شکل ۲-۱۲: مدل شناختی………………………………………………………………………………………………………………..۵۷
شکل۲-۱۳: مدل نظری تحقیق دنیسوم (۲۰۰۷)، فرنج (۱۹۷۵)، روبین (۲۰۰۸) …………………………………………………۹۴
شکل ۴-۱: مدل تحلیل عاملی تأییدی (مدل اندازه‌گیری) اولیه تحقیق قبل از اصلاح………………………………………….۱۱۵
شکل ۴-۲: مدل تحلیل عاملی تأییدی (مدل اندازه‌گیری) پس از یک مرحله اصلاح………………………………………….۱۱۶
شکل۴-۳: مدل تحلیل عاملی تأییدی (مدل اندازه‌گیری) پس از دو مرحله اصلاح (مدل نهایی برازش یافته)………………۱۱۷
شگل ۴-۴: مدل ساختاری تحقیق برای آزمون فرضیه ها ……………………………………………………………………………۱۱۸
شکل ۴-۵: مدل ساختاری تحقیق برای آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………………….۱۱۹
شکل ۴-۶: مدل اصلاح‌شده تحقیق…………………………………………………………………………………………………….۱۲۳
فهرست ضمایم
عنوان صفحه
ضمیمه ۱: پرسش‌نامه ……………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۷
ضمیمه ۲: تست نرمال بودن داده ها ……………………………………………………………………………………………………..۱۴۰
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱٫ مقدمه
“جوّ"، “مشارکت” و “فرهنگ” از مقوله هایی هستند که طی چند دهه اخیر توجه صاحب‌نظرها و علاقه‌مندان به رفتار فردی، گروهی و سازمانی را به خود جلب کرده اند. سازمانها مانند اثر انگشتان آدمی بی‌همتا و یگانه هستند. هر سازمانی دارای جوّ سازمانی منحصر به خود است. جوّ سازمانی قابل دیدن و لمس کردن نیست، اما مانند هوای درون اتاق بر همه چیز اثرگذار است و از هر چیزی اثر میپذیرد.
امروز جوّ سازمانی یکی از مفاهیم بسیار مهم در زمینه مدیریت است که با عناوین و راه های مختلف در منابع مربوط به رفتار سازمانی به آن اشاره می شود و چون با بعضی از عوامل مؤثر در اثربخشی سازمانی همچون فرهنگ سازمانی، روحیه، انگیزش کارکنان و نیز اثربخشی رفتاری مدیر ارتباط نزدیکی دارد، تشریح آن بسیار مهم است. مفهوم جوّ سازمانی بر این واقعیت دلالت دارد که رفتار انسان در سازمان فقط بر اثر تعامل با رویدادهای مستقیم و بی‌واسطه شکل نمیگیرد، بلکه تحت تأثیر تعامل با نیروهای نامحسوس و ناپیدای سازمانی نیز قرار دارد. به‌طور کلی، جوّ سازمانی ادراکات افراد از جنبه های گوناگون محیط سازمان است.
جوّ سازمانی مجموعه ویژگیهایی است که یک سازمان را توصیف کرده و آن را از دیگر سازمانها متمایز می کند، تقریباً در طول زمان پایدار است و رفتار افراد در سازمان را تحت تأثیر قرار میدهد. میتوان جوّ سازمانی را به بیانی سادهتر این‌گونه تعریف کرد: جوّ سازمانی درک کارکنان از محیطی است که در آن مشغول به کار هستند.
جوّ سازمانی با عواملی همچون میزان تعارض، کیفیت زندگی کارکنان، تعهد سازمانی کارکنان، اثربخشی رفتاری مدیر، رفتار صادقانه مدیر و کارکنان رابطه دارد و بر کارکرد سازمانها مؤثر است. شکرکن در این‌باره می‌گوید: «امروزه جوّ سازمانی یکی از مفاهیم مهم در مدیریت است که به عناوین و طرق مختلف در منابع مربوط به رفتار سازمانی به آن اشاره می‌شود و تشریح آن به لحاظ اینکه ارتباط نزدیکی با بعضی از عوامل مؤثر در کارکرد و اثربخشی سازمانها از قبیل فرهنگ سازمانی، روحیه و انگیزش کارکنان دارد، بسیار مهم است.»
مشارکت کارکنان در تصمیم گیریهای سازمانی نه‌تنها در میزان رضایت، تغییر نگرش و روحیه کارکنان تأثیر بسزایی دارد، بلکه در اثربخشی، کارایی و موفقیت سازمان نیز مؤثر است. مشارکت کارکنان در تصمیم گیریها، در کارکرد سازمانهای دولتی که خود نقش سازنده منابع انسانی آینده جامعه را بر عهده دارند، می تواند تأثیر شگرفی داشته باشد.
