با توجه با اینکه تحقیقات بسیار زیادی در مورد معیارهای تعیین کننده در انتخاب تامین­کنندگان صورت گرفته، با مطالعه در این زمینه نیز می­توان شاخصهای خوبی در ارتباط با گزینش پیمانکاران پیدا کرد. سولی^[۴۷]در تحقیقی­هایی از قبیل ارزیابی عملکرد، ارزیابی عملکرد منابع انسانی، ارزیابی سیستم کیفیت، توان ساخت، وضعیت تجاری و وضعیت تکنولوژی اطلاعات را مد نظر قرار داده است (سولی، ۲۰۰۸). محققانی نیز شاخص هایی از قبیل عملکرد را به دو گروه عملکرد ساخت و عملکرد فنی تقسیم کرده ­اند(ماسل و راگون^[۴۸]،۲۰۰۰).
لی^[۴۹] معیارهایی از قبیل سود، کیفیت، انعطاف پذیری، زمان تحویل، استفاده از تکنولوژی ارائه شده، ساختار ارتباطی، هزینه ایجاد ارتباطات، هزینه تولید، ریسک مربوط به تامین کننده، ریسک­های خرید و ریسک­های مالی را برای انتخاب تامین کننده مناسب می­داند (لی، (۲۰۰۹) .حسن زاده و رزمی نیز برای انتخاب تامین کننده­گان از معیارهای قابل دسترس بودن، قابلیت اطمینان، امنیت، سرعت، ارتقا و تاثیر­گذاری بر بازار، توان مالی، ثابت بودن مدیریت، استراتژی و منابع تامین استفاده کرده ­اند (حسن زاده و رزمی، ۲۰۰۸).

در یک پژوهش به دسته بندی و شناسایی معیارهای انتخاب و انتصاب پیمانکاران از دیدگاه کارفرما و مشاور پرداخته شده و از عواملی مثل قیمت پیشنهادی، زمان اجرای پروژه، شهرت پیمانکار در بازار، تجربه انجام پروژه های قبلی، وضعیت مالی، شناخت از محل اجرای پروژه و غیره استفاده شده است(اگمن و محامد^[۵۰]، ۲۰۰۵). جوآن^[۵۱] معیارهایی از قبیل کیفیت، هزینه، اطلاعات، زمانبندی، یکپارچگی خدمات و عملکرد به عنوان معیارهای انتخاب پیمانکاران مورد استفاده قرار داده­است (جوآن، ۲۰۰۹). چنگ و لی^[۵۲] معیارهایی از قبیل ثبات مالی، توانایی های فنی و مدیریتی، تجربه، تارخچه عملکرد، منابع، کیفیت و ایمنی را به عنوان معیارهای اصلی انتخاب پیمانکاران در نظر گرفته­اند (چنگ و لی، ۲۰۰۴).
کومارازوامی و پالانیزواران (۲۰۰۱) مدل جامعی را بر اساس سه گروه عمده از معیار­ها (قدرت پاسخگویی: چالاکی- واقع گرایی- تکامل، مسئولیت پذیری: انطباق- عملکرد- کیفیت- ایمنی- محیط زیست- مشارکت و صلاحیت: منابع- تخصص- محدودیتها- مدیریت- سازمان ) پیشنهاد نموده ­اند (کومارازوامی و پالانیزواران، ۲۰۰۱).
یک بررسی جامع روی مقالات ارائه شده در این زمینه نشان دهنده این مطلب است که اکثر محققین معتقدند که معیار هزینه (قیمت پیشنهادی برای مناقصه) به تنهایی برای انتخاب پیمانکار کافی نیست و معیارهای دیگری نیز باید در این مسئله تصمیم ­گیری مد نظر قرار­گیرد. متاسفانه در اکثر پروژه­ ها ، از آنجا که بودجه طرح از منابع مالی دولتی تامین می­ شود، همواره میل به سمت انتخاب قیمت کمتر است و این روند باعث افت کیفیت انجام پروژه شده است.
۲-۶ مدل­های انتخاب پیمانکار
در بیشتر مطالعات اهمیت و مشکلات مرتبط با امتیازدهی مشخصات و معیارهای گوناگون مربوط به انتخاب پیمانکاران مشخص شده است. بر طبق گفته Davidو همکاران (۲۰۰۶)، Gallien وWein (2005)، Dobler و Burt (1996)، Patil(2006)، Beil و Wein (2003) و Arsalan و همکاران(۲۰۰۶) در نظر گرفتن چندین ویژگی در مناقصه مهم است اما اجرای این اولویت­ها در ارزیابی فرایند مناقصه و انتخاب پیمانکار دشوار است(پدهی و ماهاپاترا^[۵۳]،۲۰۰۹). لذا در اینجا مدل­های تقریبی که در مطالعات گوناگون صورت گرفته ،معرفی می­گردد.
یکی از پر کاربرد­ترین روش­های انتخاب پیمانکاران استفاده از مناقصه رقابتی است، این روش که در آن پیشنهاد دهنده با کمترین قیمت پذیرفته می­ شود دارای ریشه ای عمیق در آمریکاست. ایده اصلی این روش بر این پایه بود که سیستم تعیین برنده مناقصه با کمترین قیمت پیشنهادی، بخش عمومی را از افراط، فساد، و سایر رفتارهای ناشایستی که ممکن بود به وقوع بپیوندد، محافظت می­ کند(توماس و اسکیتمور، ۲۰۰۱)
در کشور فرانسه از این روش بعد از حذف پیشنهاد دهنده با کمترین قیمت از لیست پیشنهاد­دهندگان استفاده می گردد. در کشور های ایتالیا، پرتغال، پرو و کره بعد از حذف پیشنهاد­دهنده با بیشترین قیمت و پیشنهاد دهنده با کمترین قیمت، از میان پیشنهاد­دهندگان باقیمانده، پیمانکاری که قیمت پیشنهادی او به متوسط قیمت های پیشنهادی نزدیک تر باشد، پذیرفته می­ شود. در کشور دانمارک نیز همین روش مورد استفاده قرار می گیرد با این تفاوت که ابتدا دو پیشنهاد دهنده با بیشترین پیشنهاد قیمتی و دو پیشنهاد دهنده با کمترین پیشنهاد قیمتی حذف و سپس پیمانکاری که قیمت پیشنهادی او به متوسط قیمتهای پیشنهادی دیگر نزدیکتر باشد، پذیرفته می­ شود(تاپکو،۲۰۰۴).
پائول و گوتی یرز قرارداد پروژه را با دید قیمت مزایده مورد مطالعه قرار داده­اند. آن ها از یک مدل احتمالی رایج که برای مقایسه قیمت مورد انتظار قابل استفاده بوده استفاده کرده ­اند (پائول و گوتی یرز، ۲۰۰۵).
محققین بسیاری از قبیل جی راسل، اسکیتمور، ونگ، کی مولنار، جیسون، تاچکو و سایرین روش­های رایجی برای شناسایی، ارزیابی مقدماتی و ارزشیابی قیمتی داشته اند. هالت و ادوارز نیز آنالیزهای کیفی را ارائه کرده اند که در آن روش های شناسایی، زمان ارزیابی و انتخاب پیمانکاران شرکت کننده مورد بررسی قرار گرفته است(بنتاتیس،۲۰۰۶).
چنگ و لی در یک مدل، بعد از شناسایی شاخص ­ها و وزن­دهی آن­ها بر اساس ماتریس مقایسه زوجی، مقایسه تمامی شاخص ­ها و زیرشاخص­ها را به طور همزمان انجام داده و بر این اساس رتبه ­بندی پیمانکاران را انجام می­ دهند(چنگ و لی،۲۰۰۴).
Deng(1999) و Padhi و Mohapatra(2009) از تکنیک­های Fuzzy AHP و Fuzzy AHP-SMART و Al-Harbi (2001) و Topcu(2004) از تکنیک AHP برای امتیاز دادن به پیمانکاران استفاده کردند. هم تکنیک Fuzzy AHP و هم AHP، دارای امتیازدهی کیفی به مشخصات هستند که تبدیل به مقادیر عددی می­ شود. این تکنیک­ها همچنین می توانند امتیازات ارزیابی شده توسط گروه را نیز ارزیابی کنند. پیمانکاران از نظر ذهنی توسط تصمیم ­گیری با بهره گرفتن از مقیاس ساعتی ارزیابی می­شوند که سپس این امتیازات به اعداد تبدیل می­شوند که در این صورت امکان مقایسه کردن دو به دو در بین مشخصات و بعلاوه پیمانکاران به وجود می ­آید (ساعتی^[۵۴]، ۱۹۸۰). به هر حال این تکنیک نمی­تواند به طور مطمئن به عنوان ابزاری برای سنجش برتری پیمانکاران استفاده شود. مقیاس فازی که در Fuzzy AHP استفاده شد، بر این مشکل به واسطه قرار دادن محدوده در این مقیاس توسط نظرات متخصصان غلبه کرده­است. به هر حال AHP ، Fuzzy AHP، Fuzzy AHP-SMART مشکل نبود رتبه ­بندی را دارند. چنین مشکلی زمانی رخ می دهد که طبقه های مرتبطی از پیمانکاران هر وقت که یک یا چند پیمانکار حذف یا اضافه می­شوند، تغییر می­ کند (ونگ ، ۲۰۰۸).
Hatush وSkitmore (1998) و Lambropoulos (2007) از تکنیک تئوری مطلوبیت چند شاخصه برای امتیازدهی به پیمانکاران استفاده کردند. در اصل آنها مزایای اصلی شیوه ­های امتیازدهی ساده را با مدل­های بهینه­سازی ترکیب کردند. بعلاوه در موقعیت­هایی که رضایتمندی مورد تردید است، توابع مطلوبیت این خاصیت را دارند که مطلوبیت مورد انتظار می ­تواند به عنوان راهنمایی برای تصمیم ­گیری عقلایی مورد استفاده قرار گیرد. تمامی تصمیمات شامل انتخاب یکی از میان چندین گزینه می­باشند. به طور نمونه، هر گزینه برای تعیین درجه مطلوبیت در ارتباط با تعدادی معیار امتیازدهی، ارزیابی می­ شود. آنچه که مقادیر معیار­ها را با درجه مطلوبیت مرتبط می­سازد تابع مطلوبیت می­باشد. در این تکنیک، امتیاز پیمانکاران توسط مقایسه مقدار مطلوب هر مشخصه (توسط دولت تنظیم می شود) با مقادیر واقعی عملکرد پیمانکاران تعیین می­ شود. جمع امتیازات فردی مشخص کننده کل امتیاز پیمانکار است. بنابراین، این تکنیک قادر به در نظر گرفتن چندین مشخصه و انجام کار گذشته است. اما به هر حال آن نمی­تواند داده های مدل Fuzzy را اداره و مدیریت کند و نمی­تواند برای مشکلات تصمیم گیری گروهی به درستی عمل کند(ساوالهی و همکاران، ۲۰۰۷).
لی و همکاران از تکنیک آنالیز چند معیاره برای امتیاز دادن به پیمانکاران استفاده کردند. یک تکنیک امتیازدهی ساده که پیمانکاران در آن توسط مقیاس وصفی ارزیابی می­شوند، می ­تواند سنجش مطمئنی از تصمیم گیری باشد. اما در عین حال امتیازات یکنواختی برای تصمیم ­گیری در مورد مشخصه ها وجود ندارد و علاوه بر آن Lia و همکاران مشخصاتی را که ماهیت عددی دارند را در نظر نگرفتند(لی و همکاران، ۲۰۰۴).
کومارازوامی^[۵۵] از تکنیک امتیاز­دهی بر اساس عملکرد^[۵۶] برای سنجش هر مشخصه و جمع امتیازات فردی برای امتیاز نهایی برای هر پیمانکار استفاده کرد. این تکنیک برای استفاده ساده است، اما بستگی به تصمیمات متخصصان دارد. علاوه بر این، این تکنیک نمی­تواند مشخصات را با اندازه گیری مقیاسهای بی­ شباهت تطبیق دهد. این تکنیک همچنین در تعیین وزن مشخصات ناتوان است(کومارازوامی، ۱۹۹۶).
هوبر و میزبر از روش تک هدفه^[۵۷] (قیمت مناقصه) و مدل برنامه­ ریزی یکپارچه^[۵۸] برای انتخاب پیمانکار استفاده کردند. به هر حال، آنها دیگر مشخصه­های غیر مالی مهم مانند کیفیت، زمان اجرا، منابع فیزیکی و اجرای قبلی پیمانکار را در نظر نگرفتند(هوبر و میزبر^[۵۹]،۲۰۰۶).
ونگ و همکاران از روش انتخاب بر اساس قیمت واحد^[۶۰] برای انتخاب مشخصه­ها برای تبدیل به دیدگاه واحد^[۶۱] استفاده کردند. به هر حال، تعیین مشخصه­های مختلف در رابطه با قیمت دشوار و غیر قابل بحث است(ونگ، ۲۰۰۶).
جدول شماره ۲-۱:مدلهای به کارگرفته شده به منظور انتخاب پیمانکار