۲-۲-۵ چارچوب نظری

«چارلز رایت» و «هارولد لاسول» برای رسانه ­ها چهار‌کارکرد قائل‌اند: ۱٫ اطلاع‌رسانی یا نظارت بر محیط، ۲٫ تفسیر و واکاوی خبر یا همبستگی اجتماعی، ۳٫ آموزش و انتقال میراث فرهنگی یا حفظ یگانگی اجتماعی، ۴٫ تفریح یا بازآفرینی انرژ‌ی‌های مصرفی و حفظ روحیه.

امروزه، این که رسانه‌ها نقش مهمی در جامعه‌پذیری اولیه کودکان و همین طور جامعه‌پذیری درازمدت بزرگسالان دارند به طور گسترده مورد قبول قرار گرفته است. طبق نظریه کارکردگرایی، از مهمترین کارکرد رسانه‌ها انتقال فرهنگ است، رسانه‌ها با استمرار اجتماعی‌شدن پس از اتمام آموزش رسمی و نیز با شروع آن در سالیان پیش از مدرسه به جذب افراد کمک می‌کند، رسانه‌ها با نمایش و عرضه جامعه‌ای که فرد می‌تواند خود را با آن هم هویت ساخته و معرفی نماید، می‌تواند احساس بیگانگی یا احساس بی‌ریشه بودن او را کاهش دهد.(سورین و تانکارد، به نقل از دهقان ۱۳۸۴: ۴۵۲)
همچنین روی هم رفته سه کارکرد تفریحی، خبری و آموزشی به عنوان مهم‌ترین وظایف این وسایل تقریباً مورد اجماع و توافق اکثر اندیشمندان واقع شده است. پر واضح است که دو کارکرد خبری- آموزشی رسانه‌ها نسبت به یکدیگر هم‌پوشانی داشته و با هم نقش واحدی را ایفا می‌کنند که همان انتقال اطلاعات به منظور یادگیری و تغییر رفتار در مخاطب است. فقط آنچه نباید فراموش شود این که یادگیری مورد نظر در فرایند آموزش‌های نظام یافته مبتنی بر هدایت آگاهانه و برنامه‌ریزی شده مدیران و برنامه‌ریزان آموزش بوده، حال آن که یادگیری حاصل شده از توزیع اطلاعات توسط وسایل ارتباطی الزاماً تحت حاکمیت موقعیت‌های یادگیری- یاددهی نبوده و عمدتاً نتیجه‌ای غیر‌مستقیم محسوب می‌شود. اما در این نکته که مقوله یادگیری در چارچوب نظام‌های اجتماعی نیز اتفاق می‌افتد، هرگز نمی‌توان تردید کرد چنان که یکی از محققین ایرانی به درستی تأکید کرده است حتی به هنگام فراغت و آن گاه که این وسایل برای تفنن و سرگرمی انسان‌ها به کار می‌آیند، باز هم خواه‌ناخواه می‌آموزند. (دادگران، ۱۳۷۴: ۱۱۵-۱۱۱)
ویلبر شرام گفته معروفی دارد که به نوعی مبین تردیدهای امروزی درباره جایگاه و اهمیت رسانه‌ها در امر آموزش است. وی می‌گوید: «نمی‌توان دانشجویی را از فراگیری از رسانه‌ای منع کرد، اما مشکل واقعی آن است که بتوان او را وادار ساخت آن چیزی را که مورد نظر است فرا گیرد» (بوردن، ۱۳۷۹، ۱۶۶) بنا به گفته وی تأثیرات آموزشی رسانه‌ها انکارناپذیر و حتی اجتناب‌ناپذیر است اما تردیدها زمانی آغاز می‌شود که بخواهیم از این رسانه‌ها به طور سازمان یافته و در چارچوب اهداف مشخص آموزشی بهره‌برداری کنیم. جنبه‌های قطعیت‌یافته تأثیرات و نقش رسانه‌ها و موقعیت‌های یاددهی یادگیری عبارتند از:
شکل‌دهی تجارب یادگیری دست اول و یا نزدیک به آن
ایجاد انگیزه یادگیری و کمک به تداوم آن
صرفه‌جویی در زمان آموزش
ارتباط آسان‌تر و تفهیم بهتر
شکل‌دهی یادگیری سریع‌تر، عمیق‌تر و پایدارتر
شکل‌دهی تجارب یادگیری ناممکن (امیر تیموری، ۱۳۷۷، ۴۰-۳۶ )
علاوه بر نظریه کارکردهای رسانه و نظریات یادگیری از نظریه برجسته‌سازی نیز به منظور چارچوب نظری تحقیق حاضر استفاده شده است. برجسته‌سازی اولویت‌گذاری بر برنامه­ای خاص است. در توضیح برجسته‌سازی می‌توان گفت برجسته‌سازی یعنی این اندیشه که رسانه‌ها با ارائه پیام‌ها، موضوع‌هایی را که مردم درباره آنها می­اندیشند تعیین می­ کنند. ممکن است در اغلب اوقات، رسانه‌ها موفق نشوند به اشخاص بگویند چگونه فکر کنند، اما با تأثیر فوق‌العاده­ای که بر آنها دارند می­توانند بگویند که باید به چه چیز فکر کنند.
بنا‌‌بر‌این نظریه‌ها رابطه رسانه ­ها و آموزش رابطه پیچیده­ای است و بدون استفاده از واسطه نمی‌توان از رسانه‌ها برای آموزش استفاده کرد. این واسطه در پژوهش ما مفهومی به نام مخاطب اسیر است. مخاطب اسیر به طور ساده مخاطبی است که فرصت فرار از پیام‌های ارسال شده توسط رسانه را ندارد. بنابراین با برجسته‌سازی پیام‌های مورد نظر برای مخاطب اسیر احتمال یادگیری افزایش خواهد یافت. در ادامه با توجه به نظریه یادگیری در می‌یابیم که فرصت‌های فراوانی در محیط شهری برای آموزش شهروندان و تبدیل آنها به شهروند یادگیرنده وجود دارد. در این پژوهش به گروهی از مخاطبان که به دلیلی نمی‌توانند حوزه پیام را ترک کنند مخاطب اسیر می‌گوییم. مخاطبانِ منتظر در ایستگاه‌های اتوبوس، قطار، فرودگاه‌ها، بیمارستان‌ها و… نمونه‌های بارزی از مخاطبان اسیر هستند. دانشمندان ضریب تاثیر روانی رسانه ­ها بر مخاطبان اسیر را تا چند برابر مخاطب عادی ارزیابی می‌کنند. عمق تاثیر رسانه در شرایط اسارت ضریب انگیزه عمل مخاطب را نسبت به موضوع هدف برنامه به شدت افزایش می­دهد. بنابراین اسارت در علم رسانه به شرایطی گفته می‌شود که در آن مخاطب به دلیلی نتواند موقعیت رسانه را ترک کند. و به نوعی می‌توان مخاطبان نرم‌افزارهای تلفن همراه را مخاطب اسیر دانست زیرا همانطور که مشاهده می‌شود بسیاری از جوانان به صورت اعتیاد گونه به این رسانه وابسته شده‌اند.
براساس نظریه مارشال حقوق شهروندی عبارت از شناخت و اطلاعاتی که فرد از طریق عضویت کاملش در اجتماع به دست می‌آورد و ﺷﻬﺮوﻧﺪی وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻀﻮﻳﺖﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮد در اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ (مارشال، به نقل از عاملی، ۱۳۸۰: ۱۷۲). وی بر این اعتقاد است که حقوق شهروندی در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قابل مشاهده است. از نظر مارشال، شهروندی جایگاهی است که به تمام افراد داده می‌شود که عضو تمام عیار اجتماع هستند و همگی جایگاه برابر و حقوق و تکالیف متناسب با این جایگاه دارند. هیچ اصل فرا شمولی نیز برای تغییر حقوق و وظایف شهروندی وجود ندارد و حقوق و ظایف شهروندی طبق قانون تثبیت می‌شود. (شاه‌طالبی، قپانچی، ۱۳۹۲: ۲۰)
برای تکالیف شهروندی ۵ شاخص تعریف می‌شود که عبارتند از: پایبندی به قوانین و مقررات، شاخص داشتن روابط اجتماعی، پایبندی به حفظ محیط‌زیست، پایبندی به هویت ملی و پایبندی به آموزه‌های دینی که از این شاخص‌ها جهت سنجش میزان آگاهی شهروندان از حقوق شهروندی استفاده می‌کنیم.