در عصر اطلاعات، مدیریت اثربخش و موفقیتآمیز سازمانها به عوامل گوناگونی بستگی دارد، از جمله: توانمندی گردانندگان آنها در حل مسائل بدون ساختار، شکار فرصتها، استفاده مدبرانه از شایستگیهای سازمان و کسب برتری رقابتی از طریق تصمیم گیریهای درست بستگی دارد. با تلفیق دانش، تخصص، مهارت و رویکرد افراد درگیر در فرایند تصمیم گیری و همافزایی حاصل از آن، کیفیت تصمیم‌ها بهبود مییابد.
مشارکت دادن کارکنان سازمان در بیان نظر، تصمیم گیری و اجرای نظرهای آنها، فضایی در سازمان به وجود می آورد که موجب توسعه نیروی انسانی می شود. امروز سازمانها برای ایجاد هر گونه توسعه اعم از فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نخست به توسعه نیروی انسانی نیاز دارند.
در سازمانی که در سال هزاران پیشنهاد از طرف کارکنان و مشتریان ارائه شده، مورد بررسی کارشناسی قرار گرفته و درصدی از آنها نیز اجرا می‌شود، این امر موجب توسعه خودجوش کارکنان خواهد شد، زیرا برای انجام این فعالیتها به مطالعه، مشورت با متخصصین، مراجعه به استاد فنی سازمان، بررسی مکانیزم دستگاهها و… نیاز است که این امر موجب افزایش پیوسته اطلاعات و کیفیت نیروی انسانی شده و پایه های توسعه سازمان را محکم می‌کند. نظام پیشنهادها یکی از ابزارهای کارآمد در پرورش مغزها است.
«در آینده مزیت رقابتی پایدار بیشتر بر تکنولوژیهای نوین فرایند تولید متکی خواهد بود تا بر تکنولوژی تولید محصولات، صنایع نوین آینده بر"قدرت مغزی” انسان تکیه خواهند داشت.»
فرهنگ سازمانی مجموعه‌ای از معانی و ارزش‌های مشترک است که اعضای سازمان را به یکدیگر پیوند داده، نظام ارزشی حاکم بر سازمان را تشکیل میدهد و باعث تمایز یک سازمان از سازمانی دیگر می‌شود. فرهنگ سازمانی در واقع همان عاملی است که شیوه انجام امور را تعیین می‌کند، همچنین حال و هوایی است که هر تازه‌وارد به سازمان آن را حس می‌کند و آن‌قدر قوی است که ناخودآگاه در وجودش رخنه می‌کند و تفکر و رفتار سازمانی او را تشکیل میدهد. (کوئین، ۱۹۹۹، ص ۲۸)
مطالعات سات[۱] بیان می‌کند که فرهنگ می‌تواند یک دارایی و سرمایه یا یک بدهی باشد. فرهنگ یک دارایی است، زیرا باورهای مشترک به سهولت و صرفه‌جویی ارتباطات منجر شده و تصمیم‌گیری را آسان می‌کند، همچنین به ایجاد نگرش هماهنگی و تعهد منجر می‌شود و در این صورت، عملکرد بهتر و اثربخش در سازمان را در پی دارد.
تحقق رویکرد مشارکتی، بنابر مطالعات انجام‌شده، مستلزم شکل‌گیری یک فرهنگ قوی سازمانی است؛ فرهنگی در راستای ایجاد صمیمت میان همکاران، رفتار حمایتی مدیر، وجود محیطی آرام و…
بنابر آنچه گفته شد، میتوان به این مهم پی‌برد که اگر جوّ سازمانی به‌صورت فرهنگ سازمانی شکل گیرد و تثبیت شود، می‌تواند از مشارکت کارکنان و مدیران در تصمیم‌گیری سازمانی (تصمیم گیری مشارکتی) حمایت کند که این مهم موجب توانمندسازی کارکنان، افزایش رضایت آنان و در نتیجه تلاش بیشتر آنها در جهت اهداف سازمانی خواهد شد.
۱-۲٫ بیان مسئله
دنیای امروز، دنیای سازمانها است. در حقیقت، سازمانها رکن اصلی اجتماع کنونی را تشکیل می دهند. انسانها، گردانندگان اصلی سازمانها، به کالبد سازمان جان میبخشند و تحقق هدفها را میسر میسازند. امروز جوّ سازمانی یکی از مفاهیم بسیار مهم در زمینه مدیریت است که با عناوین و راه‌های مختلف، در منابع مربوط به رفتار سازمانی به آن اشاره می شود و چون با بعضی از عوامل موثر در اثربخشی سازمانی همچون فرهنگ سازمانی، روحیه، انگیزش کارکنان و نیز اثربخشی رفتاری مدیر ارتباط نزدیکی دارد، تشریح آن بسیار مهم است. مفهوم جوّ سازمانی بر این واقعیت دلالت دارد که رفتار انسان در سازمان فقط بر اثر تعامل با رویدادهای مستقیم و بی‌واسطه شکل نمیگیرد، بلکه تحت تأثیر تعامل با نیروهای نامحسوس و ناپیدای سازمانی نیز قرار دارد. به‌طور کلی، جوّ سازمانی ادراکات افراد از جنبه های گوناگون محیط سازمان است. (مقیمی، ۱۳۸۵)
با توجه به اینکه امروز مهمترین ویژگی جهان رقابت، تغییر است، سازمانها ناچار هستند با تکیه بر افراد سازمان به‌عنوان مهمترین سرمایه سازمان، آنها را به درک، فهم و ارائه دانستهها و ایدههای جدید و استفاده عملی از آن ایدهها در پیشبرد مقاصد سازمان تشویق کنند و این فعالیت نیازمند این است که فرهنگ سازمانی به‌عنوان تشکیل‌دهنده شخصیت سازمانها، که رفتار کارکنان متأثر از آن است، فرهنگی مشارکتی و حامی فعالیتهای سازمان باشد. (بات[۲]، ۲۰۰۲) در نگرش جدید نسبت به سازمانها، فرهنگ سازمانی جایگاه ویژهای دارد؛ در کنار توجه به سازمان به‌عنوان موجودیتی که دارای ساختار هدفگرا، مجموعه وظایف سیستمهای اطلاعاتی، فرایند تصمیم گیری یا گروه های عضو است.
از آنجا که محیط و فرهنگ سازمان، تأثیر عمیقی بر تصمیمهای اکثریت اعضای یک سازمان می‌گذارد، پرداختن به مطالعه فرهنگ سازمانی و تأثیر آن بر تصمیمهای مشترک کارمندان از جمله مباحث مهمی است که در جهان امروز بخش عظیمی از وقت، بودجه و توجه صاحب‌نظرها را به خود اختصاص داده است. (رابینز[۳]، ۲۰۰۵).
مشارکت دادن کارکنان سازمان در بیان نظر، تصمیم گیری و اجرای نظرات آنها در سازمان، فضایی را به وجود می آورد که موجب توسعه نیروی انسانی می شود. امروز سازمانها برای ایجاد هر گونه توسعه اعم از فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، نخست به توسعه نیروی انسانی نیاز دارند.
در سازمانی که در آن هر سال، هزاران پیشنهاد از طرف کارکنان و مشتریان ارائه شده، مورد بررسی کارشناسی قرار گرفته و درصدی از آنها نیز اجرا می‌شود، این امر موجب توسعه خودجوش کارکنان خواهد شد، زیرا برای انجام این فعالیتها به مطالعه، مشورت با متخصصین، مراجعه به استاد فنی سازمان، بررسی مکانیزم دستگاهها و… نیاز است که این امر موجب افزایش پیوسته اطلاعات و کیفیت نیروی انسانی شده و پایه های توسعه سازمان را محکم می‌کند.
تحقق رویکرد مشارکتی، بنابر مطالعات انجام‌شده مستلزم صمیمت میان همکاران، رفتار حمایتی مدیر، وجود محیطی آرام و… است که در مجموع جوّ سازمانی حاکم بر سازمانی مانند سازمان ایثارگران نیروی زمینی ارتش را تشکیل میدهد.
فرهنگ سازمان می‌تواند یکی از خطرناکترین وظایفی باشد که رودرروی سازمان است (شولز[۴]، ۲۰۰۱ )، زیرا هر گونه تغییری در محیط (جوّ) سازمان باعث تغییر در فرهنگ سازمان می شود، بنابراین برای هر‌گونه تغییر در محیط سازمان، باید فرهنگ موجود با آن تغییر سازگار باشد.
سازمان ایثارگران نزاجا مانند دیگر سازمانها، دارای فرهنگ سازمانی خاصی است، همچنین مهمترین دلیل مشارکت کارکنان در سازمان، وجود فرهنگ مشارکتی در آن است، بنابراین تحقیق حاضر بر این موضوع متمرکز می‌شود که تأثیر فرهنگ و جوّ سازمانی را بر تصمیم گیریهای مشارکتی ارزیابی کند.
