لیکن مرحوم آقای خویی در منهاج الصالحین در این باره نوشته است:«زن بدون اذن شوهرش ،در مواردی که خروجش منافی حق استمتاع شوهر است، جایز نیست که از منزل او خارج شود، بلکه بر احواط به طور مطلق نمی تواند از خانه خارج شود واگربدون اجازه شوهر چنین کند ناشزه است.( خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق ، ج۲ ، ص۲۸۹).
شایان ذکر است که امام خمینی (ره)به طور مطلق جواز خروج زن از منزل شوهر را منوط به اذن او می‌داند و در این رابطه می‌فرماید :«هر یک از زوجین بر طرف دیگرش حقی دارندکه قیام به آن واجب است اگر چه حق زوج اعظم است. و از حق او بر زن این است که او را اطاعت کند و معصیت او را ننماید و از خانه اش بدون اذن او بیرون نرود ولو اینکه نزد اهل خودش برود، حتی اگر برای عیادت پدر یا در عزای پدرش باشد.»( موسوی الخمینی ، تحریر الوسیله ، ۱۳۶۸ش ، ج ۳، ص۵۳۹).

همچنین حضرت امام (ره) در بحث «نشوز» فرموده اند :«نشوز در زوجه خروج او از اطاعت شوهر است که بر زن واجب می‌شود… و همچنین است خروج او از خانه او بدون اذنش»
( موسوی الخمینی، همان ، ص ۵۴۳).
و همچنین فرموده است :«اگر[زن] ناشزه شود سپس به اطاعت شوهر برگردد مستحق نفقه نمی باشد تا آنکه اطاعتش را اظهار نماید و شوهر آن را بداند»( همان ،ص ۵۵۹).
فقهای امامیه اتفاق نظر دارند که نشوز موجب سقوط نفقه می‌گردد.( بحرانی ، الحدائق الناضره ، ۱۴۰۴ق ، ج ۲۴ ، ص ۶۱۵) نشوز در لغت به معنای ارتفاع و در اصطلاح فقها خروج از اطاعت است که از سوی هر یک از زوجین می‌تواند صورت گیرد.( جبعی العاملی ، روضه البهیه ،۱۳۷۴ق ، ج۵ ، ص ۴۲۷).
همچنین امام (ره ) در تحریرالوسیله در کتاب اجاره مسئله ۳۲رضایت شوهر را در اجیرشدن زن برای شیر دادن به طفل، زمانی که مانع حق استمتاع شوهر از او نباشد، معتبر ندانسته و فرموده است:«اجیر گرفتن زن را برای شیر دادن (به طفل) جایز است بلکه برای شیر خوردن (طفل) هم (جایز است)به این که طفل مدتی معین از او شیر بخورد اگر چه آن زن کاری آن‌جام ندهد. و در صحت اجیر شدن وی برای این کار اذن و رضایت شوهر، معتبر نیست، بلکه اگر مانع حق استمتاع او از زن نباشد، حق منع کردن او را از اجیر شدن ندارد و در صورتی که مانع آن باشد در صحت اجیر شدنش، اذن یا اجازه شوهر معتبر است.» (امام خمینی (ره)، تحریر الوسیله ، ج ۲، ص ۵۰۵).
«هرگاه بیرون رفتن زن منافی با حق کامجویی شوهر نباشد، مانند این که شوهر در مسافرت و یا مشغول به کار و حرفه‌ای باشد، منعی وجود نخواهد داشت (فضل اله، ۱۴۲۰ق، ص۹۲).
سید یزدی در عروه الوثقی و سید حکیم در مستمسک گفته اند: « اگرزن برای خدمت در مدت معینی [تعهد و توان خود را] اجاره دهد و پیش از انقضای این مدت، ازدواج کند، اجاره [تعهد] باطل نمی شود، حتی اگر خدمت منافی بهره جویی شوهر و حقوق زناشویی باشد. در این حکم تفاوتی نیست شوهر در هنگام ازدواج، تعهد زن را بداند یا نداند، زیرا دو حق اینجا هست:حق خدمت و حق شوهر.اگر زن بتواند هر دو را آن‌جام دهد، که خوب، واگر جمع میان آن دو ممکن نباشد و تزاحم کنند، حق پیش تر که تعهد خدمت است، مقدم است. چون اگر حقوق شرعی مزاحم هم شوند ترجیح با حق سابق است. بنابراین شوهر حق اعتراض یا فسخ تعهد زن را ندارد و همسر ناشزه محسوب نمی شود. اما اگر پس از ازدواج تعهد خدمت دهد و با حق شوهر منافات [تزاحم] داشته باشد، بدون اذن و اجازه شوهر، تعهد خدمت درست نیست. اگر تعهد، با حق شوهر مطلقاً منافات ندارد، مثلاًتعهد قرائت قرآن یا بافتن پیراهن با نخ کاموا یا پشم را بدهد، اجازه و تعهد صحیح است حتی اگر شوهر اذن ندهد.» (مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۳۸۶ق ، ج۴، ص۲۶۵).
سید محمد حسین فضل اله در کتاب تأملات اسلامیه حول المرأه در مبحث ضرب (زدن) زوجه، پس از بررسی نظرات مختلف می‌فرماید: « بدین ترتیب حق را باید به نظری داد که معتقد است تنها در یک حالت از ضرب زوجه سخن به میان آمده است و آن حالت « نشوز » به معنای سرپیچی از تمکین شوهر و ممانعت در روابط جنسی است. البته، پس از آن که دو ابزار دیگر، یعنی موعظه و دوری کردن از آنها در بستر مفید واقع نشده باشد که در این هنگام شوهر به عنوان صاحب حق ( استمتاع ) می‌تواند به زدن ( با شرایط و اوصاف لازم ) توسل جوید. (فضل اله ، تاملات اسلامیه حول المرأه ، ۱۴۲۱ق ، ص ۱۳۳).
