گواهی امین است بر درد من
سرشک روان بر رخ زرد من
(سعدی، ۱۳۷۹: ۵۳۳)
کارم ز دست رفت نظری کن به کار من
بنگر به کار بنده خداوندگار من
(کمال، ۱۳۷۵: ۳۲۸):
کس از این نمک ندارد که تو ای غلام داری
دل ریش عاشقان را نمکی تمام داری
(سعدی، ۱۳۷۹: ۵۶۹)
چشم شوخ و بر سیمین، دل سنگین داری
خال مشکین، رخ رنگین، لب شیرین داری
(کمال، ۱۳۷۵: ۳۸۱)
مابقی ردیفهای مشترک در غزلهای کمال و سعدی به شرح زیر است: «را» سعدی ۱۸ غزل و کمال ۲۱ غزل با این ردیف دارند. مرا، انداخت، آموخت، است، (سعدی ۳۸ غزل و کمال ۶۴ غزل با این ردیف دارند) افتاده است، آمده است، اوست، دوست (سعدی ۹ غزل و کمال ۴ غزل با این ردیف دارند) ای دوست، هست،(سعدی ۷غزل و کمال ۴غزل با این ردیف دارند.) نیست، گرفت، رفت، افتاد، فتاد، دارد، بود، ندارد، کرد، آورد، بگیرد، زد، نرسد، شد، باشد، نباشد، بکشد، میشد، نماند گفتهاند، دارند، میکند، بود، رود، میرود، شود، آید (سعدی ۷ غزل با این ردیف و کمال ۴ غزل با این ردیف دارند) میآید، باز، خویش، توام، بودم، دارم، میکنم، سخن، مکن، من (کمال ۷ غزل و سعدی ۵ غزل بر این ردیف دارند) او، به، کردی، داری، کنی، میکنی.
فصل چهارم
ترکیبات و عبارات مشترک در غزلهای سعدی و کمال خجندی
یکی از لایههای مهم کلام بخش ساختاری آن است که شامل اجزای تشکیل دهندهی کلام از جمله حرف، کلمه، ترکیب، عبارت، جمله و شیوههای قرار گرفتن این اجزاء در کنار هم میشود. این عنصر یکی از مهمترین معیارهایی است که میزان تأثیرپذیری کلام یک نویسنده یا شاعر را از نویسنده و شاعر دیگر مشخص میکند. در این فصل قصد نگارنده برین است، که به بررسی مشترکات ساختاری میان غزلهای کمال خجندی و سعدی شیرازی بپردازد و با مشخص کردن ترکیبات و عبارات و شیوههای مشترک چینش اجزاء در غزلهای سعدی و کمال خجندی میزان تأثیرپذیری غزل کمال از شعر سعدی در این حوزه را نمایان کند. برای این منظور ابتدا به بررسی آن دسته از غزلهای دیوان کمال خجندی که در آن یک مصراع یا یک بیت از غزلهای سعدی را بدون تغییر یا یا اندکی تغییر جزِئی تضمین کرده است، پرداخته میشود، سپس در قسمت دوم به بیان آن دسته از عبارات و ترکیبات مشترکی که در غزلهای هموزن یافت میشود پرداخته خواهد شد در بخش سوم ابیاتی که در غزلهای غیر هم وزن دارای ترکیبات و عبارات مشترک هستند، آورده میشوند و در پایان ابیاتی که دارای ترکیبات عربی مشترک هستند، مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
۴-۱-آوردن یک مصراع بدون تغییر
کمال در ۲۷مورد مصراعهایی از غزلهای سعدی را بدون تغییر یا با اندکی تغییر تضمین کرده است. از این تعداد۲۲ مورد بدون تغییر مصراع است و۵ مورد باقی مانده را با اندکی تغییر تضمین کرده است.
۴-۱-۱- ما نیز یکی باشیم از جملهی قربانها
هر تیر که در کیش است گر بر دل ریش آید
ما نیز یکی باشیم از جملهی قربانها