۵/۱۱e
هاشمی
۸۷/۳۶bc
۷۵/۱۰۱d
۵۰/۷۰g
۵/۱۲۰bc
۲۵/۱۴d
کادوس
۴۸/۳۷bc
۰۰/۱۱۸a
۲۵/۸۰a
۴۲/۱۱۵cd
۲۵/۱۹a
هیبرید بهار
۵۱/۳۰cd
۲۵/۱۰۸c
۰۰/۷۸d
۰۰/۱۲۰bc
۷۵/۱۶c
نعمت
اعداد در هر ستون که حداقل دارای یک حرف مشترک می باشند فاقد اختلاف معنی دار در سطح احتمال ۵درصد در آزمون دانکن می باشند.
۴-۳- عملکرد و اجزای عملکرد
۴-۳-۱- تعداد خوشه در واحد سطح (مترمربع)
تعداد خوشه در واحد سطح، مهمترین عامل در افزایش عملکرد دانه برنج می باشد. عملکرد نهایی دانه را می توان به صورت تعداد خوشه در واحد سطح و وزن خوشه بیان نمود (زنگ و شانون، ۲۰۰۰). قابلیت تولید خوشه در واحد سطح، در زمان حداکثر پنجه زنی تعیین می گردد. در این بررسی، نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال ۱ درصد نشان می دهد (جدول ۴-۱۹). تعداد خوشه در واحد سطح از ۱۸۴ عدد در طارم هاشمی تا ۳۰۸ عدد در هیبرید بهار۱ متغیر بود (۴-۲۰). نتایج حاصل از آزمون مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که به ترتیب لاین های ۴۱۶، ۱۳۶، ۴۲۴ و ۱۰۸ از تعداد خوشه بالایی برخوردار بودند که با رقم هیبرید (بهار۱) اختلاف معنی داری نداشتند (جدول ۴-۲۰). رقم بهار۱ با قابلیت پنجه زنی بالا و تجمع ماده خشک بالا در مرحله حداکثر پنجه زنی، تعداد خوشه در واحد سطح بیشتری نیز داشت. تعداد خوشه در واحد سطح و تعداد کل دانه در خوشه، اندازه مخزن را تعیین می نمایند و از آنجا که یک مکانیسم کنترل کننده قوی بین این دو جزء وجود دارد، افزایش یکی از آن دو، منجر به افزایش اندازه مخزن نخواهد شد.
۴-۳-۲- وزن هزار دانه
وزن هزار دانه یکی از مهمترین اجزای عملکرد می باشد که نشان دهنده اختصاص بیشتر مواد فتوسنتزی به دانه هاست. وزن هزار دانه در تیمارهای مختلف مورد بررسی، اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۱ درصد نشان دادند (جدول ۴-۱۹). بر اساس جدول مقایسه میانگین، بیشترین وزن هزار دانه به لاین ۳۲۹ با ۴۱/۲۸ گرم بود که یکی از عوامل بالا بودن عملکرد در این تیمار می باشد. و کمترین مقدار به لاین ۲۲۳ با ۷۱/۲۱ گرم تعلق گرفت که دلیل پایین بودن عملکرد آن در بین لاین های مورد مطالعه می باشد (جدول ۴-۲۰). نتیجه فوق با نتایج محمدیان روشن و همکاران (۱۳۷۷)، و لی و همکاران (۱۹۹۱) مشابه می باشد. در کل ارقام اصلاح شده به علت طولانی بودن دوره پر شدن دانه و تجمع ماده خشک بالا در این دوره وزن هزار دانه بالایی دارند (هنر نژاد، ۱۳۸۱؛ یوسف نیا، ۱۳۷۹).
۴-۳-۳- تعداد کل دانه در خوشه
تعداد دانه جزء مهمی از عملکرد و شاخصی از قدرت مخزن است (آگلی، ۱۹۹۸). بر اساس جدول مقایسه میانگین، بیشترین مقدار کل دانه در خوشه متعلق به لاین شماره ۱۰۸ (۷۷/۱۸۷ عدد) و کمترین متعلق به هاشمی (۰۸/۱۱۶ عدد) بود (جدول ۴-۲۰).لاین شماره ۱۰۸ با وجود اینکه بیشترین تعداد کل دانه در خوشه را دارا بود اما بیشترین مقدار دانه های پوک و نیمه پوک هم در این لاین مشاهده شد. یانگ و همکاران (۲۰۰۲) نشان دادند افزایش تعداد دانه نشانگر زیاد بودن عملکرد نیست. زیرا باید درصد باروری دانه ها زیاد باشد (پنگ و همکاران، ۱۹۹۹).
۴-۳-۴- تعداد دانه پر در خوشه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها، نشان داد که از نظر تعداد دانه پر در خوشه اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۵ درصد، بین تیمارها وجود داشت (جدول ۴-۱۹). بر اساس جدول مقایسه میانگین تعداد دانه پر در خوشه از ۲۵/۷۹ عدد در رقم طارم هاشمی تا ۲۵/۱۳۳ عدد در رقم بهار۱ متغیر بود (جدول ۴-۲۰). به ترتیب لاین های ۴۱۶، ۲۰۳، ۲۰۹، ۱۰۸، ۱۳۶، ۴۲۴، ۴۱۵ با اختلاف کمی پس از هیبرید بهار۱ قرار گرفتند ولی با رقم نعمت اختلاف معنی داری نداشتند. تعداد دانه پر یکی از اجزای اصلی عملکرد در برنج است که می تواند به عنوان معیاری جهت انتخاب ارقام و لاین های پر محصول برنج استفاده گردد (میلر و همکاران، ۱۹۹۱، مهتر، ۱۹۹۴). تعداد دانه های پر به وسیله نسبت قدرت منبع به اندازه مخزن، قدرت گلچه ها برای قبول کربوهیدرات ها و انتقال مواد فتوسنتزی (آسیمیلات ها) از برگ به سنبلچه ها تعیین می گردد (یوشیدا، ۱۹۸۱). اما نتایج حاصل از آزمایش ما نشان می دهد که تعداد دانه پر در خوشه در بیان اختلاف عملکرد بین تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش نقشی نداشته است.
۴-۳-۵- تعداد دانه نیمه پر و پوک
بر اساس جدول تجزیه واریانس، اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشت (جدول ۴-۵). بیشترین تعداد دانه نیمه پر و پوک متعلق به لاین شماره ۱۰۸ (۰۲/۶۴ عدد) و کمترین مقدار عددی متعلق به هیبرید بهار(۱۱/۲۲ عدد) بود (جدول ۴-۶). یکی از دلایل کمبود مواد فتوسنتزی جهت پر شدن دانه ها، کاهش میزان فتوسنتز و تولید زیست توده می باشد. در همین راستا اشرف و همکاران (۱۹۹۴) نشان دادند که کاهش ظرفیت اختصاص مواد فتوسنتزی از منبع به مخزن، می تواند عامل دیگری برای محدودیت باروری دانه ها باشد.
۴-۳-۶- درصد باروری
بر اساس جدول تجزیه واریانس، از نظر درصد باروری دانه اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشت (جدول ۴-۵). بیشترین مقدار عددی میانگین درصد باروری دانه ها متعلق به هیبرید بهار (۸۸/۸۵ درصد) بود (جدول ۴-۶). هیبرید بهار بیشترین تعداد
دانه پر و در نتیجه بالاترین درصد باروری را دارا بود.
۴-۳-۷- طول خوشه
طول خوشه در محاسبه عملکرد نقشی ندارد ولی به عنوان یکی از صفات ارزیابی عملکرد مورد توجه است. با توجه به جدول مقایسه میانگین (جدول ۴-۲۰) بیشترین طول خوشه متعلق به لاین ۴۱۶ با مقدار ۹۳/۲۶ سانتیمتر بود که با لاین های ۱۳۶، ۱۰۸، ۴۲۴، ۴۱۵، ۲۰۳، ۲۳۳، ۲۰۹، ۳۲۹ اختلاف معنی داری نداشت و کمترین طول خوشه متعلق به لاین ۲۲۳ با مقدار ۰۵/۲۵ سانتیمتر بود. خوشه های بزرگ موجب افزایش اندازه مخزن می گردند (پنگ وسنادهیرا، ۲۰۰۳). چنانچه در لاین ۴۱۶ و سایر لاین های مذکور همین عامل در بالا بودن BMD، CGR و عملکرد نقش داشته است. از جهتی با کاهش طول خوشه، دریافت نور توسط برگ ها افزایش می یابد و باعث افزایش فتوسنتز پوشش گیاهی می شود (ستر و همکاران، ۱۹۹۵).
۴-۳-۸- شاخص برداشت
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها، نشان داد که از نظر شاخص برداشت اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشت (جدول ۴-۱۹). بر اساس جدول مقایسه میانگین بیشترین مقدار عددی شاخص برداشت متعلق به لاین۳۲۹ (۱۸/۴۲ درصد) و کمترین مقدار متعلق به لاین ۲۲۳ (۸۳/۳۵) بود (جدول ۴-۲۰).
لاین ۳۲۹ با شاخص برداشت بالا، میزان بیشتری از ماده خشک را به دانه ها اختصاص داده است . البته می توان گفت که شاخص برداشت بالا، لازمه عملکرد بالا است اما، شرط کافی برای رسیدن به عملکرد مطلوب نیست.
۴-۳-۹- عملکرد دانه
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها، نشان داد که از نظر عملکرد اختلاف معنی داری بین تیمارها وجود داشت (جدول ۴-۱۹). بیشترین عملکرد نیز به لاین۴۱۵ با میانگین ha/t 74/6 تعلق گرفت که به ترتیب با لاین های ۴۲۴، ۱۰۸، ۲۰۹، ۴۱۶، ۲۰۳ و ۳۲۹ اختلاف معنی داری نداشت. و پایین ترین عملکرد متعلق به هاشمی با میانگین ۹۳/۲ تن در هکتاربود(جدول ۴-۲۰). به طور کل بالا بودن عملکرد در لاین های مذکور را می توان به بالا بودن میزان CGR، LAI، RGR، NAR، BMD و همچنین صفات طول خوشه، وزن هزار دانه و شاخص برداشت نسبت داد. طبق جدول ۴-۲۴ همبستگی بین صفات مذکور با عملکرد مثبت و معنی دار بود، بنابراین با افزایش سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ و صفات نامبرده در ارقام مختلف برنج می توان عملکرد دانه را افزایش داد.
جدول۴-۱۹- میانگین مربعات عملکرد و اجزاء عملکرد تیمارهای مورد مطالعه
شاخص
وزن هزار
درصد
تعداد دانه