از نظر مشهور [فقهای شیعه ] بر زن واجب است در اطاعت تام و تمام زوج باشد و بدون اذن او از خانه خارج نشود، حتی برای عیادت والدین خویش، خواه خروج از منزل منافی با استمتاع زوج باشد یا خیر، تخلف از این امر از سوی زوجه علاوه بر ارتکاب گناه، موجب سقوط حق نفقه است(خمینی ، تحریر الوسیله ، جلد ۲ ، ص ۳۰۲). نظر مخالف مشهور، در قرن معاصر توسط مرحوم آیت اله خوئی از مراجع بزرگ تقلید به شرح زیر ارائه شده است: « لا یجوز للزوجه ان تخرج من بیتها بغیر اذن زوجها فیها اذا کان خروجها منافیاً لحق الاستمتاع به بل مطلقاً علی الاحوط جایز نیست زوجه بدون اذن زوج از منزل خود در مواردی که خروجش منافی با حق استمتاع زوج باشد خارج شود، مقتضای احتیاط آن است که در غیر موارد منافات هم خارج نشود. » (خوئی ، منهاج الصالحین ، ج ۲ ، ص ۲۸۹).
در ادامه به برخی از استفتائات مراجع تقلید شیعه در خصوص خروج زن از منزل و اذن شوهر اشاره می‌کنیم :
«… اگر بیرون رفتن [زن از منزل شوهر ] برای غیر احکام باشد نمی تواند از منزل بدون اذن شوهر خارج شود.» (آیت اله بهجت، توضیح المسایل، مسایل متفرقه، مسئله ۱۸)
«اگر شوهر رضایت نداشته باشد بیرون رفتن حرام است.» (آیت اله فاضل لنکرانی، استفتاءات).
«زنی که عقد دائمی شده، نباید بدون اجازه‌ی شوهرش ازخانه بیرون رود.» (امام خمینی، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۱۲؛ آیت الله بهجت، توضیح المسایل، مسئله ۱۸۹۷؛ آیت الله تبریزی، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۲۱؛ آیت الله فاضل، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۸۰).
«خروج از خانه حتی اگر برای صله‌ی رحم ویا دیدن پدر و مادر و بستگان نزدیک باشد،بدون اجازه‌ی شوهر حرام است. » (همان).
اگر زنی در هنگام عقد شرط کرده است که مجاز به آن‌جام کارهای فرهنگی در خارج خانه باشدویا اجازه داشته باشد کارکند و مرد نیز پذیرفته است، اگر بعد از ازدواج، مرد اجازه ندهد که برای آن‌جام اینگونه کارها از منزل خارج شود، آیا زن می‌تواند بدون اذن شوهر از منزل خارج شود ؟«در فرض مذکورمی تواند بدون اذن شوهر برای آن‌جام کارهای مذکور خارج شود» (آیت الله بهجت: توضیح المسایل، مسایل متفرقه، مسئله ۱۸؛ آیت الله تبریزی: استفتاءات).
«اطاعت زن از شوهر در امور مربوط به استمتاعات واجب است.» (امام (ره) :تحریر الوسیله ،کتاب نکاح، القول فی النشوز، قبل از مسئله شماره یک؛ آیت الله مکارم: استفتاء)
زن درهر یک از صور ذیل ناشزه می‌شود و در نتیجه حق نفقه او ساقط می‌شود و مرد می‌تواند نفقه او را نپردازد :
۱-خارج شدن از خانه بدون اذن و رضایت شوهر
۲-عدم تمکین به شوهر
۳-پاک نکردن خود از هر آنچه باعث دور کردن شوهر از تمتعات و لذات می‌گردد. (امام (ره): تحریر الوسیله، کتاب نکاح، فصل فی النفقات و قول فی النشوز و توضیح المسایل، مسئله۲۴۱۳؛ آیت الله فاضل: شرح تحریرالوسیله، کتاب نکاح، ص ۴۶۸ وتوضیح المسایل،مسئله ۲۴۸۱؛ آیت الله بهجت: توضیح المسایل، مسئله ۱۸۹۸).
فصل چهارم:
اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران
۴- اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران
۴-۱- حق اشتغال در قانون اساسی ایران
اصول قانون اساسی از خواست‌ها و آمال و آرزوها و مذهب و اخلاق و تفکرات ملی سرچشمه می گیرد. این قانون نه تنها شکل حکومت، سازمان‌ها و نهادهای سیاسی، وظایف واختیارات قوای عالیه و نیز رابط نهادها و قوای مزبور را با هم تعیین می کند، بلکه حقوق عمومی افراد را اعم از زن و مرد که دولت مکلف به احترام آنها می‌باشد، مشخص می کند. باید دانست یکی از مهم‌ترین ابزارها در تامین حقوق زنان قانون اساسی است و این سند به عنوان مهم‌ترین منبع حقوق اساسی وعمومی برای مردم اعم از زن و مرد به شمار می‌رود.
در این قسمت، ابتدا حقوق زن از منظر قانون اساسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به تفسیر اصولی از قانون اساسی مرتبط با حق اشتغال زنان می‌پردازیم.
۴-۱-۱- بررسی حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی
۱- رعایت کرامت انسانی و عدالت فردی واجتماعی در مورد زنان
در اصل دوم قانون اساسی در کنار پنج اصل اعتقادی مسلمانان، اصل ششمی بدین شرح آمده است:
کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خدا که از راه:
الف – اجتهاد مستمر فقهای جامع الشرایط براساس کتاب و سنت معصومین سلام الله علیهم اجمعین ،
ب – استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها،
ج – نفی هر گونه ستمگری و ستم کشی و سلطه گری و سلطه پذیری قسط و عدل واستقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همبستگی ملی را تامین می‌کند.»
تردیدی نیست این اصل و بند مورد نظر، اشاره به همه ملت ایران دارد و زن ومرد را بدون هیچ تفاوتی مدنظر قرارداده است ودولت جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای تبلور و تجلی ارزش‌های والای انسانی و ارج نهادن به آن، زمینه‌های لازم و شرایط مناسب را فراهم آورد.لازم به ذکر است این اصول قانون اساسی وقتی قابلیت اجرایی پیدا خواهند کرد که تبعیضات ناروا در تمام امور وشئون انسانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی وفرهنگی ازمیان برداشته شود. بنابراین قانون اساسی در بند ۹ از اصل سوم دولت را موظف کرده است تا همه امکانات خود را برای رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه های مادی ومعنوی به کار برد.( شه بخت ،“مقایسه کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان با قانون اساسی ایران”، نشریه کانون زنان زمان،۱۳۸۲، شماره۲، ص ۱۰).
۲- تساوی حقوق زن و مرد در قانون اساسی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دیباچه خود منزلت والایی برای زن قائل شده و وعده می‌دهد “زنان به دلیل ستم بیشتری که در نظام طاغوتی متحمل شده‌اند استیفای حقوق آنان بیشتر خواهد بود”. از طرف دیگر زن به عنوان عضو اصلی خانواده “از حالت شی بودن و یا ابزار کار بودن در خدمت اشاعه مصرف زدگی و استثمار” خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری و پرورش انسان‌های مکتبی، پیش آهنگ و همرزم مردان در میدان‌های فعال حیات می‌باشد و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود. در همین ارتباط، طبق اصل بیست و یکم قانون اساسی دولت موظف است حقوق زن را در تمامی جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و برای ایجاد زمینه مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او تدابیر لازم را اتخاذ نماید.
همچنین اصل بیستم بیان می‌دارد که “همه افراد ملت اعم از زن ومرد، یکسان درحمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.”
این برابری اصولی که بارها مورد تایید قانون اساسی قرار گرفته در چارچوب موازین اسلامی طراحی شده است، بنابراین مشروط و مقید است به همین جهت هر جا که قوانین اسلامی تمایزات حقوقی خاصی را بین زنان و مردان قائل شده است، نظام جمهوری اسلامی نسبت به آن متعهد و وفادار خواهد بود.( منبع پیشین، ص ۹).
۴-۱-۲- بررسی حق اشتغال زنان از دید اصولی از قانون اساسی
براساس اصل بیست وهشتم قانون اساسی، دولت ایران موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار را فراهم سازد.
در این اصل تصریح شده است: «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی وحقوق دیگر نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.»
حق انتخاب کار در این اصل به همه افراد اعم از زن و مرد داده شده است؛ یعنی آزادی افراد در اختیار کردن حرفه و شغل مورد نظر و همچنین استعفا و خروج ازآن. به این ترتیب، هیچ‌کس را نمی‌توان وادار به کاری کرد که بدان تمایل ندارد و یا او را از شغلی که به آن دلبسته است بازداشت.( قاضی(شریعت پناهی)، حقوق اساسی ونهادهای سیاسی، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۱، صص ۶۷۵ و۶۷۴)علاوه بر اصل بیست وهشتم،بند چهارم از اصل چهل وسوم نیز می‌گوید : «اقتصاد جمهوری اسلامی ایران براساس … ۴- رعایت آزادی انتخاب شغل و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره کشی از کاردیگری استوار می‌‌باشد..». بند دوم این اصل نیز دستیابی مساوی به فرصت های شغلی برای همه را بیان می‌دارد وحکمی نظیر اصل بیست وهشتم درآن دیده می‌شود.
با این حال، باید گفت چون همه اصول قانون اساسی از جمله اصل بیست و هشتم مقید به رعایت موازین اسلامی و عدم مخالفت با اسلام هستند این قید موجب محدودیت‌های شرعی وقانونی برای زنان در تصدی برخی از مشاغل می‌گردد.( حسینی ، “چالشهای کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران”، ص ۱۰۰)که در صفحات بعد به این موضوع خواهیم پرداخت.
۴-۲- حق برخورداری از فرصت‌های شغلی یکسان در قوانین موضوعه ایران
عدم تبعیض بین زنان و مردان در هنگام اشتغال،درواقع یکی از راه‌های «نفی ستم‌گری وستم‌کشی و سلطه‌گری و سلطه پذیری» است که در بخش ج بند ۶ اصل دوم قانون اساسی به آن اشاره شده است.همچنین بند ۹ اصل سوم نیز به صراحت بر «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه‌های مادی ومعنوی» و «تامین حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و تساوی عموم در برابر قانون» پافشاری می کند.

۳-۱- مقدمه
تحقیق عبارت است از مجموعه ای از فعالیت های منظم، منسجم و هدف مند که در پی دست یابی به یکی از خواسته ها (تحقیق بنیادی، تحقیق پیمایشی و تحقیق کاربردی) به صورت فردی یا گروهی صورت
می گیرد (خاکی،۱۳۸۷). در طی فرایند تحقیق با به کارگیری ابزارهای جمع آوری، داده ها به طور عینی و معتبر، مشاهده، بررسی و استخراج می شوند و سپس با بهره گرفتن از فنون تجزیه و تحلیل توصیفی و استنباطی بطور کمی و غیر کمی سعی می شود که ادعاها و حدس های علمی اولیه (فرضیه ها) آزمون شده و در نهایت فرضیه ها رد یا پذیرفته شوند و نتیجه گیری نهایی صورت پذیرد. در این فصل از پایان نامه به قسمت بسیار مهم و اساسی از فرایند تحقیق، یعنی تعیین نوع و روش های مورد استفاده در تحقیق جهت بررسی جامعه آماری و تعیین روش های نمونه گیری وحجم آن، هم چنین روش ها و ابزار مورد استفاده جهت گرد آوری اطلاعات و روش های تجزیه وتحلیل اطلاعات گردآوری شده پرداخته می شود. روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات نیز موضوع دیگری است که در این فصل به آن پرداخته می شود وهمچنین تشریح روش های مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها آورده.شده.است.

۳-۲- روش اجرای تحقیق
اجرای تحقیق توصیفی می تواند برای شناخت بیشتر شرایط یا یاری دادن به آن فرایند تصمیم گیری باشد. تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه ها یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه می شود. یک مطالعه توصیفی چگونگی وضع موجود را تعیین و گزارش می کند (خاکی ، ۱۳۸۸) .
در تحقیق حاضر روش تحقیق از نظر هدف، نوع داده ها و نحوه اجرا تحقیق عبارتست از:
۳-۲-۱- روش تحقیق از نظر هدف:
به طور کلی تحقیقات علمی برحسب هدف به سه دسته تقسیم می شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. (خاکی، ۱۳۹۰، ص ۹۴) این تحقیق از نظر هدف، از نوع ” کاربردی” است. زیرا نتایج حاصل از این مطالعه میتواند مورد بهرهبرداری بانک ملت و سایر بانک ها و موسسات مالی و اعتباری قرار گیرد.
۳-۲-۲- روش تحقیق از نظر اجراء:
از آنجایی که مطالعه حاضر به بررسی تاثیر اجرای تکنیک کارت ارزیابی متوازن در عملکرد بانک ملت استان گیلان میپردازد، لذا از حیث روش اجرای پ‍ژوهش، ” تحقیق توصیفی” میباشد. تحقیق حاضر از آن جهت توصیفی است که تصویری از وضعیت موجود بانک ملت استان گیلان را ارائه میدهد.
۳-۲-۳- روش تحقیق از نظر نحوه جمع آوری داده ها:
با توجه به اینکه داده های مربوط به متغیرهای این تحقیق از پرسشنامه استخراج می شود لذا جمع آوری داده ها در این تحقیق به روش “پیمایشی” صورت میگیرد.
۳-۳-جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری عبارت از تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (آذر و مؤمنی، ۱۳۹۰، ص ۶)
جامعه آماری این تحقیق مشتمل بر تمامی کارکنان بانک ملت در استان گیلان می باشد. بر اساس برآورد صورت گرفته مجموع افراد شاغل در بانک ملت در سطح استان گیلان ۷۵۰ نفر می باشند.
۳-۴- روش نمونه گیری و حجم نمونه
نمونه عبارت است از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگیهای اصلی جامعه باشد. (آذر و مومنی، ۱۳۹۰، ص ۶) در صدر برنامه ریزی هر مطالعه یا تحقیقی این سوال که اندازه نمونه چقدر باشد، قرار دارد. سوال فوق موضوع مهمی است که هرگز نباید آن را کوچک شمرد. انتخاب نمونهای بزرگتر از حد نیاز برای حصول نتایج مورد نظر سبب اتلاف منابع میشود، در حالی که نمونه های خیلی کوچک اغلب، پژوهشگر را به نتایجی سوق میدهد که فاقد استفاده عملی است. (خاکی، ۱۳۹۰، صص ۲۵۲-۲۵۰)
با توجه به اینکه مشخصات افراد جامعه موجود می باشد، لذا در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی ساده برای انتخاب نمونه های تحقیق استفاده شده است. همچنین برای نمونه گیری در این تحقیق از جدول کرجسی و مورگان استفاده شده است. مطابق جدول مزبور، برای جامعه ای به حجم ۷۵۰ نفر، نمونه ای به حجم ۲۵۰ مورد مورد نیاز می باشد.