مدیران باید در یک سیستم جهانی، تفاوت فرهنگها را درک کرده و متناسب با آن فرهنگ کارکنان را به تصمیم مشترک دعوت کنند. بنابر مطالب گفته‌شده، میتوان به این مهم پی برد که اگر جوّ و فرهنگ سازمانی از مشارکت کارکنان و مدیران در تصمیم گیری سازمانی (تصمیم‌گیری مشارکتی) حمایت کند، موجب توانمندسازی کارکنان، افزایش رضایت آنان و در نتیجه تلاش بیشتر آنها در جهت اهداف سازمانی خواهد شد. مبنای این تحقیق، نظریه تلفیقی از مدلهای دنیسون[۵] (۲۰۰۷)، فرنچ[۶] (۱۹۷۵)و رویین[۷] (۲۰۰۸) است که در آن روابط میان سازههای الگوی تحقیق، یعنی جوّ سازمانی و فرهنگ سازمانی نسبت به تصمیم‌گیری مشارکتی بررسی می شود. پژوهشگر در این تحقیق در پی پاسخی برای بررسی تأثیر فرهنگ و جوّ سازمانی بر تصمیم گیریهای مشترک در بین کارکنان است. بنابراین پرسش اصلی این پژوهش را میتوان به این صورت بیان کرد:
- آیا جوّ سازمانی بر تصمیم گیری مشارکتی در سازمان ایثارگران نیروی زمینی ارتش تأثیر دارد؟
- آیا فرهنگ سازمانی بر تصمیم گیری مشارکتی در سازمان ایثارگران نیروی زمینی ارتش تأثیر دارد؟
۱-۳٫ ضرورت و اهمیت تحقیق
تأثیر تصمیمهای مشارکتی بر کارکرد سازمانها، تصمیم‌گیرندگان را مجاب کرد که نگاه ویژهای به مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌های سازمانی داشته باشند. با توجه به همین دیدگاه، پرستون و پست[۸] معتقدند که انقلاب اول در علم مدیریت، انقلاب استبداد مدیران بود و انقلاب دوم، انقلاب جدایی مالکیت از مدیریت و انقلاب سوم که مهمترین انقلاب در مدیریت است، انقلاب مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها است. (طوسی، ۱۳۹۰) مشارکت کارکنان در تصمیم گیریهای سازمانی نه‌تنها در میزان رضایت، تغییر نگرش و روحیه کارکنان تأثیر بسزایی دارد، بلکه در اثربخشی، کارایی و موفقیت سازمان مؤثر است. جوّ سازمانی با عواملی همچون میزان تعارض، کیفیت زندگی کارکنان، تعهد سازمانی کارکنان، اثربخشی رفتاری مدیر، رفتار صادقانه مدیر و کارکنان رابطه دارد و بر کارکرد سازمانها مؤثر است. سازمانها و محیطهای کاری را میتوان به خانه دوم تشبیه کرد. افرادی هستند که ساعات بیشتری را در محیط کاری سپری می کنند، حتی بیشتر از ساعاتی که در منزل هستند.
اهمیت فرهنگ سازمانی در سازمانهای آموزشی به اندازه‌ای است که در سالهای اخیر، محققان مدیریت را به انجام تحقیقاتی در این صحنه سوق داده است. در سازمانهای نظامی که روابط انسانی اهمیت دارد، مفهوم فرهنگ سازمانی اهمیت بیشتری دارد. مدیر سازمان می‌تواند با یک فرهنگ سازمانی مناسب، سازمان را از سازمانهای دیگر متمایز کند. به این ترتیب، فرهنگ سازمانی خاص سازمان می‌تواند اصالت خود را حفظ کند.
تحقیق حاضر می‌تواند از یک سو بر دانش نظری در مورد فرهنگ سازمانی و تصمیم گیریهای مشارکتی بیفزاید، از سوی دیگر، اصول و مؤلفه هایی مشخص کند برای بهبود جوّ سازمانی و توسعه برنامههایی برای تصمیمهایی که به‌صورت مشارکتی است.
بررسی تأثیر هر یک از ابعاد جوّ سازمانی و فرهنگ بر تصمیم گیری مشارکتی در سازمان مربوط می تواند از جهات مختلفی سازمان را در راه رسیدن به اهداف به‌صورت مطلوبتر یاری کند، به همین دلیل، در پژوهش حاضر سعی شده است که نقش عنصر جوّ سازمانی و فرهنگ سازمانی بر تصمیم گیری مشارکتی را از طریق عناصر (ابعاد) مختلف جوّ سازمانی بررسی کنیم.
۱-۴٫ اهداف تحقیق
پایان نامه های انجام شده درباره بررسی تأثیر فرهنگ و جوّ سازمانی بر تصمیم‌گیری مشارکتی- ...
