در مصرف زیاده روی نشود.

شکل۲-۱۰ گروه های غذایی ضروری برای نوجوانان همراه با مقدار سهم توصیه شده

*مقدار مشخصی از مواد غذایی را که در یک گروه قرار می گیرند و می توانند جانشین یکدیگر شوند یک واحد غذایی یا سهم غذایی می گویند (حق ویسی، پور احمدی، معانی، ۱۳۸۴: ۱۱).
۲-۱۴-۳- ویژگی های رفتارهای غذایی نوجوانان
دوران بلوغ نه تنها با جهش رشد جسمی بلکه با تغییرات خلق و خو و تحولات عاطفی و روانی همراه است، نوجوانان به دلایل فیزیولوژیکی و روانی از نظر مسائل تغذیه ای جزء گروه های در معرض خطرند. آنها برای رشد و تکامل جسمانی و ارتقاء سلامتی به مواد مغذی و انرژی به میزان مناسبی احتیاج دارند. اما متأسفانه در اثر عوامل مختلفی مانند در دسترس بودن غذاهای راحت و سریع، تبلیغات گمراه کننده، سبک زندگی، آگاهی کم، انتخاب غذاها از نظر تعادل، تنوع و اعتدال در بین نوجوانان در معرض خطر است (Marys; 1986). در ذیل به برخی از این عادات پرداخته شده است:
۱- نامنظم بودن وعده های غذایی: حذف وعده غذایی و برنامه غذایی نامنظم در دوره نوجوانی یک رفتار غذایی شایع است. معمولاً وعده صبحانه و ناهار بیشتر از وعده شام حذف می شوند و علت عمده آن برنامه درسی و فعالیت های اجتماعی نوجوانان در طول روز است. نخوردن صبحانه با دریافت کم مواد مغذی همراه است. مشکل نخوردن صبحانه در دختران بیشتر از پسران مشاهده می شود.
۲- مصرف بی رویه تنقلات: بخش مهمی از رفتارهای غذایی نوجوانان مصرف بی رویه تنقلات است. این تنقلات معمولاً کم فیبر هستند و از نظر ویتامین A، کلسیم و آهن که برای رشد ضروری است فقیرند. انتخاب صحیح تنقلات به عنوان میان وعده می تواند در دریافت مواد مغذی مورد نیاز نوجوانان اثر مثبت داشته باشد.
۳- غذاهای آماده^[۹۵] و نقش رسانه ها: استفاده از غذاهای آماده بخصوص در نوجوانانی که وقت کافی ندارند معمول است. غذاهای آماده که در فروشگاه ها و اغذیه فروشی ها در دسترس هستند از نظر آهن، کلسیم، ویتامینهای B، C، A و اسید فولیک فقیرند، تقریباً در تمام غذاهای آماده، میزان چربی، کلسترول و سدیم بالا است و در بیشتر آنها، ۵۰% کالری از چربی تأمین می شود ( دفتر بهبود تغذیه جامعه، معاونت سلامت و دفتر امور زنان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۳۸۲: ۶۶).
از دیگر رفتارهای غذایی نوجوانان می توان به استفاده از غذای چاشت اشاره کرد، هر چند به نظر می رسد که صرف یک وعده غذایی اضافی در وقت چاشت حدود۲۰ درصد به میزان کالری دریافتی بدن می افزاید ولی اگر این وعده غذا نزدیک ظهر سرو شود اشتهای نوجوان را برای استفاده از غذای ظهر کم می کند، چون معمولاً غذای چاشت از نظر کیفی در سطح بالایی نیست لذا به تدریج ممکن است کمبود هایی از آهن، کلسیم یا پروتئین های اساسی برای کودک بوجود آورد. بسیاری از دختران نوجوان به علت ترس از بروز جوش یا آکنه و ترس از چاق شدن از مصرف بسیاری از مواد غذایی خودداری می کنند که گاهی با پیامد سوء تغذیه و کمبود برخی ویتامین ها نیز همراه می شود (نوری، ۱۳۸۵: ۳۸۷).
یکی از عوارض بسیار شایع رفتارهای غذایی غلط نوجوانان ابتلای آنها به کم خونی ناشی از فقر آهن است که در نقاط مختلف کشور نیز رایج است، درصد زیادی از زنان سنین باروری (۱۵ تا ۴۹ سال) دچار کمبود آهن و کم خونی هستند.
در کم خونی نشانه های زیر دیده می شود:
ضعف عمومی، خستگی مزمن، کم حوصلگی، تحریک پذیری و افسردگی، رنگ پریدگی، بی اشتهایی، کاهش تمرکز، کاهش قدرت یادگیری، کاهش ضریب هوشی و … (کیقبادی، ۱۳۸۰: ۴۹).
رفتارهای تغذیه ای نوجوانان اثرات گاه به شدت جدی را در پی دارد که در ذیل به آن اشاره شده است.
پیروی از الگوهای غذایی غیرطبیعی در دوران بلوغ به علت توجه خاص نوجوانان به ظاهر فیزیکی و داشتن اندام متناسب و ترس از چاقی در میان دختران شایع است. اثرات زیانبار کاهش وزن بر سلامتی ممکن است در افرادی که اضافه وزن ندارند اما دریافت کالری خود را به شدت محدود می کنند بیشتر باشد. در این افراد کاهش توده عضلانی بیشتر از توده چربی است. رژیم غذایی که با محدود کردن وعده های غذایی همراه باشد منجر به کاهش سریع وزن می شود که اساساً به علت کاهش آب بدن و توده عضلانی است. اثرات زیانبار این رژیم ها در دوره نوجوانی شامل کمبودهای تغذیه ای، اختلالات قاعدگی، ضعف، خستگی، گیجی، افسردگی، یبوست، نداشتن تمرکز حواس، ریزش مو، خشکی پوست است. متأسفانه تأخیر در رشد در اثر دریافت ناکافی غذا با کوتاهی قدی غیر قابل جبران در اثر کمبود مواد مغذی بوجود می آید (دفتر بهبود تغذیه جامعه، معاونت سلامت و دفتر امور زنان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، ۱۳۸۲: ۶۷-۶۶).
۲-۱۴-۴- عوامل موثر در ایجاد عادات غذایی
عادات غذایی عبارت است از مجموعه ای از آداب و رسوم و عقاید و افکار که در نحوه استفاده از منابع غذایی قابل دسترس تأثیرپذیر می باشد. عادات تغذیه ای ارتباط بسیار نزدیکی با شرایط خاص جغرافیایی، وضع اقتصادی، سطح فرهنگ و معتقدات مذهبی و میزان تأثیر پذیری از فرهنگ جوامع بیگانه دارد (حلم سرشت، دل پیشه، ۱۳۷۹: ۱۵۶). علاوه بر اینها مردم به خاطر بمباران شدید آگهی های تبلیغاتی و انواع چشمگیر انتخابهای غذایی به سختی می توانند در مورد رژیم غذایی خود تصمیمات عاقلانه بگیرند (برک، ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۳: ۱۱۸).
در اینجا به اختصار به عوامل متعددی که در ایجاد عادات غذایی مردم مؤثر هستند اشاره می شود:
۱- عوامل مادرزادی و ارثی:
در دوران آبستنی وضع تغذیه مادر در رشد، نمو و سلامت طفلی که به دنیا خواهد آمد می تواند مؤثر باشد. تغذیه صحیح مادر در دوران شیر دهی، اطفال سالمتر و قویتری بوجود خواهد آورد و نیز تمام صفات اجدادی از طریق ژنها که در سلولهای بدن قرار دارند به فرزندان منتقل می شود.
۲- عوامل فیزیولوژیک:
در سنین و شرایط مختلف، احتیاجات فیزیولوژیک عامل مؤثری در تمایلات خاص غذایی انسان محسوب می شود. به عنوان مثال می توان به تمایلات غذایی زنان در دوران بارداری اشاره نمود که در مقایسه با دوران قبل و بعد از حاملگی تفاوت دارد همین طور است در افراد سالمند و ….
۳- عوامل محیطی و اکتسابی :
در عادات غذایی کودکان، عوامل متعددی منجمله غریزه و ارث دخالت دارد ولی گاه عوامل محیطی و اکتسابی، عادات و تمایلات فرد را تغییر می دهد.
۴- عوامل اقتصادی :
شرایط و امکانات اقتصادی افراد در هر جامعه ای می تواند تأثیر بسیار مهمی در نحوه و نوع تغذیه داشته باشد. کسانی که از درآمد بهتری برخوردارند، امکان بیشتری برای انتخاب غذاهای مناسب تر دارند که این امر در عادات غذایی آنها دخالت می نماید.
۵- عوامل مذهبی:
ادیان و مذاهب نیز در تغییرات عادات غذایی ملل مؤثرند و تحریم های غذایی در نوع عادات غذایی پیروان هر کدام از ادیان و مذاهب دگرگونیهای متفاوتی بوجود می آورد.
۶- عوامل جغرافیایی و طبیعی :
بعضی از عادات غذایی ناشی از محیط جغرافیایی و طبیعی است، مثلاً بعضی مناطق، گوشت و برخی مناطق برنج و … غذای اصلی مردم را تشکیل می دهد.
۷- عوامل ارتباطی:
با تحولاتی که در دنیای صنعتی بوجود آمده است، سبب کم شدن فواصل بین کشورهای مختلف گردیده و در نتیجه آگاهی مردم نسبت به سنت های غذایی کشورهای مجاور یا دور دست افزایش یافته و این امر تغییراتی در عادات غذایی ملتها بوجود آورده است (حلم سرشت، دل پیشه، ۱۳۷۹: ۱۵۹- ۱۵۷).
بنابراین محیط بین فردی نوجوان، به ویژه خانواده، نقشی حیاتی در شکل گیری و تداوم عادات غذایی بازی می کند. گر چه سایر محیط ها، بالاخص مدرسه و گروه همسالان، در دوره نوجوانی اهمیت فزاینده ای پیدا می کنند، اما کیفیت رابطه نوجوان با خانواده ممکن است تأثیر این محیط ها را کم رنگ کند (میکوچی، ترجمه همتی، ۱۳۸۴: ۳۹).
۲-۱۴-۵- اختلال های خوردن^[۹۶] نوجوانان
۱- مصرف مقادیر زیاد مواد غذایی در مدت زمان اندک و به دنبال آن استفراغ خودانگیخته ^[۹۷] یا استفاده از مواد ملین به خاطر ترس از افزایش وزن.
۲- لاغری شدید (و قطع قاعدگی زنان) همراه با امتناع از حفظ وزن طبیعی ناشی از مصرف مقدار بسیار کم غذا و افزایش دفعات استفراغ خود انگیخته به صورت پنهانی و دور از چشم دیگران، استفاده نابجا از مواد ملین یا انجام فعالیت های بسیار سخت ورزشی.
۳- اشتغال ذهنی مداوم یا خودانگاره^[۹۸] که از ارزیابی به شدت غیر واقع بینانه از خود ناشی می شود چرا که در این حالت فرد خود را بسیار چاق می پندارد و این در حالی است که بسیار لاغر و نحیف است اما حاضر به پذیرش این واقعیت نیست. که عواقب زیر را بدنبال دارد:
۱- ترس غیر منطقی از چاق شدن
۲- بروز عدم تعادل در مایعات و الکترولیت های بدن
۳- در معرض تهدید قرار گرفتن زندگی به دلیل عدم تغذیه کافی، عدم تعادل در مایعات و الکترولیت های بدن و ضعف عمومی سیستم های بدنی بر اثر استفراغ خود انگیخته، استفاده از مواد ملین، یا اجتناب از خوردن غذای کافی (جانگما، پیترسون، اینیز، ترجمه آقا محمدیان و کیمیایی، ۱۳۸۶: ۱۶۲-۱۶۱).
در سالهای اخیر، افزایش چشمگیری در شیوع «اختلالات غذا خوردن» به ویژه در دختران به وجود آمده است. دو اختلال مهم غذا خوردن « بی اشتهایی روانی»^[۹۹] و «پرخوری»^[۱۰۰] هستند (که هر دو شامل تمایل آسیب شناختی برای نداشتن اضافه وزن می شوند) (کرتیس، ترجمه فتحی آشتیانی و عظیمی آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۴۴).
دخترهایی که از تصویر بدنشان ناخشنودند، و در خانواده های مرفهی بزرگ می شوند که ایده آل لاغری در آن خیلی راسخ و محکم است، در معرض خطر مشکلات جدی خوردن قرار دارند.
بی اشتهایی عصبی: