بزرگ تجاری، میزان و نحوه دسترسی افراد به اینترنت، هزینه اتصال به اینترنت، وجود کنترل‌های دولتی و محدودیت‌ دسترسی به برخی از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی (به خصوص در مورد ایران که این عوامل نقش پررنگی دارند) باید با نظریه‌پردازان شکاک به امکان تشکیل حوزه عمومی مجازی نیز هم‌داستان شد که تا به وجود آمدن تمامی شرایط لازم نمی‌توان اینترنت را به مثابه حوزه عمومی در نظر گرفت.
یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در شبکه‌های اجتماعی مورد مطالعه می‌توان شاهد تشکیل نوعی حوزه عمومی خرد یا حوزه عمومی ضعیف شده بود. به این معنا که در هر کدام از این دو شبکة اجتماعی می‌توان به صورت مقطعی عناصر تشکیل دهندة حوزه عمومی را شناسایی کرد که این حوزه عمومی خرد در گوگل ریدر و فیس بوک به دو گونة متفاوت تشکیل می‌شود. در فیس‌بوک به صورت موجی (مانند بحث بهار عربی میان دینداران پیامدی)، در گوگل ریدر به صورت مقطعی (تا تغییرات اعمال شده توسط شرکت گوگل)
سوال دیگری که در این پژوهش تاکید و تصریح شده است این است حاصل رویارویی میان انواع دینداری‌های موجود در فضای مجازی چیست؟
کدگذاری و تحلیل داده‌های پژوهش نشان از چهار مقوله مرتبط با تعامل انواع میان انواع دینداری در فضای شبکه‌های اجتماعی مورد مطالعه بود. مقولاتی که به عنوان ویژگی‌های این نوع از تعامل، نشان از هم‌زیستی این انواع در کنار یکدیگر داشتند.
ورود به جامعه شبکه‌ای ( و در این مورد خاص؛ شبکه‌های اجتماعی)، ورود به فضایی است که تا اندازه بسیاری فارغ از کنترل‌های رسمی شکل گرفته است. بنابراین بستر برای شکل‌گیری، رشد و گسترش افکار و عقاید منافی و یا متفاوت با گفتمان‌های غالب سیاسی، مذهبی و فرهنگی جوامع مهیاست و آن‌گونه که کاستلز می‌گوید، این خود می‌تواند منجر به «بنیاد گرایی» شود. تقابل افکار منتقدان، نفی‌کنندگان و مخالفان دین با دینداران در شبکه‌های اجتماعی گاه نشان‌دهندة امکان به تحقق پیوستن این نظر کاستلز را عیان می‌کند.
با این وجود در طی پژوهش صورت گرفته و در روند گردآوری داده‌ها ( چه در خلال ثبت اسناد و مدارک اینترنتی و چه در طول انجام گفت‌و گو با اطلاع رسانان) این نکته به چشم می‌‌خورد که راه گفت‌وگو در میان کاربران همچنان باز و رسیدن به انعطاف گفتمانی از بخت بالایی در میان آنان برخوردار است.
حضور در شبکه های اجتماعی چه تغییراتی در دینداری کاربران بوجو می آورد.
ورود کاربران به فضای شبکه‌های اجتماعی باعث ایجاد تغییرات عمیق در نحوة دینداری آنان نمي‌شود. نمي‌توان انتظار داشت که تعاملات این افراد در چارچوب این شبکه‌ها تحولی در نوع دینداری آنان ایجاد کندبا توجه به این نظر که شبکه‌های اجتماعی مورد نظر (هرچند به صورت موجی و مقطعی) توانسته‌اند در برهه‌هایی محل ایجاد حوزة عمومی خرد در فضای مجازی باشند و نیز با اشاره به یافته‌های پژوهش که نشان از شکل‌گیری نوعی مدارای گفتمانی میان کاربران با انواع دینداری‌ها، نوع تعامل و تقابل میان آن‌ها و البته رویکردشان به افکار مبتنی بر سکولاریسم و لائیسیته، اکنون می‌توان مدلی از نسبت میان شبکه‌های اجتماعی و دینداری کاربران ارائه داد که معرف سبکی نوین و برآمده از تعاملات فضای مجازی است.این ویژگی همان شیوة دینداری مبتنی بر گفت‌وگو و کنش متقابل است که در این‌جا «سبک دینداری تعاملی»‌ نام‌گذاری شده است.
تحقیق دیگری نیز در دانشگاه تبریز در زمینه نقش گرایش دینی در سلامت و بهداشت جسمی و روانی دانشجویان در سال 87 انجام شده است:اهمیت و ضرورت این تحقیق از چند جنبه قابل ذکر است; از سویی، وجود مسائل و مشکلات قابل ملاحظه جوانان که ناشی از پیچیدگی های جاری تمدّن، سرعت تغییرات زندگی و بی توجهی به دین و ارزش های معنوی است، راهبردهایی را می طلبد که نوع بشر را از فشارهای روانی زندگی ماشینی رها سازد، اما بشر امروزی از نقش دینداری و دین باوری در مقابله با فشارهای روانی، غافل است. از سوی دیگر، علی رغم تأثیر اساسی بهداشت روانی در سازگاری اجتماعی افراد، هنوز برنامه ها و راه کارهای مدوّن و منسجمی برای تفهیم آن در جامعه، به ویژه در نظام آموزشی، صورت نگرفته است. علاوه بر این، نتایج این تحقیق می تواند در تدوین راه کارها و تهیه ساز و کارهای لازم برای دست رسی به اصول پیش گیری و در نتیجه، تأمین بهداشت روانی مفید واقع شود. پژوهش حاضر برای پاسخ به این سؤال طرح و اجرا شده است: آیا گرایش دینی دانشجویان می تواند در میزان سلامت عمومی آنها مؤثر باشد؟ با توجه به مطالب عنوان شده، هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه گرایش دینی و بهداشت روانی دانشجویان است.
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه گرایش دینی با سلامت عمومی در بین دانشجویان بوده است. افزایش احساس سلامت عمومی یا روان شناختی افراد به عنوان هدف اصلی علم روان شناسی مدّنظر قرار می گیرد. سلامت عمومی در رابطه با عوامل و متغیرهای گوناگون و در اثر تأثیر این عوامل معانی متفاوتی پیدا می کند. یکی از این متغیرها که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است گرایش دینی می باشد. شاید بتوان گفت: گرایش دینی با توجه به شرایط جامعه ایران با سایر جوامع وضعیتی متفاوت دارد. گرایش دینی در این پژوهش در 5 مؤلفه مدنظر قرار گرفت که سهم هر مؤلفه در تعیین سلامت عمومی مطالعه گردید.
از یافته های این پژوهش ، نشانگر آن است که بین «دین گرایی» و «نشانه های جسمانی» رابطه معناداری وجود دارد. نداشتن قدرت معنوی و هدف و جهت متعالی در زندگی، به راحتی ساختار روانی و جسمانی را تهدید نموده، منجر به بروز بیماری های جسمانی می گردد.
نتیجه نهایی این پژوهش اینکه، احساس آرامش و شادی و سلامتی در زندگی، در گرو نوع بینش فرد در مورد زندگی و تفسیر و شناخت او از مسائل، رویدادها و واقعیت ها می باشد. به دلیل آنکه دین و جهان بینی های توحیدی حاوی ساختارهای منسجم و کلیتی معنادار می باشند به قابلیت ها و توانایی های ذهنی و روانی افراد وسعت بخشیده، احساس آرامش و رضایت خاطر از زندگی را به ارمغان می آورند. از این رو، پیشنهاد می گردد با طراحی برنامه هایی، علاوه بر آشنایی افراد نسبت به اهمیت و تأثیر گرایش دینی بر بهداشت روانی، راه کارها و برنامه هایی را نیز به منظور بالابردن سطح گرایش دینی تدوین نمود، به صورتی که افراد با علاقه و انگیزه تأمین سلامت روانی به سراغ دینداری آمده و موضع گریز را انتخاب نکنند.
همچنین خانم زهره رجبی در پایان نامه خود با عنوان موضوع: بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیس بوک
استاد راهنمائی دکتر کیادر سال تحصیلی: 88-88 به بررسی بازنمائی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی پرداخته است.
ما در عصر شبکه ها زندگی می کنیم، زندگی ما با شبکه های اجتماعی پیوند خورده است، شبکه های ارتباطاتی در هم تنیده و به هم پیوسته تمامی حوزه ها، معانی و مفاهیم و به طور کلی همه چیز را تحت تأثیر قرار داده اند. ارتباطات شبکه ای به مثابه «اساس فعالیت ارتباط انسان» در حال دگرگون ساختن همه ارتباطات انسانی است. جهان را بومی و بوم را جهانی می کند(عاملی، 1388). این شبکه ها نیاز ما به دوست یابی، اطلاع رسانی، تبادل اطلاعات و نظرات را تأمین می کنند.
وب سایت های شبکه اجتماعی تبدیل به پدیده‌ای جهانی شده‌اند و اجتماعاتی مانند Friedster، Facebook و Bebo صدها میلیون نفر کاربر دارند. این وب سایت ها با خلق محیط های دوستانه امکان برقراری ارتباط و وفاق در زندگی اجتماعی را برای کاربران خود به ارمغان آورده اند.
فیس بوک به عنوان یکی از این وب سایت های شبکه اجتماعی با استقبال فزاینده ای در ایران روبه رو شد و خیلی زود به یکی از مکان های مهم برای دوست یابی، محلی برای گفتگو و تعامل با دوستان قدیمی و هم دانشگاهی ها و همچنین مکانی برای بیان و ابراز گرایش های سیاسی در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری تبدیل شد.
بنابراین مطالعه این شبکه اجتماعی در درک این موضوع که کاربران در زمان انتخابات اخیر ایران با چه ابزارهایی و چگونه خود را در فیس بوک ابراز می کردند و نیز تبیین این موضوع که حوزه عمومی مورد نظر هابرماس در زمان مبارزات انتخاباتی دهمین دوره ریاست جمهوری در فیس بوک شکل گرفت یا خیر راه گشا خواهد بود.
برای تبیین موضوع اخیر باید به برخی از ویژگی های اینترنت در این زمینه اشاره کرد، اینترنت از یک سو، اطلاعات و آگاهی سیاسی و اجتماعی افراد را افزایش می دهند و از سویی دیگر، افراد و گروه ها را در مسائل سیاسی و مدنی درگیر می سازد.
نوریس در ارتباط با اثرات این فناوری ها بر مشارکت مدنی، چند فرض عمده را مطرح می کند که عبارتند از:
1- اینترنت ممکن است به آگاه سازی، سازماندهی، بسیج و مشارکت مدنی افراد و گروه های به حاشیه رانده شده، جوان تر ها و اقلیت های سیاسی منجر گردد. به اعتقاد نوریس اینترنت با تأمین فرصت های سیاسی از قبیل کسب اطلاعات راجع به احزاب و گروه های سیاسی، دسترسی به کنفرانس های اینترنتی، اتاق های گفتگو، ارتباط دو سویه با مقامات حکومتی و فعالان سیاسی و غیره می تواند در بسیج و درگیر سازی مدنی تأثیر گذار باشد.
2 - اینترنت به مثابه تریبونی برای احزاب و گروه های سیاسی معترض و در اقلیت است و می تواند به تضعیف حکومت های اقتدارگر و گسترش دموکراسی کمک کند.
3-اینترنت می تواند در اشاعه ارزش های دموکراتیک از قبیل مشارکت، آزادی بیان، تساهل، عدالت و غیره تأثیر گذار باشد. گسترش این ارزش ها می تواند بستر و محیط همدلانه برای جنبش های اجتماعی و شبکه های حمایتی بین المللی ایجاد کرده و مشارکت سیاسی را در سطح جهانی گسترش دهد. شواهد نشان می دهد که کاربران اینترنت در ایالات متحده و اروپا، گرایش های بیشتری به ارزش های فرامادی و دموکرات داشته اند.
در جوامع دموکراتیک، فضای مجازی به عنوان یک فضای جدید اطلاعاتی، تحقیقاتی، سرگرمی نگرسیته می شود که به موزات یا در جهت تکمیل فضای عمومی موجود عمل می کند و در کشورهایی که فضاهای عمومی شدیداً تحت کنترل و نظارت نیروهای سنتی و دولتی است، به نظر می رسد اینترنت به وسیله ای برای مقاومت در برابر محدودیت های تحمیل شده در این فضا تبدیل می شود، به همین دلیل تحلیل کارکرد اینترنت مهمترین ابزار در جهت مطالعه و بررسی اشکال و ابعاد فرهنگی و اجتماعی و سیاسی پنهان در زندگی روزمره است، چراکه در فضای مجازی این هویت ها امکان بروز پیدا می کنند.
با توجه به اينكه تمام عمر شبكه‌هاي اجتماعي به 7 سال نمي‌رسد، تا كنون پژوهش و تحقيقي اختصاصي و آكادميك در اين حوزه و ارتباط آن با گرایش ديني انجام نشده‌است و يا اگر پژوهشي در سال يا ماه‌هاي اخير انجام شده تا اين لحظه در بانك‌هاي اطلاعاتي پژوهش‌هاي كشور به ثبت نرسيده‌است. نشست‌هاي تخصصي مركز پژوهش‌هاي مجمع تشخيص مصلحت نظام پيرامون شبكه‌هاي اجتماعي و هويت ( 2 نشست ) و مقاله جناب آقاي دكتر ضيايي پرور با عنوان ” ويژگي‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي ” از جمله آثار موجود در اين حوزه در داخل كشور است.
البته مقاله‌هاي ديگري هم‌چون: شبكه‌هاي اجتماعي مجازي و مسئله‌اي به نام هويت؛ شبكه‌هاي اجتماعي و بازآفريني هويت؛ شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي؛ شبكه‌هاي اجتماعي، فرصت يا تهديد؟!؛ شبكه‌هاي اجتماعي و چالش‌هاي پيش‌رو؛ عناوين مقالاتي پيرامون اين موضوع است كه غالباً از بار علمي لازم و معيارها و استانداردهاي حداقلي يك مقاله علمي تهي بوده و بيشتر به يادداشت شبيه هستند تا مقاله.
اما در ارتباط با اينترنت، شبكه‌هاي اجتماعي، شبكه اجتماعي فيس‌بوك و مسأله هويت به صورت جداگانه و يا با تركيب‌هاي متفاوت پژوهش‌هايي هرچند اندك انجام گرفته است كه به مهم‌ترين آن‌ها اشاره‌اي خواهيم داشت.
تحقيقات انجام شده در زمينه ی موضوع را هم در منابع داخلي وهم منابع خارجي مي‌توان يافتزكه در اينجه به مواردي از ان ها اشاره مي كنيم:
1-8-2-تحقيقات دیگر
- بررسي رفتار اطلاع‌يابي اعضاي هيات علمي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران و چگونگي تاثير اينترنت بر آن تحقيقي است كه توسط فاطمه تصويري‌قمصري در سال1378 انجام گرفته است.
دراين پژوهش به بررسي رفتار اطلاع‌يابي اعضاي هيات علمي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران و سنجش تاثير يا عدم تاثير استفاده از اينترنت بر اين رفتار ‌پرداخته شده است. روش تحقيق مورد استفاده روش پيمايشي و ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه است .
تجزيه و تحليل داده‌ها با روشهاي آمار توصيفي و استنباطي با بهره گرفتن از نرم‌افزار آماري علوم اجتماعي (spss) انجام شد. يافته‌ها نشانگر آن است كه انگيزه اصلي اعضاي هيات علمي در جستجوي اطلاعات انجام كارهاي پژوهشي است . آنها از دو روش رسمي و غيررسمي براي جستجوي اطلاعات استفاده ميكنند. در ميان منابع رسمي نشريات ادواري و كتاب و در ميان منابع غيررسمي ارتباط با پژوهشگران و حضور در گردهماييها از اهميت بيشتري برخوردارند. اعضاي هيات علمي اطلاعات تخصصي خود را از كتابخانه تامين مي كنند.
مهمترين عوامل عدم دسترسي آسان به اطلاعات ، محدود بودن امكانات براي دريافت اطلاعات از خارج از كشور، فاصله زياد از كتابخانه و مراكز اطلاع‌رساني، عدم دسترسي به هنگام به اطلاعات و كمبود وقت اعضاي هيات علمي مي‌باشد. در جستجوي اطلاعات از هر دو منبع چاپي و غيرچاپي (الكترونيكي) استفاده مي‌شود. يكي از منابع الكترونيكي مورد استفاده اينترنت مي‌باشد. تعداد كاربران اينترنت و ميزان استفاده آنها پايين است . در ميان خدمات و منابع اينترنت ، پست الكترونيكي و وب بيشترين كار را به خود اختصاص داده‌اند. از ميان انواع اطلاعات ، استفاده از اطلاعات علمي و فني در اولويت قرار دارد. بين رفتار اطلاع‌يابي اعضاي هيات كاربر و غيركاربر اينترنت تفاوت معني‌داري وجود ندارد. زمينه فعاليت و مدرك تحصيلي از عوامل مؤثر بر رفتار اطلاع‌يابي اعضاي هيات علمي كاربر و غيركاربر اينترنت محسوب مي‌شوند. ميان فعاليتهاي پژوهشي در دو گروه كاربر و غيركاربر تفاوتي وجود ندارد. عدم مشاهده تفاوت به دليل نوپا بودن اينترنت در كشور و مشكلات فراواني است كه در راه استفاده از آن وجود دارد. تمايل به استفاده از اينترنت در هر دو گروه بالا مي‌باشد.
- بررسي وضعيت استفاده از اينترنت توسط اعضاي هيات علمي دانشگاههاي علوم پزشكي ايران،، تهران، شهيد بهشتي تحقيق ديگري است كه توسط مريم اخوتي انجام گرفته است
اين پژوهش با بهره گرفتن از روش توصيفي - تحليلي، وضعيت استفاده از شبكه اينترنت توسط اعضاي هيات علمي دانشگاههاي علوم پزشكي ايران، تهران و شهيد بهشتي را بررسي مي‌نمايد. از بين 2761 عضو هيات علمي سه دانشگاه مذكور، 365 نفر به روش نمونه‌گيري طبقه‌اي - تصادفي بعنوان نمونه پژوهش تعيين گرديدند. اطلاعات مورد نياز با بهره گرفتن از پرسشنامه جمع‌آوري گرديده است . حدود 84 درصد از افراد نمونه، پرسشنامه‌ها را تكميل و عودت دادند. تجزيه و تحليل داده‌ها با بهره گرفتن از آزمون مجذور X2 و t-student و به كمك نرم‌افزار SPSS انجام شده است . يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه حدود 1/5 (20/7 درصد) از افراد نمونه از شبكه اينترنت استفاده مي‌نمايند كه 79/6 درصد از آنها بدون واسطه با شبكه كار مي‌كنند. درصد استفاده كنندگان از شبكه رابطه معني‌داري وجود ندارد . بر طبق آزمون t، ميانگين سابقه كار در دو گروه اختلاف معني‌داري ندارد (t1/35). استادان بيش از ساير گروههاي رتبه‌هاي علمي از اينترنت استفاده مي‌نمايند (28/6 درصد). در اين پژوهش بين وضعيت استفاده و رتبه علمي رابطه‌اي مشاهده نشده است ، بدين ترتيب فرضيه پژوهش تاييد نمي‌گردد. در ضمن، صرفا 22/6 درصد از افراد به اين شبكه دسترسي دارند و دسترسي از عوامل مؤثر بر استفاده مي‌باشد (X23/42). بيش از نيمي از افراد (58/7 درصد) در حد متوسط با شبكه آشنا هستند و 49/6 درصد از آنها با بهره گرفتن از كمك دوستان و همكاران خود نحوه كار با شبكه را آموخته‌اند. از بين خدمات متنوع اينترنت ، پست الكترونيكي (93 درصد) و پس از آن وب (75/6 درصد) بيش از ساير خدمات در دسترس قرار دارند، همچنين اين دو سرويس اينترنت به ترتيب (91/5 درصد) و (72/3 درصد) بيشتر از ديگر خدمات شبكه مذكور مورد استفاده قرار مي‌گيرند. درصد بالايي (45/4 درصد) از افرادي كه به پست الكترونيكي دسترسي دارند مدت 12-23 ماه از دسترسي آنها مي‌گذرد در حالي كه اكثر كساني كه وب را در دسترس دارند كمتر از 6 ماه از دسترسي آنها مي‌گذرد. همچنين 57/1 درصد از پست الكترونيكي و 33/3 درصد نيز از وب هر روز استفاده مي‌كنند و بطور كلي، حدود 73 درصد از استفاده كنندگان در هر بار استفاده بين 30 تا 60 دقيقه وقت صرف مي‌نمايند. استفاده كنندگان از شبكه اينترنت بيشتر براي كارهاي پژوهشي (88/2 درصد) و سپس برقراري ارتباط با همكاران خود در خارج از كشور (66/7 درصد) استفاده مي‌نمايند و حدود 55 درصد از آنها با بهره گرفتن از اينترنت در حد متوسط به هدف خود دست پيدا كرده‌اند، همچنين نتايج اين پژوهش حاكي از آن است كه در هر دو گروه استفاده كننده و غير استفاده كننده كتابخانه‌ها (حدود 93 درصد) و كنفرانسها (80/4 درصد) بيش از ساير مجراهاي اطلاعاتي براي روزآمد نگهداشتن اطلاعات بكار مي‌روند. از نظر افراد مورد پژوهش مهمترين عامل موثر بر عدم استفاده، عدم دسترسي (66 درصد) و اشكال در خط مخابرات و ارتباطات (42/5 درصد) مي‌باشد.
- رفتارهاي اطلاع‌يابي پژوهشگران مراجعه‌كننده به World wide web از طريق تماس با شبكه‌هاي جهاني اينترنت مستقر در دانشگاه تربيت مدرس تحقيقي است كه عبدالرضا نوروزي‌چاكلي در سال 1379 انجام داده است.
در اين پژوهش سعي شده، اهداف و انواع اطلاعات مورد استفاده، روشها و كانالهاي دستيابي به اطلاعات ، نحوه آشنايي و موانع مشكلات اين پژوهشگران را در رابطه با وب جهان گستر مورد بررسي قرار داده و در نهايت پيشنهاداتي ارائه دهد، در اين تحقيق از روش پيمايشي و از نوع تحليلي استفاده گرديده و در نهايت 89 درصد از پرسشنامه‌هاي توزيع شده عوت داده شدند. مهمترين يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين بودند كه بيشتر اين پژوهشگران دانشجويان كارشناسي ارشد مرد بودند و در گروه سني بين 20 تا 25 سال قرار داشتند كه اكثرا نيز مربوط به دانشكده فني و مهندسي بودند. در مراحل بعدي نيز اعضاء هيات علمي دانشكده فني مهندسي كه داراي مرتبه استادياري هستند. و سپس نيز كارمندان دانشگاه قرار داشتند. مهمترين اهداف پژوهشگران نيز “انجام كارهاي پژوهشي” و “دستيابي به اطلاعاتي كه در منابع چاپي و محلي يافت نشده” بوده است . همچنين بيشتر آنان به استفاده وب جهانگستر از طريق موتورهاي كاوش راهنما و نمايه‌اي ماشيني تمايل بيشتر بيان دادند. اساسي‌ترين مشكلات آنها در دستيابي به اطلاعات وب جهانگستر نيز ترافيك شبكه، نامناسب بودن خطوط ارتباطي و در نتيجه پايين بودن سرعت دسترسي به اطلاعات بوده كه مهمترين پيشنهاد آنان در اين زمينه نيز بهبود خطوط ارتباطي بوده است . همچنين طبق آزمون فرضيه اول پژوهش ، نمي‌توان اظهار داشت كه پژوهشگران بر اساس نوع شغل خود و متناسب با آن با امكانات وب جهانگستر آشنا مي‌شوند و طبق آزمون فرضيه دوم، اين پژوهشگران متناسب و مطابق اهداف خود، در استفاده از شبكه وب جهانگستر وقت مصرف نمي‌نمايند. از مهمترين پيشنهادهاي نهايي پژوهش نيز مي‌توان به بهبود خطوط ارتباطي، همكاري بيشتر كادر اطلاع‌رساني و فني مستقر در سايتهاي اينترنت دانشگاه، تشكيل كلاسهاي آموزش وب جهانگستر، بالا بردن سطح زبان انگليسي، افزايش تعداد كامپيوترها و ايجاد تسهيلات Cridet Card اشاره كرد.
- تحقيقي با عنوان بررسي استفاده از منابع الكترونيكي اطلاعات با تاكيد ديسكهاي فشرده نوري و شبكه اينترنت در ميان اعضا هيئت علمي دانشگاه شيراز و دانشگاه علوم پزشكي شيراز توسط هاجر ستوده در سال 1377 در دانشگاه شيراز انجام گرفت .
هدف از اين تحقيق بررسي استفاده از منابع الكترونيكي اطلاعات در ميان اعضا هيئت علمي دانشگاه‌هاي شيراز و علوم پزشكي بود . تحقيق حاضر درصدد پاسخگويي به سؤالاتي در مورد سطح استفاده، مقايسه آن در دو دانشگاه نام برده، عوامل بازدارنده و انگيزشي، اهداف و تاثيرات ، مقايسه ميزان فعاليتهاي پژوهشي دو گروه كاربر و غيركاربر و پيش‌بيني ميزان تقاضا مي‌باشد. روش تحقيق مورد استفاده روش پيمايشي و ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه است . كاربران، گروه تجربي را تشكيل مي‌دهند. گروه گواه از ميان غيركاربران و با انطباق با گروه تجربي انتخاب گرديد. تجزيه و تحليل داده‌ها با روشهاي آمار توصيفي و استنباطي با بهره گرفتن از بسته نرم‌افزايش آمار علوم اجتماعي (SPSS) انجام شد. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه سطح استفاده اعم از تعداد كاربران و ميزان استفاده از منابع الكترونيكي اطلاعات پايين است . تعداد كاربران اينترنت بيش از ديسك‌هاي نوري است . در ميان خدمات و منابع اينترنت ، بيشترين كاربر به ترتيب به پست الكترونيكي و وب تعلق دارد. عوامل مؤثر در استفاده عبارتند از جنسيت ، درجه علمي، مرتبه دانشگاهي، ميزان آشنايي با كامپيوتر و آموزش . مشكلات استفاده از اين منابع به دو دسته عوامل فردي و عوامل ناشي از نظام اطلاعاتي مربوط مي‌شود. استفاده از اين خدمات بر رفع نيازهاي اطلاعاتي و بر كيفيت و كميت پژوهشهاي انجام شده تاثيرگذار است . ميزان فعاليتهاي پژوهشي بين دو گروه متفاوت است . اين تفاوت نشانگر آن است كه اعضا هيئت علمي كه از لحاظ پژوهشي فعالترند، از لحاظ اطلاعاتي نيز فعالترند. دو گروه نياز به استفاده از اين منابع را گزارش كرده‌اند. يافته‌هاي اين تحقيق لزوم تحقيقات بيشتر در مورد شيوه‌هاي ارتباطي كاربران آموزش ، شبكه‌سازي ديسك‌هاي نوري و راهكارهاي افزايش دسترسي به منابع تحت پوشش دسيك‌هاي نوري را آشكار مي‌سازد.
- بررسي نگرش كاربران مركز اينترنت دانشگاه علوم پزشكي شيراز در مورد شبكه اينترنت و دستيابي به اطلاعات از طريق آن عنوان پژوهشي است كه مژده سلاجقه در دانشگاه شيراز در سال 1377 انجام داده است.
هدف از انجام اين تحقيق بررسي نگرش كاربران در مورد شبكه اينترنت و دستيابي به اطلاعات از طريق آن (در دانشگاه علوم و پزشكي شيراز) بود.فرضيه‌هايي كه اين پژوهش مورد بررسي قرار مي‌دهد عبارتند از: نگرش كاربران در مورد شبكه اينترنت و دستيابي به اطلاعات از طريق آن مثبت است و بين نگرش كاربران مختلف تفاوت معني‌داري وجود ندارد. همچنين مشكل بزرگ كاربران در دستيابي به اطلاعات پايين بودن سرعت است . روش تحقيق اين بررسي پيمايشي است و ابزار گردآوري داده‌ها پرسشنامه نگرشي است كه بر اساس مقياس سنجش نگرش ليكرت تهيه شده است . داده‌ها با بهره گرفتن از بسته نرم‌افزار آماري تحت ويندوز (SPSS For Windows) تجزيه و تحليل شده است . نتايج حاصله هر دو فرض اين تحقيق را تائيد مي‌كند. هم‌چنين نشان مي‌دهد كه مشكل كاربران مختلف علاوه بر پايين بودن سرعت به ترتيب اهميت مسائل مالي و اجتماعي مي‌باشند. شبكه اينترنت داراي نقاط قوت متفاوتي است كه به ترتيب اولويت عبارتند از دستيابي سريع و آسان به اطلاعات ، آسان نمودن كارها، ايجاد روابط دوستانه، صرفه‌جويي مالي و انعطاف‌پذيري شبكه اينترنت . نقطه ضعف عمده آن دائمي نبودن اطلاعات روي شبكه است . عدم سازماندهي اطلاعات از نقاط ضعف شبكه به حساب نمي‌آيد. كاربران از شبكه اينترنت به دلائل مختلف چون آشنايي با نظام جهاني اطلاعات ، انجام تحقيقات شخصي، جستجو در پايگاه‌هاي اطلاعاتي، اشتراك و سهيم شدن در نتايج تحقيقات علمي و تجربيات ديگران در سراسر جهان، آشنايي با منابع اطلاعات غيركتابشناختي چون متن و تصوير، آشنايي با مجلات الكترونيكي و بالاخره از گروه‌هاي خبر به منظور آموزش استفاده مي‌كنند. كاربران هر روز و يا هر دو روز يكبار از شبكه استفاده مي‌كنند. در ميان ابزارهاي اينترنت پست الكتريكي E-Mail و وب Web بيش از ديگر ابزارهاي اينترنت مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ابزارهاي ديگر چون گفتگوهاي اينترنتي، گروه‌هاي خبر و تلفن شبكه استفاده خيلي كم دارند. پيشنهادهاي اين تحقيق با توجه به نتايج حاصله عبارتند از: گسترش استفاده از شبكه اينترنت در مراكز آموزشي و پژوهشي به خصوص دانشگاه‌ها، رفع موانع و مشكلات استفاده از اين رسانه، گسترش امكانات كامپيوتري جهت استفاده محققين، آموزش شيوه‌هاي استفاده از شبكه و بالا بردن سرعت با گرفتن خطوط ارتباطي بيشتر.
- تحقيقي با عنوان بررسي الگوي استفاده از اينترنت، كامپيوتر و بازيهاي كامپيوتري در دانش آموزان دو دبيرستان در شيراز بهاره فخرايي و همكارانش در شيراز، در سال1380 انجام گرفته است.
در اين پژوهش محققان به دنبال اين بودند كه الگوي استفاده از اينترنت و كامپيوتر در دانش آموزان دو دبيرستان از دبيرستانهاي شيراز بررسي كنند نمونه اين پژوهش 184 دانش آموز( 98 دختر و 86 پسر) به صورت نمونه گيري آسان انتخاب شده و توسط پرسشنامه بررسي شدند. اين پرسشنامه شامل شش سوال مربوط به جنسيت، سال تحصيلي، رتبه تولد، تحصيلات پدر، شاغل بودن يا نبودن مادر و معدل سال گذشته و 17 سوال با دو گزينه بله يا خير در زمينه استفاده از اينترنت و كامپيوتر بود نتايج: در حدود 55% افراد بيش از سه ساعت در روز به كار با كامپيوتر مي پرداختند. 84% از دانش آموزان پاسخ دادند كه زماني كه به كار با كامپيوتر مي پردازند احساسهايي از قبيل سرخوشي، هيجان و رهايي از غم و اندوه تجربه مي كنند. 8/16% بيان كردند كه احساس پوچي و افسردگي و تحريك پذيري در زمانهايي كه از اينترنت به دور هستند داشته اند. در يك سوم افراد اشكال در انجام امور عادي زندگي روزمره، اختلال خواب و اختلال در تنظيم وقت گزارش شد كه در پسران به طور معني داري بيشتر از دختران بود. نتيجه گيري:عوارض اينترنت همانند هر تكنولوژي ديگري بستگي به اين دارد كه چگونه به وسيله مهندسين شكل داده شده، چطور به وسيله خدمت دهندگان ارائه شده و چگونه توسط مصرف كنندگان مورد استفاده قرار مي گيرد. طرح ريزي سياستي كه از آثار منفي به دور باشد بستگي به درك دقيق ساز و كارهايي دارد كه از طريق آنها اينترنت بر سلامت رواني و مناسبات اجتماعي اثر مي گذارد. به فرد بايد كمك كرد تا الگوهاي استفاده را در خود شناسايي كرده و به اين پرسش پاسخ دهد كه چه مشكلاتي موجب شده از زندگي روزمره بگريزد و به دنياي مجازي اينترنتي پناه ببرد. فرار از مشكلات به وسيله غرق شدن در كامپيوتر و اينترنت مسئله را از بين نمي برد بلكه گاه به تشديد آن همانند ساير اعتيادها مي انجامد
- بررسي نظرات و نحوه استفاده مشتركين عضو مركز اينترنت دانشگاه علوم پزشكي شيراز از امكانات مركز و تاثير آن بر كارهاي پژوهشي اين اعضاءعنوان پژوهشي است كه محمد صادق محقق زاده و مرضيه عبدالهي در سال 1381 انجام داده اند.
در اين مطالعه نحوه استفاده اعضاء هيئت علمي ، كاركنان و دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي شيراز از امكانات اينترنت اين دانشگاه و تاثيرات كمي و كيفي آن بر اين فعاليت ها مورد بررسي قرار گرفته است .اين بررسي با بهره گرفتن از يك پرسشنامه مشتمل بر 20 سئوال انجام شده است . اين پرسشنامه نظرات مراجعين به مركز را درباره جوانب مختلف خدمات ارائه شده توسط مركز اينترنت دانشگاه و همچنين آنچه كه به نظر مي رسيد مشكلات اين مركز است ، و تاثيرات استفاده از اين امكانات بر فعاليتهاي مختلف اين اعضاء را جويا مي شد . در مجموع 204 پرسشنامه از اعضاء دريافت گرديد. براي تجزيه و تحليل داده هاي جمع آوري شده از روشهاي آماري توصيفي و از آزمون كاي ( خي ) دو استفاده گرديد. نتايج اين بررسي نشان مي دهد كه اعضاء مركز اينترنت به اهميت اينترنت واقف بوده و استفاده از آن را براي بعضي از امور در دستور كار خود قرار داده اند . بر اساس اين نمونه ، تعداد اعضاء زن و مرد مركز برابر است . اين يكساني در هر سه سطح استاد ، كارمند و دانشجو مشاهده گرديد . اين اعضاء ميزان دانش خود از كامپيوتر را بيشتر در حد خوب و متوسط دانسته و اغلب آموزش براي استفاده از اينترنت را ضروري مي دانند. اعضاء براي گرايش خود (( دسترسي به اطلاعات روز آمد )) را در اولويت اول ، (( تفنن و سرگرمي )) را بعنوان اولويت دوم و علاقه به (( بكارگيري تكنولوژي نوين )) را بعنوان اولويت سوم انتخاب كرده اند . (( حجم وسيع اطلاعات )) نيز انتخاب چهارم بوده است . تعداد زيادي از اعضاء روزانه بيش از يكساعت از اينترنت استفاده مي كنند . اعضاء از مركز اينترنت براي تهيه مقاله و همچنين براي افزايش كيفيت امور پژوهشي خود استفاده مي كنند.
- مطالعه تاثير استفاده از اينترنت بر رفتار اطلاع يابي پزوهشي اعضا هيئت علمي رشته هاي مختلف دانشگاه تهران ( با تاكيد بر سه شاخه علوم انساني، علوم پايه و فني و مهندسي)پايان نامه اي است كه توسط مريم اسدي در دانشگاه تهران در سال 1382 انجام گرفته است .

۲- همان، صص ۷۸ – ۹۶. ↑
- Safe Havens ↑
- No-Fly Zones ↑
- See Thakur, Ramesh, The United Nations, Peace and Security, Cambridge University Press, New York, 2007, p. 258. ↑
۱- جهانی امنتر: مسئولیت مشترک ما، همان منبع، بند ۲۰۷؛ همچنین عنان، کوفی، با آزادی بیشتر: به سوی توسعه، امنیت و حقوق بشری برای همه، همان منبع، بندهای ۱۲۲- ۱۲۶. ↑

۱- جهانی امنتر: مسئولیت مشترک ما ،همان منبع، بند۲۰۲. ↑
۲- عنان، کوفی، با آزادی بیشتر: به سوی توسعه، امنیت و حقوق بشری برای همه، همان منبع، بند ۱۳۷. ↑
۱- برای دیدن نظری مشابه ن.ک به موسوی، سید فضل ا… و حاتمی، مهدی، همان منبع، صص. ۱۷۳-۱۷۴. ↑
۱- برای اطلاعات بیشتر در این زمینه ن.ک به ممتاز، جمشید، مداخله بشردوستانه ناتو در کوزوو و اصل عدم توسل به زور، فصلنامه سیاست خارجی، سال چهاردهم، شماره ۴، زمستان ۱۳۷۹، صص ۱۰۲۹ به بعد. ↑
- See Evans, Gareth, Responsibility to Protect and Use of Military Force, Presentation to Seminar on International Use of Force, World Legal Forum , Hague, December 2007, pp. 1- 7. Available at http://www.worldlegalforum.org/Docs/Speech%20Gareth%20Evans.pdf (last visited 2010-01-05) ↑
- ECOWAS Warning and Response Network (ECOWARN ) ↑
-European Union Battlegroups ↑
-See Global Consultative Roundtable on the Responsibility to Protect: Civil Society Perspectives and Recommendations for Action, Responsibility to protect Engaging Civil Society, Interim Report, 2008, p.12. Available at: http://www.responsibilitytoprotect.org/index.php?module=uploads&func=download&fileId=653 (last visited 2009-12-05) ↑
- See Facareli, Carlo, Op.cit, p.212. ↑
- See Welesh, Jennifer, Implementing the Responsibility to Protect, Oxford Institute for Ethnics, Law and Armed Conflict, 2009, p.7. available at: www.elac.ox.ac.uk/downloads/r2p_policybrief_180209.pdf (last visited 2010-01-15) ↑
- Dual Standard ↑
- Burma ↑
- For More Information about this Case See The Responsibility to Protect and its application to the situation in Burma, International Coalition for the Responsibility to Protect, 2008, available at http://www.responsibilitytoprotect.org/files/R2PCS%20Statement%20on%20Burma%2021%20May%202008.pdf (last visited 2010-01-15) ↑
- For More information about this Case See The Georgia-Russia Crisis and the Responsibility to Protect: Background Note, Global Center for Responsibility to Protect, 2008, Available at: globalr2p.org/pdf/related/GeorgiaRussia.pdf(last visited 2010-01-17) ↑
- Bolton, John, Letter from Ambassador of US in United Nations on the Responsibility to Protect, 30 August 2005, Available at: http://www.responsibilitytoprotect.org/files/US_Boltonletter_R2P_30Aug05[1].pdf (last visited 2010-01-17) ↑
-See Brown, Adele, Op.cit, pp. 26-29. ↑
-Universal Declaration of Human Right ↑
-General Assembly Resolution, Number 308. (A/RES/63/308) ↑
- See Civil Society Perspectives and Recommendations for Action, Op.cit, pp.13-14. ↑
- Practice ↑
- See The Role of Civil Society in Strengthening the Responsibility to Protect Network, United Nations Association in Canada, Public Dialogue Series Publication, 2007, pp. 148. available at: http://www.unac.org/peacekeeping/en/pdf/academic_publication/chapter9.pdf (last visited 2009-12-05) ↑
- Vincent, Marie and Wouters, Jan, The Responsibility to Protect: Where Does the EU Stand, Leuven Centre for Global Governance Studies, Brief Policy No. 10, November 2008, p.9. ↑
- See Implementing the Responsibility to Protect, Op.cit, paras. 16, 17, 22, 25. ↑
-See, 2005 Summit Outcome, Op.cit, Para 139; see also Anan, Kofi, In Larger Freedom: towards Development, Security and Human Rights for all, 2005, Para. 135. (A/59/2005) ↑
۱-ن.ک به ممتاز، جمشید و نجفی اسفاد، مرتضی، بررسی بحران کوزوو و حقوق بینالملل، مجله دیدگاه های حقوقی، ، شماره ۱۷ و ۱۸، ۱۳۷۹، صص ۱۳۱- ۱۳۷. ↑
- Illegal but Legitimate ↑
۳- ن.ک به جهانی امنتر: مسئولیت مشترک ما، همان منبع، بندهای ۲۴۹ تا ۲۶۰. ↑
-See Bellamy, Alex, Preventing Future Kosovos and Future Rwandas, the Responsibility to Protect after the 2005 World Summit, Carnegie Council and Policy Innovations, 2006, p. 10. Available at: www.cceia.org/media/Bellamy_Paper.pdf (last visited 2009-09-15) ↑
- Department of Political Affairs(DPA) ↑
- For more Information about DPA See Politically Speaking, Bulletin of the United Nations Department of Political Affairs, Summer 2006, p.1. Available at http://www.un.org/Depts/dpa/newsletters/DPA%20Bulletin%20I.pdf (last visited 2010-01-05) ↑
- Universal Periodic Review (UPR) ↑
- United Nations Office for Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) ↑
-Department of Peacekeeping Operations (DPKO) ↑
-Peacebuilding Commission (PBC) ↑
- United Nations Development Program (UNDP) ↑
- Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) ↑
- United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) ↑
- Office of the Special Representative of the Secretary General on the Human Rights of Internally Displaced Persons (RSG on Human Rights of IDPs) ↑
- Steering Committee for Humanitarian Response (SCHR) ↑
- See Implementing the Responsibility to Protect, Op.cit, Paras.30-32. (A/63/677) ↑
- M. Haugevik, Kristin, Regionalizing the Responsibility to Protect , Possibilities, Capabilities and actualities, Norwegian Institute of International Affairs(NUPI), Available at: http://www.allacademic.com/one/www/research/index.php?cmd=Download+Document&key=unpublished_manuscript&file_index=1&pop_up=true&no_click_key=true&attachment_style=attachment&PHPSESSID=e114794ddb75822b0a20d29fcf1f2f39 (last visited 2010-02-12) ↑
- See Brown, Adele, Op.cit, pp. 41-43. ↑
- Non-interference ↑
-Non- indifference ↑
-See Bellamy, Alex, Wither the Responsibility to Protect? Humanitarian Intervention and the 2005 World Summit, Ethnic and International Affair, 2006, Vol. 20, No.2, pp. 157-162. ↑
- Continental Early Warning System (CEWS) ↑
-Panel of the Wise ↑

Braun, A. C. 1952. Conditioning of the host cell as a factor in the transformation process in crown gall. Growth, 16:65-74.
Carman, J. G. 1988. Improved somatic embryogenesis in wheat by partial simulation of the in-ovulo oxygen, growth-regulator and desiccation environments. Planta, 175:417-427.
Carpita, N. C. 1996. Structure and biogenesis of the cell walls of grasses. Annual Review of Plant Physiology and Plant Molecular Biology, 47:445-476.
Caswell, K. L., N. L. Leung and R. N. Chibbar. 2000. An efficient method for in vitro regeneration from immature inflorescence explants of Canadian wheat cultivars. Plant Cell, Tissue and Organ Culture, 60:69-73.
Chalfie, M., Y. Tu., G. Euskirchen., W. Ward and D. C. Prasher. 1994. Green Fluorescent protein as a marker for gene expression. Science, 263:802-805.
Chan, M., H. Chang., S. Ho., W. Tong and S. Yu. 1993. Agrobacterium-mediated production of transgenic rice plants expressing a chimeric α-amylase promoter/β-glucuronidase gene. Plant Molecular Biology, 22:491-506.
Chawla, H. S., L. A. Cass and J. A. Simmonds. 1999. Developmental and environmental regulation of anthocyanin pigmentation in wheat tissues transformed with anthocyanin regulatory genes. In Vitro Cellular and Developmental Biology-Plant, 35:403-408.
Cheng, M., J. E. Fry., S. Pang., H. Zhou., C. M. Hironaka., D. R. Duncan., T. W. Conner and Y. Wan. 1997. Genetic Transformation of Wheat Mediated by Agrobacterium tumefaciens. Plant Physiology. 115:971-980.
Chen, M., Q. Wang., X. Cheng., Z. Xu., L. Li., X. Ye., L. Xia., Y .Ma. 2007. GmDREB2, a soybean DRE-binding transcription factor, conferred drought and high-salt tolerance in transgenic plants. Biochemical and Biophysical Research Communications, 353:299-305.
Chong, K., S. Bao., T. Xu., K. Tan., T. Liang., J. Zeng., H. Hung., J. Xu and Z. Xu. 1998. Functional analysis of ver gene using antisense transgenic wheat. Physiologia Plantarum, 102:87-92.
Christensen, A. H and P. H. Quail. 1996. Ubiquitin promoter-based vectors for high-level expression of selectable and/ or screenable marker genes in monocotyledonous plants. Transgenic Research, 5:213-218.
Christensen, A., R. Sharrock and P. Quail. 1992. Maize polyubiquitin genes: structure, thermal perturbation of expression and transcript splicing, and promoter activity following transfer to protoplasts by electroporation. Plant Molecular Biology, 18:675-689.
Cleene, M and J. Ley. 1976. The host range of crown gall. The Botanical Review, 42:389-466.
Corlett, J. E., S. C. Myatt and A. J. Thompson. 1996. Toxicity symptoms caused by high expression of Tet represser in tomato (Lycopersicon esculentum Mill. L.) are alleviated by tetracycline. Plant, Cell and Environment, 19:447-457.
Cui, C., F. Song., Y. Tan., X. Zhou., W. Zhao., F. Ma., Y. Liu., J. Hussain., Y. Wang., G. Yang and G. He. 2011. Stable chloroplast transformation of immature scutella and inflorescences in wheat (Triticum aestivum L.). Acta Biochimica et Biophysica Sinica, 43:284-291
Dodig, D., R. Nikolic and N. Mitic. 2006. Tissue culture response of different wheat genotypes, environmental effect and association with plant traits. Options Mediterraneennes, series A, No. 81.
Douglas, C., W. Halperin., M. Gordon., E. Nester. 1985. Specific attachment of Agrobacterium tumefaciens to bamboo cells in suspension cultures. Journal of Bacteriology. 161:764-766.
Edreva, A. 2005. Pathogenesis-related proteins: research progress in the last 15 years. General and Applied Plant Physiology, 31:105-124.
Egawa, C., F. Kobayashi., M. Ishibashi., T. Nakamura., C. Nakamura and S. Takumi. 2006. Differential regulation of transcript accumulation and alternative splicing of a DREB2 homolog under abiotic stress conditions in common wheat. Genes and Genetic Systems, 81:77-91.
Ellis, J.G., D. J. Llewellyn., E. S. Dennis and W. J. Peacock. 1987. Maize dh-1 promoter sequences control anaerobic regulation: addition of upstream promoter elements from constitutive genes is necessary for expression in tobacco. The EMBO Journal, 6:11-16.
Enriquez-Obregon, G. A., R. Vazquez-padron., D. Prieto-sansonov., G. de la Riva and G. Selman-Housein. 1998. Herbicide resistant sugarcane (Saccharum officinarum L.) plants by Agrobacterium-mediated transformation. Planta, 206:20-27.
Enriquez-Obregon, G. A., R. Vazquez-padron., D. Prieto-sansonov., M. Perez and G. Selman-Housein. 1997. Genetic transformation of sugarcane by Agrobacterium tumefaciens using antioxidants compounds. Biotecnologia Aplicada, 14:169-174.
Evans, L.T. 2001. Feeding the ten billion: plants and population growth. Cambridge: Cambridge University Press.
Fabriani, G and Lintas, C. 1988. Durum wheat: Chemistry and Technology. American Association of Cereal Chemists, Inc. pp. 216.
FAO. 2006. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Quarterly bulletin of statistics. Rome, Italy.
Farooq, M., H. Rashid., I. hsanullah., Z. Chaudhry., K. B. Marwat. 2004. Comparative tissue culture response of wheat cultivars and evaluation of regenerated plants. Pakistan Journal of Biological Sciences, 7:406-408.
Fowler, S and M. F. Thomashow. 2002. Arabidopsis transcriptome profiling indicates that multiple regulatory pathways are activated during cold acclimation in addition to the CBF cold response rathway. The Plant Cell, 14:1675-1690.
Frame, B. R., P. R. Drayton, S. V. Bagnall., C. J. Lewnau., W. P. Bullock., H. M. Wilson., J. M. Dunwell., J. A. Thompson and K. Wang. 1994. Production of fertile transgenic maize plants by silicon carbide whisker-mediated transformation. The Plant Journal, 6:941-948.
Gao, S., M. Chen., L. Xia., H. Xiu., Z. Xu., L. Li., C. Zhao., X. Cheng and Y. Ma. 2009. A cotton (Gossypium hirsutum) DRE-binding transcription factor gene, GhDREB, confers enhanced tolerance to drought, high salt and freezing stresses in transgenic wheat. Plant Cell Reports, 28:301-311.
Gatz, C., A. Kaiser and R. Wendenburg. 1991. Regulation of a modified CaMV 35s promoter by the Tn10-encoded Tet-repressor in transgenic tobacco. Molecular and General Genetics, 227:229-237.
Gawel, N. J and R. L Jarret. 1991. A modified CTAB DNA extraction protocol for Musa and Ipomea. Plant Molecular Biology Reporter, 9:250-254.
Giroux, M. J and C. Morris. 1998. Wheat grain hardness results from highly conserved mutations in the friabilin components, puroindoline a and b. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 95:6262-6266.
Gossen, M and H. Bujard. 1992. Tight control of gene expression in mammalian cells by tetracycline-responsive promoters. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 89:5547-5551.
Graves, A. E., S. L. Goldman., S. W. Banks and A. C. F. Graves. 1988. Scanning electron microscope studies of Agrobacterium tumefaciens attachment to Zea mays, Gladiolus sp. and Triticum aestivum. Journal of Bacteriology, 170:2395-2400.
Grimsley, N.H., C. Ramos., T. Hein and B. Hohn. 1986. ‘Agroinfection’ an alternative route for viral infection of plants by using the Ti plasmid. Proceedings of
the National Academy of Sciences of the United States of America, 83:3282-3286.
Guo, G., F. Maiwald., P. Lorenzen and H. Steinbiss. 1998. Factors influencing T-DNA delivery into wheat and barley cells by Agrobacterium tumefaciens. Cereal Research Communicatons, 26:15-21.
Hansen, G., R. Shillito and M. Chilton. 1997. T-strand integration in maize protoplasts after codelivery of a T-DNA substrate and virulence genes. Proceedings of the National Academy of Sciences of USA, 94:11726-11730.
He, G.Y., L. Rooke., S. Steele., F. Bekes., P. Gras., A. S. Tatham., R. Fido., P. Barcelo., P. R. Shewry and P. A. Lazzeri. 1999. Transformation of pasta wheat (Triticum turgidum L. var. durum) with high-molecular-weight glutenin subunit genes and modification of dough functionality. Molecular Breeding, 5: 377-386.
Hernalsteens, J. P., L. Thia-Toong., J. Schell and M. Van Montagu. 1984. An Agrobacterium-transformed cell culture from the monocot Asparagus officinalis. The EMBO Journal, 3:3039-3041.
Hiei, Y., S. Ohta., T. Komari and T. Kumashiro. 1994. Efficient transformation of rice (Oryza sativa L.) mediated by agrobacterium and sequence analysis of the boundaries of the T-DNA. The Plant Journal, 6:271-282.
Holmes, D. S and M. Quigley. 1981. A rapid boiling method for the preparation of bacterial plasmids. Analytical Biochemistry, 114:193-197.
Hsieh, T.H., J. Lee., P. Yang., L. Chiu., Y. Charng., Y. Wang and M. Chan. 2002. Heterology expression of the Arabidopsis C-repeat/dehydration response element binding factor 1 gene confers elevated tolerance to chilling and oxidative stresses in transgenic tomato. Plant Physiology, 129:1086-1094.
Huafei, L., M. Xiaotian., Q. Lijia., L. Meihua., L. Jing., G. Hongya and C. Zhangliang. 2000. Construction of chimeric inducible promoters by elicitors of rice fungal blast pathogen and their expression in transgenic rice. Chinese Science Bulletin, 45:242-246.
Hu, T., S. Metz., C. Chay., H. P. Zhou and N. Biest. 2003. Agrobacterium-mediated large-scale transformation of wheat (Triticum aestivum L.) using glyphosate selection. Plant Cell Reports, 21:1010-1019.
Hui, L., J. Zheng., D. Xiayu., S. Baoqin., J. Shuange., W. Daowen., O. Junwen., L. Jiayang., L. Liangcai., T. Wenzhong., R. Main and J. Xu. 2000. A transgenic wheat with a stilbene synthase gene resistant to powdery mildew obtained by biolistic method. Chinese Science Bulletin, 45:634-638.

به بین (= ببین)
۱۴- گاهی پیوسته آمدن «را» نشانه‌ی مفعولی:
همگنانرا (= همگنان را)، آسمانرا (= آسمان را)، بسیاریرا (= بسیاری را)، عمانرا (= عمان را)
۱۵- گاهی پیوسته آمدن پیشوند «بی» در کلماتی مانند: بیقرینگی (= بی‌قرینگی)، بیقدر (= بی‌قدر)
۱۶- پیوسته آمدن «می» استمرار بر سر افعال:
میچکاند (= می‌چکاند)، میبرند (= می‌برند)، میداند (= می‌داند)، مینازم (= می‌نازم)
۱۷- جدانویسی برخی از کلمات مرکب و مشتق که باید پیوسته نوشته شوند:
اردی‎بهشت (= اردیبهشت)، پشتی‌بانی (= پشتیبانی)، آب یاری (= آبیاری)، دست‎ برد (= دستبرد)، هم سایگی (= همسایگی) و …
۱۸- پیوسته آمدن «ها»ی جمع:
قرنها (= قرن‌ها)، نفسها (= نفس‌ها)، برگها (= برگ‌ها) و …
۱۹- کتابت بعضی از واژه‌ها مانند دکان، دچار، خرمی، خرداد به‌صورت دوکان، دوچار، خورمی، خورداد.
۲۰- آمدن واژه‌ی «اسب» به‌صورت «اسپ»
۲۱- آمدن «ئی» به جای «یی» در کلماتی مانند: تماشائی (= تماشایی)، مدارائی (= مدارایی)
۲۲- نوشته شدن کلمات بیت، رباعی، فرد، نظم و مصراع با رنگ قرمز قبل از هر بیت، رباعی، نظم و …
۲۳- آمدن «خوش» در معنای بسیار، سخت:
بار تنهایی بر سبک‏روحان خوش گران است.
۲۴- در مواردی هم املای نادرست در متن دیده شده است مانند: نسره (= نثره)، طوطیا (= توتیا)، شکرگذاری (= شکرگزاری)، تعویز (= تعویذ)
روش تصحیح
همانطور که پیش‎تر در معرفی نسخه‌ها اشاره شد نگارنده در کار خود چهار نسخه‏ی خطی در اختیار داشته است. شایان ذکر است در کتابخانه ملی نسخه‌ای اقدم از آثار ظهوری متعلق به سال ۱۰۶۱ هجری یافتم این نسخه به خط نستعلیق خوانا دارای شرح و حاشیه و به همراه تصاویری که نشان‌دهنده‌ی دربار و کارهای ابراهیم عادل شاه، پادشاه بیجاپور، بوده است. در صدد بوده‌ام این نسخه را به دلیل قدمت و اصالت آن، نسخه‌ی اساس کار خود قرار دهم. متأسفانه به دلیل مرجع بودن این نسخه مدیریت محترم کتابخانه ملی با درخواست بنده موافقت نکرد. لذا بنده از بهره‌مندی‌های وافر از این نسخه در کار خود محروم ماندم.
پس از ارزیابی نسخه‌ها، نسخه‌ی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به تاریخ کتابت ۱۲۵۷ هجری، از سویی به لحاظ شرح و حاشیه و همچنین رسم‌الخط بسیار شبیه و نزدیک به نسخه‌ی اقدم کتابخانه‏ی ملی بوده و از سوی دیگر نسبت به نسخ دیگر تاریخ کتابت آن قدیمی‌تر بود. بر این مبنا این نسخه به ‌عنوان نسخه‌ی اساس کار ما قرار گرفت- البته نه اساس مطلق- و از سه نسخه‌ی دیگر کتابخانه ملی، مجلس و دانشگاه تهران به عنوان نسخه بدل استفاده شد.
کار نگارنده برمبنای تصحیح بینابین (تصحیح بر مبنای نسخه‏ی اساس و تصحیح التقاطی) است. یعنی نسخه‌ی اساس را تمام و کمال در متن بیاورد. چشم‌پوشی از نسخه‌ی اساس زمانی صورت گرفت که غلط واضح دیده شد و در مواردی که ضبط آن با نسخ دیگر متفاوت بوده با مقابله با نسخ دیگر، در صورت ارجح بودن نسخه بدل، گونه‌ی صحیح در متن درج شد و در پانوشت، غلط‏های نسخه‏ی اساس و همچنین گونه‌های متفاوت در دیگر نسخ نشان داده شد.
در رسم‌الخط نیز برای روانی و سهولت در خواندن، شیوه‌ی نگارش امروز و تا حد امکان رسم‌الخط مصوب فرهنگستان رعایت و اعمال شده است.

علائم و نشانه‌های اختصاری به‌کار گرفته شده در متن عبارتند از:
اس: نسخه‌ی اساس
م.ج: نسخه‌ی مجلس شورای اسلامی
م.ل: نسخه‌ی کتابخانه ملی
د: نسخه‌ی دانشگاه تهران
دیگر نسخ: ضبط مشترک در سه نسخه‌ی معرفی شده غیر از نسخه‌ی اساس.
(!): از نظر نگارنده نادرست است.
: اگر به همراه شماره‌ی تُک (عدد ارجاع) باشد یعنی در نسخه‌ی اساس بوده و در دیگر نسخ نیامده است. اگر بدون شماره‌ی تُک باشد یعنی نگارنده افزوده است.
بِمَنِّه و توفیقِه، إِنَّهُ وَلِیُّ التُّوفیقِ
تصـاویر نسخـه‎ها
تصویر صفحه نخست نسخه‌ی اساس ـ اس
تصویر صفحه نخست نسخه‌ی دانشگاه تهران ـ د
تصویر صفحه نخست نسخه‌ی کتابخانه ملی ـ م.ل
تصویر صفحه نخست نسخه‌ی کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی ـ م.ج
دیباچـه کتـاب نـورس
سرودسرایان عشرت‌کده‎ی قال، که به‎ نورس سرابستان حال، کار کام و زبان ساخته‌اند. به ‌شهد ثنای صانعی، عذب‎البیان‌اند که چاشنی نغمه‌های شکرین در رگ و پی نی دوانیده و خوش‌نشینان چمن نشاط که به بسط بساط انبساط پرداخته^[۸] به‌ زلال حمد خالقی رطب‎اللسانند که گل ترانه‌های تر از شاخسار صوت و صدا دمانیده. محمل شوق حجازیانش به ‌صدای تال هندیان زنگله‏بند^[۹] و زخم جگر عراقیانش به ‌نمک تار طنبور ترکان در شکرخند. جلاجل اوراق درختان به‌ هوای او ترانه‎ریز، بَلَبان منقار بلبلان به ‌نوای او نغمه‎خیز. نظم:

۱-۲-۱۰-۱) برداشت به وسیلهی گیاه
بر خلاف نیتروژن و پتاسیم که به مقدار قابل ملاحظهای توسط محصولات زراعی از خاک برداشت میشوند. فسفر به مقدار کمی مورد نیاز گیاهان میباشد. البته این بدان معنی نیست که گیاه به این عنصر نیازی ندارد و یا ارزش نسبی این عنصر برای گیاه کم باشد بلکه حتی با توجه به نیاز کم گیاه به این عنصر، فسفر در شمار عناصر اصلی و مهم میباشد. مطمئناً مسائل مربوط به تثبیت و آزاد شدن فسفر در خاکهای مختلف در بالا بردن اهمیت فسفر نقش اساسی را داشته است (سالاردینی، ۱۳۸۲). جذب فسفر به وسیلهی گیاه به روش های حرکت تودهای، پخشیدگی و تبادل تماسی انجام میگیرد. به دلیل تحرک بسیار اندک فسفر در خاک، ارتوفسفاتها عمدتاً از طریق پخشیدگی به ریشهی گیاه میرسند. وجود آب برای پخشیده شدن یونها ضروری میباشد. با افزایش رطوبت خاک، شدت پخشیدگی نیز افزایش مییابد (ملکوتی و همایی، ۱۳۷۳).

۱-۲-۱۰-۲) تحرک فسفر خاک
فسفر خاک به سه صورت ممکن است حرکت کند ۱- به وسیلهی عمل موجودات زنده ۲- جریان تودهای ۳- حرکت در جهت شیب غلظت (پخشیدگی). موجودات زندهی خاک با جذب فسفر از یک
نقطهی خاک و رها کردن آن در جای دیگر باعث حرکت آن در خاک میشوند. جانوران خاک معمولاً باعث پراکندگی تصادفی فسفر خاک میشوند. در حالی که گیاهان مقدار قابل توجهی از فسفر خاک را از منطقهی ریشه جذب کرده و پس از مدتی به صورت فسفر آلی همراه با لاشبرگ به سطح خاک میآورند. به طوری که فسفر آلی سطح خاک نسبت به اعماق خاک به مراتب بیشتر بوده و کاهش آن نسبت به عمق تدریجی است. برعکس، فسفر معدنی قابل حل در اسید رقیق در سطح خاک کم است و با افزایش عمق نیز تدریجاً افزایش مییابد (سالاردینی، ۱۳۸۲).
۱-۲-۱۱- فسفر در گیاه
غلظت فسفر در گیاهان بین ۵/۰-۱/۰ درصد تغییر میکند که به طور قابل ملاحظهای کمتر از غلظت نیتروژن و پتاسیم میباشد (هاولین و همکاران، ۲۰۰۵). با این وصف، این عنصر به دلیل داشتن نقش بسیار مهم در فیزیولوژی گیاهی در میان عناصر مورد نیاز گیاهان در ردیف اول اهمیت قرار میگیرد. در واقع تمامی اندامهای گیاهی حاوی کم و بیش فسفر هستند و این عنصر برای کلیهی فعالیتهای گیاه ضرورت دارد (غازانشاهی، ۱۳۸۷). فسفر در ترکیبهای معدنی به صورت انواع فسفاتها و به نسبتهای متفاوت در دانه، ریشه، غده و برگها (به ویژه برگ غلات) یافت میشود. شکل آلی فسفر به صورت ترکیبهای قند همراه با اسید فسفریک در فتوسنتر گیاه شرکت میکند. اسید فسفوگلیسریک یکی از همین ترکیبهاست که در جریان اولین مراحل فتوسنتز شرکت دارد. دانه ها و غدهها شامل مقدار قابل ملاحظهی فیتین^[۵] هستند که از ترکیبهای پلیالکل، ۶ ملکول اسید فسفریک، کلسیم و منیزیم تشکیل شده است. این ذخیرهی فسفر در هنگام جوانه زدن به صورت محلول در میآید و رشد اولیهی گیاه ر اتضمین میکند. سرانجام باید به لسیتین^[۶] یا اسیدهای فسفاتیدیک اشارهای داشت که از چربیهای فسفردار است و بخش اعظمی از ترکیبهای آلی فسفری گیاهان را تشکیل میدهد (غازانشاهی، ۱۳۸۷).
۱-۲-۱۱-۱) نقش فسفر در گیاه
همانند نیتروژن، فسفر در بسیاری از فرآیندهای اولیهی رشد گیاه دخیل میباشد. نقش اساسی فسفر در ذخیره و انتقال انرژی است. دی و تری آدنوزین فسفات (ADP و ATP) به عنوان یک جریان انرژی در گیاهان عمل میکنند. وقتی ^-_۴PO₂H انتهایی مولکول ADP یا ATP جابهجا میشود، مقدار زیادی انرژی شیمیایی (Cal/mol000/12) مبادله میشود. انرژی حاصل از فتوسنتز و متابولیسم کربوهیدراتها در ترکیبات فسفاته ذخیره شده و در فرآیندهای مربوط به رشد و تولید مثل مصرف میشود (سیلسپور، ۲۰۰۸). فسفر عنصر ضروری در مولکول دی اکسی ریبونوکلئیک اسید (DNA) و ریبونوکلئیک اسید (RNA) میباشد که حاوی کدهای ژنتیکی گیاهان برای تولید پروتئینها و سایر ترکیبات لازم برای ساختار گیاهی، عملکرد دانه و انتقال ژنتیکی میباشد. فسفولیپیدها، فسفوپروتئینها، کوآنزیمها و نوکلئوتیدها ترکیبات مهم ساختمان غشاء سلولی بوده و در ایفای نقش آن دخالت دارند. بنابراین فسفر در رشد و توسعهی اندامهای زایشی (میوه، بذر و…) دخیل میباشد (سیلسپور، ۲۰۰۸؛ هاولین و همکاران، ۲۰۰۵). مقدار کافی فسفر باعث افزایش استحکام ساقهی غلات شده و ظرفیت تثبیت نیتروژن به وسیله بقولات را افزایش میدهد. کیفیت میوه، علوفه، سبزیجات و دانه ارتقاء یافته و مقاومت به بیماریها در حالتی که فسفر در حد کفایت باشد افزایش مییابد. تأثیر فسفر بر افزایش مقاومت گیاهان دانهریز به بیماری پوسیدگی ریشه قابل ملاحظه است. همچنین خطر آسیب زمستانی گیاهان دانهریز در صورت تغذیهی مطلوب فسفر کاهش مییابد (هاولین و همکاران، ۲۰۰۵).
۱-۲-۱۱-۲) نشانه های کمبود و بیشبود فسفر در گیاه
رایجترین نشانه های ظاهری کمبود شامل کوتولگی کلی گیاه و برگهای به رنگ سبز تیره میباشد. از آنجایی که تأثیر کمبود فسفر در تأخیر رشد کلی گیاه به وقوع میپیوندد، نشانه های مشهود برگی همانند نیتروژن و پتاسیم به ندرت مشاهده میشود. با افزایش شدت کمبود، رنگ سبز تیره به سبز خاکستری تا سبز مایل به آبی تغییر میکند. برگهای ارغوانی در گیاه ذرت مبتلا به کمبود یا سایر گیاهان علفی مشاهده میشود. نشانه های کمبود در نوک برگهای پایینی ظاهر شده و در حاشیه برگها گسترش مییابد تا اینکه کل برگ به رنگ ارغوانی در میآید. برگهای زیرین در حالت کمبود شدید فسفر نکروزه میشوند. رنگ ارغوانی به دلیل تجمع قندها بوده و دلیل آن ساخته شدن رنگدانهی آنتوسیانین در برگها میباشد (هاولین و همکاران، ۲۰۰۵).
جذب بیش از حد فسفر معدنی و بالا رفتن غلظت آن در بافتهای گیاهی، باعث بهم خوردن تعادل عناصر غذایی در گیاه شده، متابولیسم عنصر در درون گیاه را مختل کرده و موجب بروز نشانههایی میگردد که اصطلاحاً زیادی فسفر نامیده میشود. این نشانه ها ممکن است حتی شباهتهای ظاهری با کمبود فسفر در گیاه داشته و سبب گمراهی مشاهده کننده شوند (کریمیان، ۱۹۷۰). هاینز و ویلیامز (۱۹۹۲)، پس از مقایسهی تأثیر ۳۷ سال مصرف سطوح صفر، ۱۸۸ و ۳۷۶ کیلوگرم سوپر فسفات در هکتار در خاکهای مراتع کشور نیوزلند، گزارش دادند که مصرف این کود باعث ورود بیشتر این عنصر به زنجیرهی غذایی حیوانات چرا کننده در این مراتع شد و فسفر معدنی و آلی بیشتری در عمق ۲۰ سانتیمتری خاک تجمع نمود. زیادی فسفر میتواند سبب ایجاد بار منفی ذرات کلوئیدی خاک و بالارفتن تبادل کاتیونی خاک شود. این پدیده موجب افزایش جذب کاتیونها توسط خاک و کم شدن قابلیت استفادهی آنها برای گیاه میگردد (کریمیان، ۱۳۷۷).
۱-۲-۱۲- اهمیت اقتصادی ذرت
مهمترین کشورهای تولید کنندهی ذرت، آمریکای شمالی، چین و آمریکای لاتین میباشند که آمریکای شمالی با داشتن ۱۴ درصد سطح زیر کشت جهانی ذرت، اندکی کمتر از نصف تولید جهانی آن را به خود اختصاص داده است (پینتوس، ۱۹۷۳). بزرگترین صادرکنندگان ذرت را کشورهای آمریکای شمالی، فرانسه و آرژانتین و بزرگترین واردکنندگان آن را ژاپن، روسیه و کرهی جنوبی تشکیل میدهند (اسپراگو و ددلی، ۱۹۸۸). در آمریکای لاتین ذرت مهمترین غلهی دانهای است و گندم و برنج در مرتبه های بعدی قرار دارند (تولنار و مبیر، ۱۹۹۹).
۱-۲-۱۳- مبدأ، تکامل و پراکنش ذرت
دو نظریهی عمده در مورد مبدأ و خاستگاه ذرت مطرح است. نظریهی اول تئوسنت^[۷] را به عنوان جد ذرت معرفی میکند و نظریهی دیگر معتقد است که ذرت زراعی از یک ذرت وحشی غیر از تئوسنت حاصل شده است. با تحقیق و مطالعهی گستردهای که در دههی گذشته صورت گرفت، نظریهی دوم نزد عموم پذیرفته شد (دوبلی، ۱۹۹۰). قدیمیترین شواهد باستانشناسی که از درهی تئوکان^[۸] مکزیک بدست آمد، قدمت ذرت را در حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد تعیین میکند (مانگلزدرف و همکاران، ۱۹۶۷). اگرچه مناطق فرضی که به عنوان مراکز اهلی شدن ذرت پیشنهاد شدهاند، از نظر جغرافیایی از یکدیگر مجزا هستند ولی، امروزه به نظر میرسد که اهلی شدن ذرت فقط در مکزیک روی داده است (دوبلی، ۱۹۹۰). ذرت امروزی گیاهی هتروزیگوت است و با اجداد وحشی خود از نظر بیولوژیکی بسیار متفاوت میباشد، به طوری که نمیتوان آن را به صورت وحشی در طبیعت پیدا کرد. ذرت تئوسنت و تریپساکوم^[۹] از خویشاوندان نزدیک ذرت به شمار میروند. این سه گیاه متعلق به طایفهی مایدآ^[۱۰] هستند. تئوسنت نوعی علف هرز یکساله است که ۲۰ کروموزوم دارد و از لحاظ خویشاوندی در مقایسه با تریپساکوم به ذرت نزدیکتر و از لحاظ مورفولوژی مشابه ذرت میباشد. به علاوه تئوسنت و ذرت میتوانند با هم تلاقی و در نسل اول نتاج باروری را تولید کنند. با این حال، بعضی از صاحب نظران عقیده دارند که ذرت به احتمال زیاد از دورگگیری بین یک گیاه ناشناخته از تیرهی پوآسه^[۱۱] و تئوسنت به وجود آمده است (کاظمیاربط، ۱۳۷۸). تصور میشود که محل اصلی و اولیهی اصلاح ذرت، کشور پرو و سپس مکزیک باشد. از بررسیهای متعدد و مختلفی که در اثر تجزیهی دانه های گرده ذرت در مکزیک به عمل آمده است، توانستهاند قدمت آن را در حدود ۸۰۰۰ سال تخمین بزنند (کریمی، ۱۳۷۵). ذرت به دلیل ویژگیهایی مانند قدرت سازگاری وسیع با شرایط اقلیمی متنوع، بسیار زود در تمام دنیا گسترش یافته و مکان دوم را پس از گندم از نظر سطح زیر کشت به خود اختصاص داده است (کریمی، ۱۳۷۵).
۱-۲-۱۴- گیاهشناسی ذرت
ذرت با نام علمی Zea mays گیاهی تکلپه، یکساله و تنها گونهی زراعی وابسته به جنس Zea میباشد. این گیاه به تیرهی پوآسه، زیر تیرهی پانیکوئیده و طایفهی مایدآ تعلق دارد. طایفهی مایدآ شامل هشت جنس است که جنس Zea با تنها گونهی خود به نام Z. mayاز نظر اقتصادی مهمترین گونهی این طایفه را به شرح زیر تشکیل میدهد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷).
ذرت معمولی: ۱۰ Z. mays L. n =
شبه ذرت (مکزیک): ۱۰ Z. mexican n =
ذرت تئوسینت: Euchleana Mexicana (teo sinte)
ذرت دایمی: ۲۰ Z. perennis n =
طایفهی مایدآ دارای جنس دیگری به نام تریپساکوم میباشد که از نظر ژنتیکی به ذرت نزدیک نیست و به آسانی با آن تلاقی نمییابد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷). ذرت دارای تنوع فنوتیپی بسیار زیاد است و در آن ارقامی به ارتفاع ۶۰ سانتیمتر با ۷ برگ تا ارقامی به ارتفاع ۷ متر با ۴۸ برگ دیده میشود. طول برگها بین۳۰ تا ۱۵۰ و عرض آنها بین ۴ تا ۱۵ سانتیمتر متغیر است (پوپلس و همکاران، ۱۹۸۰). ارقام تجاری به طور معمول ارتفاع ۲ تا ۳ متر با ۱۶ تا ۲۳ برگ میباشند (تولنار و دیر، ۱۹۹۹). گلآذین ذرت از گلآذین گندم و جو متمایز است و اندامهای نر و ماده در نقاط متفاوت روی یک بوته قرار گرفتهاند. اندام نر ذرت که گلتاجی^[۱۲] نامیده میشود، به صورت خوشه^[۱۳] در بخش انتهایی بوته قرار دارد، به گونهای که گرده افشانی به وسیلهی باد تسهیل میگردد. در هر سنبلچه گلتاجی دو گلچه^[۱۴]ی نر وجود دارد. گل تاجی قبل از ظاهر شدن درون غلاف برگ انتهایی قرار دارد و پس از کامل شدن رشد به تدریج از غلاف برگ انتهایی خارج میشود. هر گلچهی نر ذرت در بر گیرندهی سه پرچم بوده و مادگی در آن تحلیل رفته است و اثری از برون پوشینه^[۱۵] و درون پوشینه^[۱۶] در آن دیده نمیشود. هر گلتاجی ممکن است بیش از ۲۵ میلیون دانهی گرده تولید کند که این تعداد دانهی گرده صرف تلقیح حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ بذر میشود. در مرحلهی گلدهی، هر بوته روزانه تا ۱۰ میلیون دانهی گرده تولید میکند (تولنار و دیر، ۱۹۹۹). گلآذین مادهی ذرت به صورت سنبله^[۱۷] است که به آن بلال^[۱۸] گفته میشود. به طور معمول در ارقام تجاری بیش از یک بلال تولید نمیشود، ولی ممکن است آغازه ۸ بلال در جوانههای جانبی هر ساقهی ذرت تشکیل شود (تولنار و دیر ، ۱۹۹۹). بلال از جوانههای جانبی موجود در زاویهی برگها شکل میگیرد و به طور معمول ۵/۰ تا یک متر (به فاصلهی ۵ تا ۷ برگ) پایینتر از گل
تاجی قرار دارد (تولنار و دیر، ۱۹۹۹). بلال دارای محور استوانهای و ضخیم است. بر روی محور بلال سنبلچههایی قرار دارند که هر کدام دارای دو گلچه است. یکی از گلچهها عقیم و دیگری بارور است، بنابراین تعداد ردیفهای دانه در هر بلال زوج است. هر گلچه دارای برون پوشینه، درون پوشینه و مادگی، ولی فاقد پرچم است. مادگی شامل کلاله، خامه و تخمدان است. خامه رشد طولی زیادی میکند و رشتهای به نام ابریشم^[۱۹] به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر به وجود میآورد که به مجموع این رشته ها کاکل میگویند. نزدیک به ۹۵ در صد گلهای مادهی بارور ذرت از طریق دگرگرده افشانی و باقیمانده به وسیلهی خود گرده افشانی تلقیح میشوند. هر دانهی گرده پس از آزاد شدن از گل تاجی به دلیل خشک شدن در هوا تنها چند دقیقه زنده است (راشدمحصل و همکاران، ۱۳۷۶). میوهی ذرت شبیه گندم و جو است. تعداد کل برگهای هر بوته در پایان فصل رشد به وسیلهی تعداد آغازههای برگ موجود در جنین به علاوهی تعداد آغازههای تشکیل شده تا مرحلهی آغازش گلتاجی، تعیین میشود. در هیبریدهای جدید ذرت برگها به مدت طولانیتری سبز باقی میمانند و عملکرد بیولوژیکی و شاخص برداشت بیشتری دارند (تولنار و دیر، ۱۹۹۹؛ پینتوس، ۱۹۷۳). ذرت در اصل گیاهی روز کوتاه است. ذرتهایی که در نواحی معتدله کشت میشوند حساسیت چندانی به طول روز ندارند، ولی ذرتهای نواحی گرمسیری روز کوتاه هستند و در طول روزهای بیش از ۵/۱۲ ساعت گلدهی به تأخیر میافتد (فائو، ۲۰۰۰).
۱-۲-۱۵- مورفولوژی و فیزیولوژی ذرت
۱-۲-۱۵-۱) سیستم ریشهای
سیستم ریشهای ذرت شامل ۵-۳ ریشهی جنینی، ریشه های ثانویه (حاصل از گره های اولیهی زیر سطح) و ریشه های هوایی میباشد (کوچکی، ۱۳۷۵). تعداد ریشه های ثانویه ۲۰-۱۵ برابر ریشه های اولیه است و از گره های ساقه و ۵-۳ سانتیمتری زیر خاک تشکیل میشوند. ریشه های هوایی از گره های دوم و سوم در بالای سطح خاک به وجود میآیند و ضمن کمک به استقرار گیاه در خاک، در جذب آب و مواد غذایی نیز مؤثرند (تاجبخش، ۱۳۷۵). ریشه های یک بوته ذرت در حدود ۲ متر مکعب خاک را اشغال میکند. سیستم ریشهای این گیاه مانند دیگر غلات افشان است، ولی توسعهی بسیار زیادی یافته است. لازم به ذکر است که هیبریدهای نیمه دیررس و دیررس به دلیل داشتن تعداد زیادی گره های زیرزمینی نسبت به ارقام زودرس دارای سیستم ریشهای قوی و توسعه یافتهتری هستند، بنابراین قدرت بیشتری در جذب آب و عناصر غذایی خاک دارند (تاجبخش، ۱۳۷۵).
۱-۲-۱۵-۲) ساقه
ذرت دارای ساقه های بند بند، گرهدار و توپر، ولی مستقیم و بدون انشعاب است. در حقیقت ساقهی ذرت یک ساقهی استوانهای است که در مقطع عرضی، بیضوی میباشد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷). تعداد میان گرهها بین ۸ تا ۱۲ و فاصلهی بین گرهها در انواع مختلف بین ۶ تا ۲۰ سانتیمتر متغیر است. طول ساقه بین ۶۰ سانتیمتر تا ۶ متر تغییر میکند و در بعضی شرایط طول آن ممکن است به ۸ متر برسد. قطر ساقه در حدود ۵/۱ تا ۵ سانتیمتر است (تاجبخش، ۱۳۷۵). ساقهی ذرت نه تنها مازاد مواد فتوسنتزی را به عنوان یک مخزن ذخیره میکند، بلکه موجب افزایش مقاومت گیاه به ورس (بیشتر ناشی از باد یا باران) میشود (راشلمحصل و همکاران، ۱۳۷۶). ذرت با توجه به تیپهای مختلف میتواند دارای ساقه های فرعی یا پنجه نیز باشد که یک صفت ارثی است، ولی تحت تأثیر تراکم بوته، شرایط آب و هوایی، خاک، و روش های بذر کاری نیز قرار میگیرد ( کاظمیاربط، ۱۳۷۸).
۱-۲-۱۵-۳) برگ
برگها به طور متناوب بر روی ساقه قرار میگیرند، یعنی در هر گره ساقه یک برگ به وجود میآید که شامل یک غلاف^[۲۰] که ساقه را در بر میگیرد و یک پهنک بزرگ و پهن است، پهنک برگ ممکن است یک لیگول^[۲۱] یقه مانند نیز داشته باشد (تاجبخش، ۱۳۷۵). تعداد برگ نسبت به نوع رقم متفاوت و به طور معمول بین ۸ تا ۴۸ عدد (به طور متوسط حدود ۱۲ تا ۱۸ عدد) است و تعداد آن در ذرت یک صفت وابسته به رقم است و کمتر تحت تأثیر عوامل محیطی قرار میگیرد (کوچکی، ۱۳۷۵؛ تاجبخش، ۱۳۷۵).
لازم به ذکر است که تعداد برگها در ذرت فقط تحت فتوپریودیسم^[۲۲] تغییر میکند. در هیبریدهای معمولی پهنک برگ نسبت به ساقه دارای زاویهی ۴۰-۳۰ درجه است. هیبریدهایی که دارای برگهای محدب هستند بهتر از هیبریدهایی معمولی نور خورشید را جذب میکنند و عملکرد آنها به مراتب بیشتر است (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷).
۱-۲-۱۵-۴) گلآذین
ذرت گیاهی یک پایه است و گلهای نر و ماده در دو گلآذین جدا از هم، ولی بر روی یک گیاه قرار گرفتهاند. آرایش تاجی به صورت سنبل مرکب^[۲۳] در انتهای ساقه قرار گرفته است که به آن گلآذین نر میگویند . بر روی سنبلههای نر ، سنبلههای فرعی به صورت جفت قرار دارند که تعداد آنها، ۴۰-۱۰ عدد میباشد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷). هر سنبلچه، دو گلچه دارد که به وسیلهی دو پوشینه یا گلوم پوشیده شده است. هر گلچه از یک پوشینک بیرونی، یک پوشینک درونی، سه پرچم، یک مادگی غیر فعال و دو بالشتک (لودیکول) تشکیل شده است (کاظمیاربط، ۱۳۷۸). گلآذین مادهی ذرت از جوانهای که در قاعدهی غلات برگ وجود دارد، تولید میشود که به وسیلهی برگهای تغییر شکل یافته احاطه شده است. گلآذین مادهی ذرت دارای یک خوشه با محور تا حدودی قطور است و بر روی آن سنبلچههایی دوتایی در کنار هم قرار دارند. محور ضخیم بلال حاوی ۳۰-۸ ردیف طولی از سنبلچههای زوج میباشد (تاجبخش، ۱۳۷۵). تعداد بلال هر ذرت در هر گیاه بسته به ارقام مختلف، متفاوت و بین ۱ تا ۱۲ عدد است، ولی تعداد بلال (گلآذین ماده) در ارقام اصلاح شده یک عدد میباشد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷).
۱-۲-۱۵-۵) دانه
دانهی ذرت میوهای است که گندمه^[۲۴] نام دارد و پوستهی آن فقط شامل پوستهی میوه^[۲۵] است (کریمی، ۱۳۷۵). ترکیب عمدهی ذرت دانهای را نشاسته تشکیل میدهد و بیشتر مصارف صنعتی ذرت بر مبنای نشاستهی موجود در آن است (تولنار و دیر، ۱۹۹۹). افزون بر این در جنین ذرت ۳۰ تا ۳۷ درصد روغن وجود دارد که آن را به عنوان روغن ذرت مورد استفاده قرار میدهند (اسپراگو و ددلی، ۱۹۸۸). آندوسپرم ۸ درصد، جنین ۱۱ درصد و پریکارپ ۶ درصد وزن دانهی ذرت را تشکیل میدهند (تولنار و دیر، ۱۹۹۹؛ فائو، ۲۰۰۰).
۱-۲-۱۶- اکولوژی ذرت
۱-۲-۱۶-۱) پراکندگی جغرافیایی
ذرت از نظر جغرافیایی سازگاری وسیعی دارد و میتواند در نواحی کم آب با بارندگی سالیانه ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر، تا مناطقی که دارای بارندگی سالیانه بیش از ۴۰۰۰ میلیمتر باشد، رشد کند. همچنین امکان کشت آن در ارتفاع کمتر از سطح دریا تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری نیز وجود دارد (تولنار و مبیر، ۱۹۹۹)، ولی در مناطق با یخبندان طولانی رشد نمیکند (راشدمحصل و همکاران، ۱۳۷۶). کشت ذرت دانهای در محدودهی ۴۲ درجه در نیمکرهی جنوبی و ۵۳ درجه در نیمکرهی شمالی صورت میگیرد، ولی ذرت علوفهای را میتوان در خارج از این محدوده نیز کشت کرد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷). این گیاه جزو عمدهترین محصولات مناطق معتدله، معتدلهی گرم، نیمه گرمسیر و مرطوب به شمار میرود (کریمی، ۱۳۷۵).
۱-۲-۱۶-۲) خاک
ذرت میتواند در خاکهای مختلف رشد کند و به دلیل داشتن ریشهی عمیق و توسعه یافته و قدرت بالای جذب مواد غذایی، نسبت به حاصلخیزی خاک توقع زیادی ندارد. ذرت را میتوان در اراضی متفاوت از نظر حاصلخیزی، بافت و pH کشت نمود (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷). ولی در خاکهای لومی که به حد کافی نرم، عمیق، دارای زهکش، غنی از آهک، هوموس، گرم و دارای تهویه مناسب باشد، رشد و نمو خوبی خواهد داشت (کریمی، ۱۳۷۵). ذرت در بین گیاهان چهار کربنی بیشترین حساسیت را به تنشهای محیطی دارد (اوانز، ۱۹۹۳). این گیاه به آب فراوان نیاز دارد و نسبت به شوری و غرقاب حساس است، به طوری که شوری بالاتر از ۷/۱ دسیزیمنس بر متر موجب کاهش رشد میشود (اسپراگو و ددلی، ۱۹۸۸). ذرت در هنگام جوانه زدن به شوری مقاوم است، افزایش شوری در این هنگام جوانیزنی را به تأخیر میاندازد، ولی بر درصد جوانهزنی تأثیری ندارد.
۱-۲-۱۶-۳) دما
دمای پایه برای ذرت ۱۰ درجهی سلسیوس و نیاز دمایی ارقام گوناگون آن بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه روز در طول دوره رشد، متفاوت است. دمای بهینه برای جوانه زنی بذور، ۲۰-۱۸ و برای رشد رویشی ۲۰-۳۷ درجهی سلسیوس میباشد. در دماهای بیش از ۳۷ درجهی سلسیوس تلقیح گلها با مشکل رو به رو شده و پوکی دانه ها زیاد میشود (فائو، ۲۰۰۰). مناسبترین محیط برای کشت این گیاه، ناحیهای است که دمای آن دست کم به مدت ۳ تا ۴ ماه متوالی در سال بین ۲۱ تا ۳۲ درجهی سلسیوس باشد (کریمی، ۱۳۷۵). اگر دمای اواسط تابستان کمتر از ۱۳ درجهی سانتیگراد شود میزان رشد گیاه کاهش و اگر کاهش دما طولانی شود، رشد مناسب ذرت در عمل غیرممکن خواهد شد (کاظمیاربط، ۱۳۷۸). دمای بحرانی مؤثر بر عملکرد ذرت در حدود ۳۲ درجهی سلسیوس است (کریمی، ۱۳۷۵).
۱-۲-۱۶-۴) رطوبت
ذرت گیاهی است که برای رشد و نمو خود به آب زیادی احتیاج دارد. برای به دست آوردن علوفهی مناسب، رطوبت نسبی بالا ضروری است و اگر هدف از کشت برداشت دانه باشد، آب فراوان، هوای آفتابی و تا حدودی خشک لازم است (تاجبخش، ۱۳۷۵). از نظر فیزیولوژی، ذرت مزیتهای زیادی دارد که مهمتر از همهی آنها، کارآیی بالای تعرق آن میباشد. ذرت به ازای هر ۱۰۰ واحد آب مصرفی، به طور متوسط ۸۷/۲ واحد مادهی خشک تولید میکند. بنابراین نسبت تعرق آن در حدود ۳۵۰ است. در گیاهانی مانند برنج، جو، گندم، یولاف و چاودار با مصرف حدود دو برابر این میزان آب، یک واحد مادهی خشک تولید میشود (راشدمحصل و همکاران، ۱۳۷۶).
۱-۲-۱۶-۵) نور
ذرت گیاهی روز کوتاه است و گلدهی آن در شرایط روز کوتاهی تسریع میشود (کاظمیاربط، ۱۳۷۸). در مناطقی با روزهای بلند، تعداد برگهای آن افزایش مییابد، اندازهی بوته بزرگتر میشود و گلدهی آن تا فرارسیدن روزهای کوتاه به تأخیر میافتد (کاظمیاربط، ۱۳۷۸). به دلیل اینکه ذرت یک گیاه _۴C میباشد، در صورتی که دمای مناسب در دورهی رشد وجود داشته باشد، میتواند در مقایسه با گیاهان _۳ Cاز نور خورشید استفادهی بیشتری کند. انرژی ذخیره شده در دانه های ذرت دو تا سه درصد کل انرژی نورانی خورشید است که در تمام مراحل رشد و نمو خود دریافت میکند و انرژی ذخیره شده در کل زیست تودهی آن ۸-۶ درصد میباشد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۷۷).
۱-۲-۱۷- شاخصهای رشد
۱-۲-۱۷-۱) تعریف رشد