ادامه جدول 4-9: مقایسه میانگین عملکرد دانه، اجزاء عملکرد و سایر صفات زراعی در ارقام گندم در شرایط تنش
حروف مشترك نشان دهنده عدم اختلاف معني­دار در آزمون دانكن مي­باشد.
4-3-1-1عملکرد دانه در بوته
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در ارقام مورد مطالعه از لحاظ صفت عملکرد دانه در بوته در هر دو شرایط عدم تنش و تنش بیماری زنگ قهوه­ای در سطح 1درصد اختلاف معنی­داری داشتند (جداول 4-6 و 4-7). بر اساس مقایسه میانگین ارقام گندم مشخص شد که تفاوت بین ارقام برای عملکرد دانه در سطح 5 درصد معنی­دار بود. در شرایط تنش بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به رقم اروم(57/26 گرم در بوته) و کمترین میزان عملکرد مربوط به رقم اترک (34/9 گرم در بوته) بود و در شرایط عدم تنش بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به رقم الموت ( 87/39 گرم در بوته) و کمترین میزان عملکرد مربوط به رقم اترک (31/15 گرم در بوته) بود. میانگین عملکرد دانه در شرایط عدم تنش برابر با 69/25 گرم در بوته و در شرایط تنش 77/15 گرم در بوته بود.میزان عملکرد در شرایط تنش نسبت به شرایط عدم تنش 6/38 درصد کاهش یافت که عمدتا ناشی از کاهش تعداد دانه در سنبله بود که خود ناشی از کاهش تعداد سنبله در بوته بود. جلال­کمالی و شریفی (1389) در آزمایشی نشان دادند که بین ژنوتیپ­های گندم از نظر صفت عملکرد دانه تفاوت معنی­داری وجود دارد. علی­محمدی و همکاران (1388) در ژنوتیپ­های گندم تحت تنش رطوبتی نشان دادند که بین ژنوتیپ­ها از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی­داری وجود دارد. اهری­زاد و همکاران (1382) در لاین­های گندم تحت شرایط تنش و عدم تنش بیماری فوزاریوم سنبله نشان دادند که لاین­ها از نظر صفت عملکرد دانه در هر دو شرایط اختلاف معنی­داری داشتند.همچنین نتایج خلیل­زاده و همکاران (1387) حاکی از اختلاف معنی­دار لاین­های گندم مورد ارزیابی از نظر عملکرد بوته بودند.

دادرضائی و همکاران (1382) گزارش کردند که بیماری سپتوریوز باعث کاهش 99/6 تا 2/38 درصدی محصول گندم می­ شود. همچنین ترابی و همکاران (1995) گزارش کردند که بیماری زنگ زرد در سال زراعی 72-1371 باعث کاهش حدود 30 درصد محصول کل کشور شده است.
اردونز و همکاران (Ordonez et al., 2010) گزارش کردند که در ارقام حساس میزان خسارت به بیش از 50 درصد می­رسد.
4-3-1-2 اجزای عملکرد
4-3-1-2-1 تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله
بر اساس نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس، ارقام مورد مطالعه در هر دو شرایط عدم تنش و تنش بیماری برای صفات تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله در سطح 1 درصد دارای اختلاف معنی­دار بودند جداول (4-6 و 4-7).
جلال­کمالی و شریفی (1389)، دادرضائی و همکاران ( 1382)، احمدی و همکاران (1382)، عزیزی­نیا و همکاران (1384) و اهری­زاد و همکاران(1382) برای صفت تعداد دانه در سنبله اختلاف معنی­داری بین ارقام و ژنوتیپ­های مورد ارزیابی را گزارش نمودند.
اهری­زاد و همکاران (1382) گزارش نمودند که بر اثر تنش بیماری FHB تعداد دانه در سنبله در لاین­های مورد مطالعه کاهش یافته است که با نتایج این مطالعه مطابقت دارد. دادرضائی و همکاران(1382) در بررسی تنش بیماری سپتوریوز بر روی گندم گزارش دادند که این بیماری باعث کاهش معنی­دار تعداد دانه در سنبله می­ شود اما روی تعداد سنبله اثر معنی­داری نداشت.
نتایج مطالعه مدحج (1385) نشان داد که تعداد دانه در محیط تنش نسبت به محیط فاقد تنش کاهش داشته است.
کمترین تعداد سنبله در حالت عدم تنش مربوط به رقم چناب (81/8) و بیشترین تعداد مربوط به رقم الموت (13/18) بود و در شرایط تنش کمترین تعداد سنبله در شرایط تنش مربوط به رقم اترک (13/8) و بیشترین تعداد مربوط به رقم مغان 1 (63/15) بود. بیشترین تعداد دانه در بوته در شرایط عدم تنش را رقم مغان 3 (3/65) و کمترین تعداد دانه را رقم ارک (63/38) و در شرایط تنش بیشترین تعداد دانه را رقم الموت (76/49) و کمترین تعداد را رقم افلاک (02/28) به خود اختصاص دادند.
4-3-1-2-2 وزن هزار دانه
بر اساس نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس، ارقام مورد مطالعه در هر دو شرایط عدم تنش و تنش بیماری برای صفت وزن هزار دانه در سطح 1 درصد دارای اختلاف معنی­دار بودند (جداول 4-6 و 4-7).جلال­کمالی و شریفی(1389) ،خدادادی و همکاران(1390)، دادرضائی و همکاران(1382)، عزیزی­نیا و همکاران(1384)، زرین­آبادی و احسان­زاده(1382)، سلیمان ریزی و همکاران(1388) و اهری­زاد و همکاران(1382) بین ارقام و ژنوتیپ­های مورد مطالعه از نظر صفت وزن­هزار دانه اختلاف معنی­داری را گزارش نمودند.
میانگین وزن هزار دانه در شرایط عدم تنش 58/39 و دامنه تغییرات این صفت 5/34 تا 5/47 بود که بیشترین وزن هزار دانه در این ارزیابی مربوط به رقم البرز و کمترین وزن هزار دانه مربوط به رقم الموت بود. همچنین میانگین وزن هزار دانه در شرایط تنش 01/37 گرم و دامنه تغییرات این صفت 5/31 تا 5/46 گرم بدست آمد و در محیط تنش5/6 درصد کاهش نشان داد.
اهری­زاد و همکاران(1382) گزارش نمودند که بین لاین­های مورد مطالعه از نظر وزن هزار دانه اختلاف معنی­داری وجود دارد و وزن هزار دانه بر اثر تنش بیماری FHB کاهش یافته است. مسترهازی (Mesterhazy, 1977) دو شاخص عملکرد دانه و وزن هزار دانه را بهترین شاخص برای گزینش مقاوم به بیماری FHB معرفی نمود.
4-3-1-2- 3 ارتفاع بوته، طول سنبله، پدانکل و ریشک
بر اساس نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس بین ارقام از نظر ارتفاع بوته در شرایط عدم تنش و تنش در سطح 1% اختلاف معنی­داری داشتند (جداول 4-6 و 4-7).
احمدی و همکاران (1382)، عزیزی­نیا و همکاران (1384)، خدادادی و همکاران (1390)،زرین­آبادی و همکاران (1382) و خلیل­زاده و همکاران (1387) نیز بین ژنوتیپ­های مورد مطالعه از نظر ارتفاع بوته اختلاف معنی­داری را گزارش کردند.
مقایسه میانگین­ها نشان داد که بیشترین ارتفاع در شرایط عدم تنش و تنش بیماری به ترتیب مربوط به ارقام شیراز (75/86 سانتیمتر) و مهدوی (44/85) و کمترین ارتفاع بوته ارتفاع در شرایط عدم تنش و تنش بیماری به ترتیب مربوط به رقم فلات (25/69 و 28/65) بود و میانگین ارتفاع در شرایط عدم تنش 27/77 سانتیمتر و میانگین در شرایط تنش 46/75 سانتیمتر بود( جداول 4-6 و 4-7). نتایج مطالعه حاضر با نتایج گزارشهای عزیزی­نیا و همکاران (1384) و خلیل­زاده و همکاران (1387) که کاهش ارتفاع بوته را در اثر تنش مشاهده کردند مطابقت داشت.
از نظر طول سنبله در شرایط عدم تنش نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس بین ارقام نشان داد که ارقام در سطح 5% تفاوت معنی­داری دارند. در شرایط تنش در سطح 1 درصد دارای تفاوت معنی­دار بودند. خدادادی و همکاران (1390) و عزیزی­نیا و همکاران (1384) ، احمدی و همکاران (1382) اختلاف معنی­داری بین ژنوتیپ­های گندم از نظر صفت طول سنبله گزارش نمودند.
مقایسه میانگین­ها نشان داد که بیشترین طول سنبله در شرایط عدم تنش مربوط به رقم شیراز (09/10 سانتیمتر) و کمترین طول سنبله مربوط به رقم داراب 2 (66/7 سانتیمتر) و میانگین کل برابر 03/9 سانتیمتر بود.در شرایط تنش بیماری با میانگین 34/8 ، بیشترین طول سنبله مربوط به رقم زارع (84/9 سانتیمتر) و کمترین طول سنبله مربوط به رقم داراب2 (91/6 سانتیمتر) بود و 5/7 درصد کاهش داشت.
نتایج تجزیه واریانس برای ارقام گندم از نظر طول پدانکل در هر دو شرایط عدم تنش و تنش بیماری زنگ قهوه­ای تفاوت معنی­داری را در سطح 1 درصد نشان دادند (جداول 4-6 و 4-7). عزیزی­نیا و همکاران (1384)، خلیل­زاده و همکاران (1387) اختلاف معنی­داری بین ژنوتیپ­های گندم از نظر صفت طول پدانکل گزارش نمودند، که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت.
میانگین طول پدانکل در شرایط عدم تنش 27/38 سانتیمتر و دامنه تغییرات آن بین 44/30 سانتیمتر برای رقم فلات و 72/45 سانتیمتر برای رقم ارگ بود. میانگین طول پدانکل در شرایط تنش 16/34 سانتیمتر و دامنه تغییرات آن بین 31/24 سانتیمتر برای رقم فلات و 25/44 سانتیمتر برای رقم ارگ بود که 7/10 درصد کاهش داشت.
نتایج تجزیه واریانس برای ارقام گندم از نظر طول ریشک در هر دو شرایط عدم تنش و تنش بیماری زنگ قهوه­ای تفاوت معنی­داری را نشان نداد (جداول 4-6 و 4-7) مقایسه میانگین­ها نشان داد که در شرایط عدم تنش بیشترین مقدار طول ریشک مربوط به رقم افلاک (47/8 سانتیمتر) و کمترین مقدار مربوط به رقم داراب2 (94/6 سانتیمتر) بود و میانگین آن 78/7 سانتیمتر بود. در شرایط تنش بیماری بیشترین مقدار مربوط به رقم مهدوی (34/8 سانتیمتر) و کمترین مقدار مربوط به رقم اترک (06/7 سانتیمتر) می­باشد. میانگین طول ریشک در حالت تنش برابر با 68/7 سانتیمتر بود که 3/1 درصد کاهش داشت.
در بین این صفات بیشترین درصد کاهش مربوط به صفت طول پدانکل (7/10 درصد) و کمترین درصد کاهش مربوط به طول ریشک (3/1 درصد) بود. که نشان می­دهد این صفت کمترین تاثیر را از تنش داشته است.
4-3-2 تجزیه واریانس مرکب صفات عملکرد و اجزاء آن
نتایج آزمون همگنی واریانس‌‌ها با روش لون (Leven test) نشان داد که واریانس‌ها همگن می‌باشند و سپس نتایج تجزیه واریانس مرکب در محیط عدم تنش و تنش بیماری زنگ قهوه­ای برای صفات زراعی مورد مطالعه بر روی 30 رقم گندم در جدول 4-10 آمده است. نتایج نشان داد که اثر ارقام برای تمامی صفات در سطح 1 درصد معنی­داری بود. اثر متقابل تکرار در محیط در همه صفات بجز طول سنبله ، طول پدانکل و وزن هزار دانه تاثیری نداشت ، اثر متقابل ارقام و محیط برای تمامی صفات بجز تعداد دانه در سنبله و طول پدانکل تاثیر معنی­داری نداشت. اثر محیط بر روی همه صفات بجز طول ریشک در سطح 1 درصد معنی­دار بود. در مطالعه مدحج (1385) بر روی گندم نتایج نشان داد که تنش گرما بر روی صفات عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله تاثیر معنی­داری گذاشت.
جدول4-10: نتایج تجزیه مرکب صفات زراعی در ارقام گندم در تجزیه مرکب دو محیط تنش و عدم تنش بیماری زنگ قهوه­ای در قالب طرح بلوک کامل تصادفی