۰۱۱۶/۰ ۸۰ /۱۴۴۱
۰۰۰۱/۰ ۶۵/۴
۰۰۰۱/۰ ۱۱/۸
۰۰۰۱/۰ ۷۳/۲۴۶۵
۰۰۰۲/۰ ۲/۸۵۵۰
D×SP
۱۲
۶۱۴۸/۰ ۴۰/۱۱۰۵
۲۳۶۳/۰ ۴۱۷/۲
۲۲۲۳/۰ ۲۸۲/۳
۵۱۰/۰ ۷۹/۸۳۸
۰۳۹۲/۰ ۱/۸۲۹۰
اشتباه فرعی
۳۰
۶۸/۳۳۰۵
۴۲۸/۴
۸۸/۵
۷/۲۲۱۱
۵۴/۹۴۰۵
ضریب تغییرات (درصد)
۲/۲۸
۰۳/۱۱
۷۶/۱۲
۲۷/۱۵
۴۷/۱۵
اعداد توان در بالا و سمت راست هر کدام از مجموع مربعات، سطوح احتمال خطا را نشان میدهد
۴-۳-۲ غلظت نیتروژن در دانه
جدول تجزیه واریانس نشان داد که کاربرد فسفر و تاریخ کاشت تاثیر معنیداری بر غلظت نیتروژن در دانه داشت (جدول ۴-۷). این در حالی ست که اثر متقابل معنیدار نشد.
اثر تاریخ کاشت بر درصد نیتروژن دانه
وقوع تنش گرمای آخر فصل باعث افزایش درصد نیتروژن دانه شد (شکل ۴-۱۲) به طوری که کمترین مقدار این صفت (با میانگین، ۱۵/۳ درصد) مربوط به تاریخ کاشت اول (۱۰ مهر) و بیشترین مقدار آن ( بامیانگین، ۷۹/۳ درصد) متعلق به تاریخ کاشت آخر (۱۰آذر) بود. یعنی با تنش گرما، غلظت نیتروژن دانه افزایش پیدا کرد با توجه به اینکه مواد آلی نیتروژنه، اولین موادی هستند که در دانه ذخیره میشوند، هر عامل محیطی (مثل گرمای زیاده از حد و تنش رطوبت) که رسیدن دانه را تسریع کند، همراه با کوتاهتر کردن مدت انتقال مواد فتوسنتزی، موجب تشکیل دانههای چروکیده میشود و درصد نیتروژن افزایش پیدا میکند (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۰). در این مورد ساتوره و اسلافر (۱۳۸۴) معتقدند که با افزایش دما، تجمع پروتئین و نشاسته کاهش مییابد اما با توجه به اینکه حساسیت تجمع پروتئین به دما کمتر از نشاسته میباشد لذا دماهای بالا در طی دوره پرشدن دانه موجب کاهش بیشتر درصد نشاسته و افزایش درصد پروتئین دانه میشود.
شکل۴-۱۲ اثر تاریخ کاشتهای مختلف بر غلظت نیتروژن دانه باقلا
اثر کود فسفر بر درصد نیتروژن دانه
در دسترس بودن فسفر، باعث افزایش تثبیت نیتروژن شده و عملکرد دانه افزایش مییابد به طوری که با افزایش فسفر تا سطح ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار غلظت نیتروژن (با میانگین ۳/۴درصد) نیز افزایش پیدا کرد و کمترین مقدار نیتروژن در تیمار شاهد (بدون مصرف فسفر) بدست آمد (شکل ۴-۱۳). نیتروژن یکی از اجزای اصلی ترکیبات آلی از پروتئین تا نوکلئیک است سهم تثبیت زیستی نیتروژن در فراهم ساختن نیتروژن برای گیاهان قابل ملاحظه است. الیور و همکاران[۵۸] (۲۰۰۲) گزارش کردند یکی از مکانیسمهای احتمالی این است که میکروارگانسیمهای حل کننده فسفات با انحلال فسفات نامحلول و افزایش مقدار فسفر در دسترس برای باکتری هم زیست، باعث افزایش تثبیت نیتروژن در گرههای ریشهای و در نتیجه افزایش رشد گیاه و به خصوص بخش هوایی آن شده است که با وجود فسفر کافی و ATP فراوان تأمین میشود. بنابراین فراهمی فسفر با تأثیر مثبت بر تثبیت نیتروژن سبب افزایش پروتئین نیز میشود. از طرفی کاهش در ساخته شدن RNA ناشی از کمبود فسفر، روی ساخته شدن پروتئین تأثیر میگذارد (سالاردینی و مجتهدی، ۱۳۶۷). به طور کلی میتوان گفت فسفر باعث افزایش سیستم ریشهای باقلا میشود و توانایی ریشه را برای جذب بیشتر نیتروژن بهبود میبخشد در نتیجه میزان این عنصر با کاربرد فسفر افزایش مییابد.
