با توجه به اینکه بزرگترین نعمت، نعمت حیات است و حیات انسانی، همان حیات طیبه است و زیرپا گذاشتن هدایت مساوی با نابودی حیات طیبه است، اسلام زندگی را به دین می داند. امیرمؤمنان می فرماید:” لا حیاه الاّ بالدّین وَ لا مَوتَ الاّ بجحود الیقین “؛ هیچ زندگی، زندگی نیست مگر به شرف دین داشتن و هیچ مرگ و هلاکتی، مرگ و هلاکت نیست مگر به مقابله و تخاصم با یقین خود انسان.
چه مرگی نکبت بارتر از آن که انسان به حقانیت چیزی یقین داشته باشد ولی از تصدیق آن اجتناب کرده بلکه تکذیب نماید.
“أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ”(انعام،۱۲۲)
آیا کسى که مرده[دل] بود و زنده‏اش گردانیدیم و براى او نورى پدید آوردیم تا در پرتو آن در میان مردم راه برود چون کسى است که گویى گرفتار در تاریکیهاست و از آن بیرون‏ آمدنى نیست این گونه براى کافران آنچه انجام مى ‏دادند زینت داده شده است.

1. 1. مفتری و دروغگو و متکبّر با عاقبتی ذلّت بار

اگر کسی از روی جهل واقعیتی را منکر شود. یعنی تکذیب یا تصدیق او از روی جهل باشد به او دروغگو نمی گویند. بلکه می گویند: اشتباه کرده است. یعنی ممکن است کسی صادقانه چیزی را به اشتباه تأیید یا تکذیب کند.
ولی کذّاب کسی است که چیزی را علی رغم تصدیق و معرفت یقینی، قلبی و عقلی برخلاف وجدان و معرفت خود انکار یا تصدیق نماید.
به همین دلیل در فرهنگ لغت: کذّاب را به عنوان حقّه باز و فریبکار و دروغگو تعریف کرده اند. (سیاح، ۱۳۸۷)
و در آیات و روایات، دروغگو به شدت منفور اسلام معرفی شده است.
امام علی(ع) فرمود: الکذبُ سینُ الاخلاق؛ دروغ ننگ و پست ترین خصلت است. و باز ایشان فرمود: قبیح ترین چیز دروغ است. و باز فرمود: ” شرُّ الاخلاق الکذّب و النّفاق"؛(ری شهری،۱۳۸۷، ج۱۰: ۶۱) پست ترین خوی ها دروگویی و نفاق است.
قرآن کریم از ارتداد به عنوان افترا بستن به خداوند تعبیر و مرتدان را دروغگویانی دانسته که بر خداوند افتراء می بندند از آن جمله است آیات ۸۸ و ۸۹ اعراف که در آن قوم شعیب از او خواستند ایشان از یکتاپرستی دست کشیده و به آئین آنان درآید.
“قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یَا شُعَیْبُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَکَ مِن قَرْیَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ کُنَّا کَارِهِینَ”
سران قومش که تکبر مى ‏ورزیدند گفتند اى شعیب یا تو و کسانى را که با تو ایمان آورده ‏اند از شهر خودمان بیرون خواهیم کرد یا به کیش ما برگردید گفت آیا هر چند کراهت داشته باشیم.
“قَدِ افْتَرَیْنَا عَلَى اللّهِ کَذِبًا إِنْ عُدْنَا فِی مِلَّتِکُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللّهُ مِنْهَا وَمَا یَکُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِیهَا إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللّهُ رَبُّنَا وَسِعَ رَبُّنَا کُلَّ شَیْءٍ عِلْمًا عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ”(اعراف، ۸۸و۸۹)
اگر بعد از آنکه خدا ما را از آن نجات بخشیده [باز] به کیش شما برگردیم در حقیقت به خدا دروغ بسته ‏ایم و ما را سزاوار نیست که به آن بازگردیم مگر آنکه خدا پروردگار ما بخواهد [که] پروردگار ما از نظر دانش بر هر چیزى احاطه دارد بر خدا توکل کرده‏ایم. بار پروردگارا میان ما و قوم ما به حق داورى کن که تو بهترین داورانى.
و در جریان ارتداد بنی اسرائیل و رجوع آنان به گوساله پرستی خداوند فرمود:
“إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّهٌ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیَا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ”(اعراف، ۱۵۲)
آرى کسانى که گوساله را [به پرستش] گرفتند به زودى خشمى از پروردگارشان و ذلتى در زندگى دنیا به ایشان خواهد رسید و ما این گونه دروغ ‏پردازان را کیفر مى ‏دهیم.
۱۱- دنیا پرست
“ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّواْ الْحَیَاهَ الْدُّنْیَا عَلَى الآخِرَهِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ”(نحل، ۱۰۷)
زیرا آنان زندگى دنیا را بر آخرت برترى دادند و [هم] اینکه خدا گروه کافران را هدایت نمى ‏کند.
۱۲- پیرو هوای نفس و تکذیب کننده نشانه های واضح(آیات)
“وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِیَ آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ”
و خبر آن کس را که آیات خود را به او داده بودیم براى آنان بخوان که از آن عارى گشت آنگاه شیطان او را دنبال کرد و از گمراهان شد.
“وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذَّلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ”(اعراف، ۱۷۶-۱۷۵)
و آیاتی که پیروی از هوای نفس کفّار و یهود را خداوند بر پیامبر حرام و آن را منشاء ارتداد دانسته بود و در صفحات پیشین ذکر شد.
۱۳- موجود هدایت ناپذیر، لجوج ، ظالم و منکر بیّنات
“کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْمًا کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُواْ أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ”(آل عمران، ۸۶)
چگونه خداوند قومى را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت مى‏ کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمى ‏کند.

۱۴- بازیچه قرار دهنده دین
“وَقَالَت طَّآئِفَهٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ آمِنُواْ بِالَّذِیَ أُنزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَجْهَ النَّهَارِ وَاکْفُرُواْ آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ”(آل عمران/۷۲).
و جماعتى از اهل کتاب گفتند در آغاز روز به آنچه بر مؤمنان نازل شد ایمان بیاورید و در پایان [روز] انکار کنید شاید آنان [از اسلام] برگردند.
۱۵- انسانی فاسق
“وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّیْنَ لَمَا آتَیْتُکُم مِّن کِتَابٍ وَحِکْمَهٍ ثُمَّ جَاءکُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِکُمْ إِصْرِی قَالُواْ أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُواْ وَأَنَاْ مَعَکُم مِّنَ الشَّاهِدِینَ”
و [یاد کن] هنگامى را که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که هر گاه به شما کتاب و حکمتى دادم سپس شما را فرستاده ‏اى آمد که آنچه را با شماست تصدیق کرد البته به او ایمان بیاورید و حتما یاریش کنید، آنگاه فرمود آیا اقرار کردید و در این باره پیمانم را پذیرفتید؟ گفتند: آرى، اقرار کردیم، فرمود: پس گواه باشید و من با شما از گواهانم.
“فَمَن تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ”(آل عمران، ۸۲-۸۱)
پس کسانى که بعد از این [پیمان] روى برتابند آنان خود نافرمانانند.
۱۶- موجودی فرصت طلب که صفت بارز منافقان است.
“وَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَهَ النَّاسِ کَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّکَ لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَوَلَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ”(عنکبوت، ۱۰)
و از میان مردم کسانى ‏اند که مى‏ گویند به خدا ایمان آورده‏ ایم و چون در [راه] خدا آزار کشند آزمایش مردم را مانند عذاب خدا قرار مى‏ دهند و اگر از جانب پروردگارت پیروزى رسد حتما خواهند گفت ما با شما بودیم آیا خدا به آنچه در دلهاى جهانیان است داناتر نیست.
“وَمِنَ النَّاسِ مَن یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ فَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَإِنْ أَصَابَتْهُ فِتْنَهٌ انقَلَبَ عَلَى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْیَا وَالْآخِرَهَ ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ”(حج، ۱۱)
و از میان مردم کسى است که خدا را فقط بر یک حال [و بدون عمل] مى‏پرستد پس اگر خیرى به او برسد بدان اطمینان یابد و چون بلایى بدو رسد روى برتابد در دنیا و آخرت زیان دیده است این است همان زیان آشکار
۱۷- منافقی که شگرد ارتداد را بکار می گیرد