عقیم ماندن دعا به معنای اجابت نشدن آن است
و امام صادق (ع) می فرمایند :
« کُلُّ اَمرِ ذی بال لَم یبدأ بِسم اللهِ فَهُوا بتَر» (مجلسی ، ۹۳/۲۴۳) .
(هر کاری که با اسم الله آغاز نشود آن ابتر است ) .
و همچنین از پیامبر اکرم (ص) روایت است که :
«هر کس اندوهی به او برسد و از روی اخلاص و با توجه قلب به خدا بگوید «بسم الله الرحمن الرحیم» از دو حال خارج نمی شود یا در همین دنیا به حاجتش می رسد و یا نزد پروردگارش به حساب می آید و در نزد او ذخیره می شود و البته آنچه نزد خداست ، برای اهل ایمان ، ماندگارتر است» (همان ، ۹۲/۲۳۳).
پس با توجه به روایت مطرح شده در متن عبارت بسم اله الرحمن الرحیم در آغاز هر کار صبغه توحیدی و الهی در آن کار زده به کمال آن کار کمک خواهد کرد .
۲-۱-۳-۴) حمد و ثنا :
از جمله آداب دعا مدح و ثنای خداوند است . تأکید بر ستایش الهی در آغاز دعا در سخن و سیره اهل بیت (ع) ، برای اظهار شکر و سپاس الهی و تقویت خداشناسی بنده است . اگر شخص بر اجابت خواسته ی خود اصرار دارد ، باید بداند که چنان نبوده و نیست که پیش از این مشمول لطفِ خداوند نبوده و تنها در این حالت است که نیازمند این آستان شده است . او باید باور داشته باشد که لطف و رحمت الهی همواره شامل حال او بوده و از این جهت باید سپاسگزار خدا باشد و اگر درخواستی دارد ، از سر طلبکاری و حق ستانی نیست ، بنابراین اگر دعایش به اجابت نرسد ، شکر و سپاسش همچنان پایدار خواهد ماند.
همچنین دعا کننده با بیان ستایش الهی ، میزان معرفت خود را به خداوند آشکار می کند . ستایش خداوند به داشتن صفاتی همچون ربوبیت ، بنده پروری ، قرب ، سمیع بودن ،جود و قدرت ، دنیایی از معرفت به حضرت حق را به تصویر می کشند . میزان آگاهی دعاکننده از این مضامین ، نشانگر میزان معرفت او و میزان اجابت دعا از سوی خداوند است(رشاد ، ۴/۳۴۷).
حضرت علی (ع) در این باره می فرماید :«درخواست پس از ستایش است ، پس در آغاز خدا را ستایش کنید و آنگاه حاجت های خود را بخواهید . خداوند ، عزوجل ـ را پیش از بیان درخواست ها مدح و ثنا کنید» (شیخ صدوق،الخصال ، ۶۳۳،حلی ،۱۴۷، مجلسی،۹۳/۳۰۸) .
نیز آن حضرت می فرمایند: «مدح و تمجید ، قبل از نیاز و خواهش است . پس زمانیکه خدا را می خوانید او را تمجید و ستایش کنید» پرسیده شد «چگونه خدا را تمجید و ستایش نمائیم؟» حضرت فرمودند: «می گویی : ای کس که از رگ گردن به ما نزدیکتری ، ای کسی که بین شخص و قلب او حائل می شوی ، ای کسی که در برترین دیدگاه و منظر هستی ، ای کسی که نظیر و مثل ندارد.(کلینی، ۴/۲۳۶،حلی ،۱۷۴)
حضرت صادق (ع) در این باره فرمودند : «هرگاه یکی از شما حاجتی می خواهد پس پروردگار را ستایش کند و او را مدح گوید، زیرا هرگاه مردی از سلطانی حاجتی خواهد بهترین سخنی که توانایی آن را دارد برای او آماده می سازد، پس چون حاجتی خواستی خدای عزیز را تمجید و ستایش کنید» (کلینی ،۴/۲۳۸) . و همچنین آن حضرت می فرمایند: «هردعایی که قبلش حمد خداوند نباشد ، آن دعا عقیم است.» (همان ،۲/۵۰۳) .
و پیامبر اسلام (ص) می فرمایند :
«اول تمجید خداوند سپس دعا» (مجلسی ،۹۰/۳۱۷) .
این ادب را خود معصومین در دعاها و مناجات های خود رعایت می کردند . صحیفه سجادیه صاحب این مدعا است.
گاهی پیش می آید که انسان مؤمن در ثنا و حمد خدا غرق می شود و در دعا به حالتی می رسد که در آن حاجتهای خود را فراموش می کند امام صادق (ع) می فرمایند: «اِنَّ الْعَبْدَ لَیکُوُنُ لَهُ الْحَاجَهُ اِلی اللهِ فَلْیبْدَ أُبِالئَُّنَاءِ عَلَی الله ، وَالصَلاهِ عَلَی مُحَمَّد و آله حَتی ینْسَی حَاجَتَهُ فَیقضِیهَا اللهُ لَهُ » (مجلسی ، ۹۰/۳۴۲) .
(گاهی بنده حاجتی دارد ، پس دعا را با ثنا بر خداو درود برپیامبرآغاز می کند و نیاز خود را فراموش می نماید ، پس خداوند آن را برای او برآورده می سازد) .
بنابراین خداوند حاجت او را بی آنکه خود درخواست کند برآورده می سازد، زیرا خداوند آنچه را که در سینه هاست می داند و بنده ذکر حاجات خود را به سبب استغراق در حمد و ثنا و درود ، فراموش کرده است .
پس قبل از دعا انسان باید خدا را ستایش و تمجید کند و پس از آن شروع به دعا نماید . همچنانکه پیامبر اسلام (ص) ، ما را با گفته خود ـ سلام پیش از سخن ـ (همان ، ۳۱۳) ادب فرموده پس هنگامیکه دعا می کنیم باید قبل از دعا ، سلام کنیم ، اما سلام کردن به خدا چگونه است ؟ با حمد و ثنا و تهلیل و تمجید خدای عزوجل .
در قرآن نیز خدا را با صفات جمال و جلالش ستودن و از مقام رحمت و علم بی پایانش مدد خواستن (وَسِعْتَ کُلَّ شَیء رَحمَهً وَ عِلْمَاً) سرانجام وارد در دعا کردن و مسائل را به ترتیب اهمیت خواستن و سپس دعا را با ذکر اوصاف جمال و جلال او و توسل مجدد به ذیل رحمتش پایان دادن است.
۱۳-۳-۴) صدقه دادن :
یکی دیگر از آداب دعا این است که انسان قبل از شروع دعا صدقه بدهد . چرا که دعا طلب خیر است و دادن صدقه اثبات عملی خیرخواهی است لذا پیامبر اسلام (ص) فرمودند :
«اول صدقه بدهید هر کس دعا را با صدقه شروع کند دعایش رد نمی شود»(شیخ صدوق،عیون الاخبار الرضا، ۲/۶۲) .
و از امام صادق (ع) چنین روایت شده است که :
«پدرم هرگاه حاجتی داشت به هنگام زوال خورشید از خدا می طلبید چون آماده نیایش می شد چیزی می آورد و آن را صدقه می داد» (کلینی ، ۴/۲۲۷) .
روایت است که بعد از صدقه دادن دست خود را به صورت و سر بکشید یا آن را ببوئید و ببوسید. نقل شده که امام سجاد علیه السلام بعد از صدقه دست خود را می بویید و می فرمود :
این دست به دست الهی رسیده ، چون خداوند فرموده :
«óuqèd ã@t7ø)t spt/öqG9$# ô`tã ¾ÍnÏ$t7Ïã äè{ù’tur ÏM»s%y¢Á۹$# » (توبه/۱۰۴).
(خداوند توبه بندگانش را می پذیرد و صدقه ها را دریافت می کند).
۴-۱-۳-۴) صلوات :
ذکر صلوات در ابتداء دعا سفارش گردیده است . از امام صادق (ع) نقل شده است که : «هر کس حاجتی نزد خدای عزوجل دارد پیش از آنکه نیاز خود را بر زبان آورد لازم است که نخست بر پیامبر (ص) و ذریه او درود فرستد و در پایان نیز آن را تکرار کند همانا خداوند عزوجل بزرگتر از آن است که اول و آخر دعا را قبول کند و وسط دعا را مورد توجه قرار ندهد زیرا صلوات بر محمد و آل او هیچگاه رد نمی شود» (محمدی ری شهری ، ۴/۵۶۲۵؛ حلی ،۲۲۰؛ حر عاملی ، ۱۱۳۷،۴) .
و نیز ایشان فرموده اند :
«لایزالُ الدُّعاءُ مَحْجُوباً حَتّی یصَلّی عَلی مُحَمَّد وَ عَلی آلِ مُحَمَّد» (محمدی ری شهری ،۵۶۲۴ ، کلینی ،۴/۲۴۷؛ مجلسی ،۹۳/۳۱۲؛ طبرسی ،۲/۱۸) «دعا پیوسته در حجاب است اما آنگاه که بر محمد و خاندان محمد صلوات فرستاده شود»
پیامبر و اهل بیت (ع) گل های سرسبد آفرینش هستند آنان نماد انسان کامل و اسمای حسنای حق و محبوب اویند و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند و از مؤمنان نیز خواسته شده تا بر او درود فرستند همچنانکه در سوره احزاب آمده است :
«¨bÎ) ©!$# ¼çmtGx6Í´¯»n=tBur tbq=|Áã n?tã ÄcÓÉ<¨Z9$# 4 $pkr’¯»t úïÏ%©!$# (#qãZtB#uä (#q=|¹ Ïmøn=tã (#qßJÏk=yur $¸JÎ=ó¡n@ » (آیه ۵۶).
(خداوند و فرشتگانش بر پیامبر (ص) درود می فرستند . ای کسانیکه ایمان آورده اید ، بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید).
خداوند درود فرستادن بر این خاندان را در دل نماز جای داده تا همگان همواره به جایگاه رفیع آنان توجه کنند.
چنین است که توصیه شده است دعاها با صلوات بر محمد و آل او قرین شود تا به یمن ذکر نام آنان ، دعاها اجابت شوند.
علی (ع) در این باره فرموده است :
«بر محمد و آل او درود بفرستید که خداوند ـ عزوجل ـ بر اثر یاد کرد محمد (ص) و پاسداشت حرمت او دعایتان را می پذیرد»(شیخ صدوق ،۳/۶ ؛مجلسی ،۹۳/۳۰۹).
در سخنی دیگر دعاهای مردم را به درود فرستادن بر رسول اکرم (ص) منوط دانسته است :
«خداوند متعال ، اجابت دعای امت پیامبر را فرو می گذارد تا هنگامیکه بر پیامبرشان درود فرستند » (دیلمی ،۴۰۸؛ مجلسی ۹۴/۶۹).
این نکته در نهج البلاغه با لطافت ویژه ای تبین شده است :
امام پس از توصیه به آغاز کردن دعا با صلوات بر محمد (ص) و آل ایشان می فرمایند :
«هرگاه از خداوند سبحان حاجتی خواهی ، با درود فرستادن بر پیامبرش (ص) سخن آغاز کن ، آنگاه حاجتت را بخواه که خداوند بزرگتر از آن است که دو حاجت از او خواسته شود که او یکی را اجابت و دیگری را رد کند» (نهج البلاغه ، ۷۱۵) .
و پیامبر خدا (ص) می فرمایند :
دانلود فایل ها در مورد آداب دعا از منظر قرآن و سنّت- فایل ۱۷