۲-۲-۵-۱مدل تحقیق

شکل شماره ۲- ۱: مدل تحقیق

۲-۲-۵-۲ فرضیه‌های تحقیق

با توجه به سؤالات اساسی تحقیق، فرضیه‌های این پ‍‍ژوهش عبارتند از:
بین میزان استفاده از نرم‌افزار تلگرام تلفن همراه با میزان آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی‌دار وجود دارد.
بین میزان استفاده از نرم‌افزار واتس‌اپ تلفن همراه با میزان آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی‌دار وجود دارد.
بین میزان استفاده از نرم‌افزار وایبر تلفن همراه با میزان آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی‌دار وجود دارد.
بین میزان استفاده از نرم‌افزار لاین تلفن همراه با میزان آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی‌دار وجود دارد.

فصل سوم

روش‌شناسی پژوهش

مقدمه

در هر پژوهشی تبیین روش تحقیق و مؤلفه­ های آن از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجا که تکرارپذیری پژوهش­های علمی از ارکان تغییرپذیر آن به شمار می­رود و بر ارزش و بهای آن می‌افزاید، پژوهشگر بایستی مواردی که این مهم را امکان‌پذیر می­ کند در گزارش خود ذکر کند. در این راستا به تبیین روش پژوهش، جامعه، نمونه، روش اندازه‌گیری، ابزار اندازه‌گیری، روش تجزیه و تحلیل داده ­ها می‌پردازیم و چارچوب کلی کار ارائه می‌شود.

۳-۱ - روش تحقیق

این تحقیق از نوع توصیفی و تبیینی بوده و در آن از روش پیمایشی استفاده شده است.

۳-۲ - متغیرهای تحقیق

الف: متغیر وابسته

میزان آگاهی از حقوق شهروندی به عنوان متغیر وابسته این تحقیق است که در ادامه تعریف عملیاتی و تعریف مفهومی آن مطرح خواهد شد.
تعریف مفهومی آگاهی‌های شهروندی
آگاهی شهروندی عبارت از شناخت و اطلاعاتی که فرد از طریق عضویت کاملش در اجتماع به دست می‌آورد و ﺷﻬﺮوﻧﺪی وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻀﻮﻳﺖﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮد در اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ(مارشال، به نقل از عاملی،۱۳۸۰: ۱۷۲-۱۷۵).
تعریف عملیاتی آگاهی‌های شهروندی
منظور از آگاهی‌های شهروندی در این تحقیق، ۵ شاخص در نظر گرفته خواهد شد. که عبارتند از: ۱-شاخص پایبندی به قوانین و مقررات، ۲-شاخص داشتن روابط اجتماعی، ۳- شاخص پایبندی به حفظ محیط‌زیست، ۴- شاخص پایبندی به هویت ملی، ۵- شاخص پایبندی به آموزه‌های دینی

ب: متغیرهای مستقل

میزان استفاده از نرم‌افزار تلگرام، واتس‌آپ، وایبر و لاین تلفن همراه به عنوان متغیر مستقل این تحقیق است که در ادامه تعریف عملیاتی و تعریف مفهومی آن مطرح خواهد شد.
تعریف مفهومی نرم‌افزارهای ارتباطی
نرم‌افزارهای ارتباطی، نرم‌افزارهایی هستند که علی‌رغم داشتن تفاوت‌هایی با یکدیگر، همه در یک چیز مشترکند و آن هم تسهیل ارتباطات اجتماعی آنلاین است. مهمترین کاربرد این رسانه‌ها برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. برتری این رسانه‌های ارتباطی نسبت به سایر فضاهای مجازی آن است که ارتباط در آنها، فقط بر متن استوار نیست و بنابراین، از نشانه­ های بصری و شنیداری در تعامل­های رو در رو بهره‌مند است.
تعریف عملیاتی نرم‌افزارهای ارتباطی
منظور از نرم‌افزارهای ارتباطی در این تحقیق، ۴ Application، وایبر، واتس‌اپ، تلگرام، لاین می‌باشد. که تاریخچه و قابلیت‌های در بخش ادبیات تحقیق به تفصیل ذکر شده است. در تحقیق حاضر ارتباط بین استفاده از این نرم‌افزارها با آگاهی‌از حقوق شهروندی با بهره گرفتن از پرسشنامه سنجیده می‌شود.
جدول شماره ۳-۱: تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق