- گروهی از ایشان پیامبر را می آزارند و می گویند که او گوش است (به هر حرفی گوش
می دهد)، بگو: گوش خوبی برای شماست: به خدا ایمان دارد و سخنان مؤمنان را باور
می کند، و برای کسانی از شما که ایمان آوردهاند، رحمت است….(سوره توبه، ۶۱).
۹-۱-۴ تواضع راستین
بال خود را در برابر مؤمنان فرود آر و نسبت به آنان فروتن باش.(سورهی شعرا، ۲۱۵).
۱۰-۱-۴ ایمان داشتن به انسان
- … بگو (پیامبر که به سخن مردم گوش فرا می دهد): گوش نیکی است برای شما، که به خدا ایمان دارد، و سخنان مؤمنان را باور می کند…(سوره توبه، ۶۱).
۱۱-۱-۴ روحیه ایثار و ساده زیستی
- با نیازمندی سخت خویش به خوراک، آن را به درویش و یتیم و اسیر می دهند.(سورهی انسان، ۸).
۲-۳ ویژگیهای فرمانروا و کارگزار در نظام دینی
در این باب به بیان دستهای از ویژگیهای فرمانروا و کارگزار در نظام دینی پرداختیم اینک توضیحی درباره برخی از آن ویژگیها:
۱-۲-۴ در راه انسان و سعادت او
یکی از وجوه تمایز پیشوایان راستین، فداکاریهای فراوان و پیوستهای است که در راه انسان و دوستی ژرفی که نسبت به او داشتند، به انجام می رساندند و برای آزاد کردن او سخت می کوشیدند و در این باره هر کار می توانستند میکردند.
آن پیشوایان سختیهای این وظیفه دشوار را بر دوش می کشیدند و در راه خوشبختی آدمی و بالا آوردن سطح زندگی او و پروردن روح و احساس او، کمال سعی و کوشش خود را مبذول می داشتند و در این مقام، کوتاهی و سستی روا نمی شمردند.
و چنان که از روی تاریخ زندگی ایشان آشکار می شود، در این راه با سختیها دست و پنجه نرم
می کردند و با بدبختیها سازگار می شدند و این خود دلیل بر کوشندگی سخت ایشان در راه انسانیت و اعتقاد سترگ ایشان به انسانیت و دست زدن به ایجاد انقلابهای عظیم و گسترده در راه انسان و انسانیت است.
۲-۲-۴ زندگی ساده
یکی دیگر از این تمایزهای عالی، زهد و خودداری ایشان از کالاها و آرایه های دنیوی است. به هر گوشه از گوشه های زندگی آنان نظرافکنی چیزی جز قناعت و سادگی زندگی مشاهده نمی کنی، قناعت و سادگیای که صلابت حق و عزت انسانی و نیز نظر آزاد و بزرگوارانه ایشان به انسان و ارزش و کرامت او، و بی اعتنایی ایشان را به دنیای فانی گذران آشکار می سازد. آنان در عین آن که مردمان را به زندگی سعادتمند و بهره ور از نعمتها دعوت می کنند، خود به زندگی ساده و هزینهای اندک و غیرقابل ذکر می سازند و از پایینترین درجات خوراک و پوشاک همچون درویشان و فقیران بهره
می گیرند تا بینوایان از چگونگی زندگی خویش احساس ناراحتی نکنند.
۳-۲-۴ حقوق مردم و پایداری برای تثبیت و نگاهداری آن
دیگر از ویژگیهای پیشوایان راستین، موضع گیری قاطع آنان برای بازگرداندن حقوق انسان و پاسداری از آن است و جهادی که در این راه می کنند. جهادی است که سستی و ملاحظه کاری در آن مشاهده
نمی شود.
این از عمدهترین برنامهها و اصول تعالیم ایشان است و خود نمونه های عالی عمل به این تعلیمات بودند و سرمشقهایی برای هرچه درباره انسان مستضعف و حقوق غصب شده او می گفتند.
و به سبب حقیقت و صدق و اخلاصی که مایه امتیاز برنامههای ایشان بود، خود شخصاً و پیش از هر کس دیگر، برای تحقق بخشیدن به هدفهای اصلاحی خویش به تلاش و کوشش می پرداختند. و از طریق همین کوشش پیگیر و صحیح توفیق آن پیدا کردند که بند و زنجیرها را از گردن انسان بردارند و موانع رسیدن به سعادت و بهره برداری از زندگی متعالی انسانی را از پیش پای او به کنار زنند.
این شماری از ممیزات آن بزرگان و پیشتازان بود که شایسته است هر یک از رهبران جوامع بشری به این گونه صفات متصف باشد.
مقیاس قابل قبول بودن حاکم و فرمانروا- در جهان بینی اسلامی- و لزوم اطاعت کردن از او همین
ویژگیهاست.
۳-۴ اوصاف حاکمان و کارگزاران اسلامی
در متون اسلامی حاکمان و کارگزاران به خصلتهایی وصف شدهاند که به برخی از آنها در اینجا اشاره
می شود
عدالت محوری: با دقت در کلام معصومان سلام ا… علیهم دراین باره، محوریت این موضوع به وضوح آشکار می گردد، چرا که در بیشتر موارد، وصف عدالت برای امام و نیز برای کارگزاران به کار رفته است. رسول خدا صلی ا… علیه و آله و سلم فرمود: یک لحظه امام عادل از عبادت هفتاد سال برتر است.[۵]
امیر مومنان سلام ا… علیه نیز می فرماید: عدالت سپر نگهبان حکومتها ست.[۶]
از امام رضا سلام ا… علیه درباره راز پیروی از اولوالامر چنین نقل شده است: اگر گفته شود: چرا خدای متعال اولوالامر را نصب کرد واطاعت از او را به همگان فرمان داد؟ در پاسخ گفته
می شود: برای علتهای بسیار، از جمله اینکه مردم با مجموعهای از بایدها و نبایدها محدود شدهاند و نباید از این محدوده تجاوز کنند و چون تعدی از آنها موجب فساد آنهاست، این التزام و رعایت حدود، اجرا نمی شود و پایدار نمی ماند مگر آنکه خدا والی امینی را برای مردم برگزیند تا آنان را از این تجاوز باز دارد.[۷]
مسئولیت پذیری: در نظام اسلامی همه اقشار و طبقات مردم در قلمرو کار و ماموریت خود باید مسئولیت پذیر باشند و این ویژگی در حاکمان و کارگزاران نظام اهمیتی فزون تر دارد.
پیامبر صلی ا… علیه وآله و سلم می فرماید: آگاه باشید همه شما در برابر تعهدات خود، نگهبان و مسئولید. پس حاکم وکارگزار در مقابل مسئولیتی که بر عهده دارد در برابر مردم مسئول و متعهد است. [۸]
از آن گرامی صلی ا… علیه و آله و سلم آمده است که هرکس رهبری قومی را بر عهده داشته باشد، روز قیامت در حالی می آید که دو دستانش به گردنش بسته شده است، پس اگر در میان مردم به امر خدا رفتار کرده بود، خدای سبحان او را آزاد می کند و اگر ظالم باشد در آتش دوزخ افکنده می شود و تحولی بد و بازگشتی زشت است.[۹]
خیرخواهی برای مردم: امام علی سلام ا… علیه در خطبهای، خطاب به مردم می فرماید: ای مردم! به راستی که شما نیز بر من حقی دارید؛ اما حق شما بر من این است که خیر خواه شما باشم.[۱۰]
مهربانی با مردم: امام سجاد سلام ا… علیه می فرماید: حاکم باید همانند پدری مهربان برای مردم باشد.[۱۱]
بخشندگی: امیر مومنان سلام ا… علیه فرمود: برترین حاکمان و کارگزاران کسانیاند که سه ویژگی به آنها داده شده باشد: مهربانی، بخشش وعدالت. [۱۲]
ساده زیستی: ساده زیستی حاکمان و کارگزاران موجب آرامش و اعتماد امت اسلامی به رهبران می شود، از این رو حضرت امیر مومنان سلام ا… علیه در بخشی از نامه تاریخی خویش به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره چنین می نگارد:
… پیشوای شما ( علی بن ابی طالب)، از دنیا به دو لباس کهنه و از خوراک به دو قرص نان بسنده کرده است. آگاه باشید که شما هرگز توان آن را ندارید، ولی با زهد، پارسایی و تلاش و پاکی و استواری مرا یاری کنید. به خدا سوگند من از دنیای شما، طلا ونقرهای نیندوخته و از غنایم و
ثروتهای آن، ذخیره نکرده و برای این لباس کهنهام، بدلی آماده نساختهام و اززمین آن، یک وجب به خود اختصاص نداده و از این دنیا جز خوراک ناچیز بهرهای نبردهام.[۱۳]
۴-۴ وظایف حاکمان و کارگزاران