شکل۴-۱۳ اثر سطوح مختلف کود فسفر بر غلظت نیتروژن دانه باقلا
۴-۳-۳ غلظت نیتروژن در برگ
نتایج تجزیه واریانس دادهها در جدول ۴-۷ گویای تأثیر معنیدار سطوح تاریخ کاشت و کاربرد مقادیر مختلف فسفر بر نیتروژن برگ و عدم تأثیر متقابل تیمارهای آزمایشی بر این شاخص میباشد.
اثر تاریخ کاشت بر درصد نیتروژن برگ
طبق نتایج مقایسه میانگین بیشترین و کمترین مقدار نیتروژن برگ به ترتیب در تاریخ کاشت آخر (۱۰آذر) و تاریخ کاشت اول (۱۰ مهر) به مقدار ۴ و ۱۲/۳ حاصل شده است (شکل ۴-۱۴). افزایش درصد پروتئین برگ نیز همانند محتوی قند برگ یکی از صفات سازگار به تنش (سرما و گرما) محسوب میگردد و در کاهش خسارت ناشی از تنش دمای بافتهای گیاهی نقش دارد (کرپسی و همکاران، ۲۰۰۴). به نحوی که مشاهده شد در تاریخ کاشت ۲۵ مهر و ۱۰ آذر محتوای پروتئین برگ نیز افزایش یافت. که این نشان دهنده برخورد گلدهی گیاه به دماهای پایین در اواسط بهمن ماه بود (تاریخ کاشت ۲۵ مهر ) و دماهای بالا در اواخر اسفند (تاریخ کاشت ۱۰ آذر) بود. با توجه به همبستگی مثبت بین محتوای نسبی آب سلول، پایداری غشا و نیتروژن برگ میتوان گفت، کاهش محتوای نسبی آب در باقلا باعث بسته شدن روزنهها شده و با کاهش تعرق گیاه، قدرت خنککنندگی آن نیز کاهش مییابد، این افزایش دمای کانوپی نهایتا به افزایش دمای داخل سلولی گیاه و خسارت به تمامی اجزای آن مخصوصا سیستم غشایی یعنی مهمترین قسمت فعال سلول میشود. علاوه بر این، با کاهش فعالیت فتوسنتزی گیاه و افزایش تنفس نوری، متابولیسم نیتروژن که وابسته به انرژی حاصل از فتوسنتز و میزان تولید کربوهیدراتها است، مختل میگردد و نهایتا به کاهش محتوای کلروفیل و همچنین پروتئینهای محلول برگ از جمله آنزیم روبیسکو منجر میشود.
شکل ۴-۱۴ اثر تاریخ کاشت بر غلظت نیتروژن برگ باقلا
اثر فسفر بر درصد نیتروژن برگ
نتایج مقایسه میانگین نشان داد، بیشترین مقدار نیتروژن در تیمار کودی ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار (با میانگین ۰۸/۴ درصد) بدست آمد. اما بین سطوح کودی صفر، ۵۰ و۱۵۰ اختلاف معنیداری مشاهده نشد. (شکل ۴-۱۵). فسفر باعث بهبود سیستم ریشه و توسعه رشد گیاه شده و جذب آب و عناصر غذایی را بهبود میبخشد. در نتیجه میزان فتوسنتز و تولید مواد حاصل از فتوسنتز افزایش یافته و این موضوع سبب بالا رفتن وزن خشک کل گیاه میگردد. از آنجایی که مقدار ازت کل گیاه با وزن خشک کل گیاه همبستگی مثبت دارد، لذا مقدار ازت کل گیاه نیز افزایش مییابد (شیرانیراد و همکاران، ۱۳۷۹). برخی تحقیقات نشان داده که رابطه مثبتی بین تجمع نیتروژن و میزان استفاده از کود فسفره وجود دارد (والیو و همکاران[۵۹]، ۲۰۰۴). بنابراین فسفر علاوه بر ایفای نقش مهمی که بر عملکرد کمی علوفه و بذر میکند میتواند با افزایش جذب عناصری مانند نیتروژن باعث بالا رفتن عملکرد کیفی علوفه شود.