۳-۵- روش جمع آوری اطلاعات
روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق میدانی میباشد. روش های میدانی به روشی اطلاق می شود که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است با مراجعه به افراد یا سازمان ها و غیره و نیز برقراری ارتباط مستقیم با آنها اطلاعات مورد نظر خود را جمع آوری نماید.
۳-۶- ابزارهای جمع آوری داده ها و اطلاعات
یکی از ابزارهای رایج تحقیقات برای جمع آوری داده ها ، پرسشنامه می باشد. پرسشنامه مجموعه از سوال ها است که در آن از پاسخ دهنده خواسته می شود نظر خود را نسبت به آنها ارائه نماید. پرسشنامه تحقیق حاضر دارای ۴۰ سوال می باشد که به شرح جدول ذیل و به تفکیک متغیرها و ابعاد آورده شده است.

جدول ۳-۱: جدول تفکیکی سوالات پرسشنامه

است، غافلند. با توجه به این دیدگاه وجود منابع علمی در زمینه پیشگیری، شناخت و درمان اعتیاد بسیار ضروری به نظر می رسد. پدیده شومی که بر روابط خانوادگی و اجتماع اثرات زیانباری وارد می نماید و با توجه به مشکلات در ابعاد اجتماعی و عدم آموزش های علمی و فرهنگی مناسب در جامعه ما، رو به افزایش است و زندگی در سطح خانواده و در سطح کلان اجتماع را به اضمحلال می کشاند. بنابراین پژوهش در راستای مداخله های درمانی نوین موثر در جهت کاهش مشکلات روان شناختی معتادین گام بلندی در جهت بازخورد استفاده از روش های نوین درمانی را می دهد. لذا بررسی و پژوهش در این زمینه مهم و ضروری تلقی می گردد.

اهداف پژوهش

هدف کلی این پژوهش تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی می باشد.
اهداف فرعی پژوهش شامل:
۱- تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی معتادین وابسته به مواد افیونی؛
۲- تعیین اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی.
سئوال تحقیق
آیا گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی اثربخش است؟

فرضیه های پژوهش

۱- گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر انعطاف پذیری کنشی معتادین وابسته به مواد افیونی موثر است.
۲- گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر بر باورهای فراشناختی معتادین وابسته به مواد افیونی موثر است.
متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل: گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر؛
متغیر وابسته: انعطاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر ها

تعریف مفهومی:

گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر
استراتژی های درمانی مدل تغییر بر اساس مدل فرانظری و بر تغییر رفتار مبتنی است. این مدل یک چهارچوب یکپارچه برای درک، اندازه گیری و مداخله رفتار فراهم می آورد. در این مدل تغییر به عنوان پیشرفت در خلال یک توالی ۵ مرحله ای در نظر گرفته می شود. از مدل پیش تامل اولیه که مراجع درباره تغییر فکر نمی کند تا مرحله تامل، آمادگی، عمل و پنجمین مرحله یعنی نگهداری که مراجع در این مرحله تغییر دراز مدت خود را حفظ می کند (ماردن، کروچ و دیکمنته،۲۰۰۱، ترجمه ضیاالدین، حسینی فر، نوکنی و طوفانی، ۱۳۹۲).
تعریف عملیاتی:
گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغیییر
در این پژوهش، منظور از گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر جلسات درمانی خواهد بود که بر اساس راهنمای عملی گروه درمانی ماردن، کروچ و دیکمنته،۲۰۰۱، ترجمه ضیاالدین، حسینی فر، نوکنی و طوفانی، ۱۳۹۲ طی ۱۵ جلسه ۶۰ دقیقه ایی بر روی گروه آزمایش ارائه خواهد شد.
تعریف مفهومی:
انعطاف پذیری کنشی
گارمزی و ماستن^[۱۶] (۱۹۹۱، به نقل از سامانی و همکاران، ۱۳۸۶) انعطاف پذیری کنشی را ‌یک فرایند، توانایی، یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز با شرایط تهدیدکننده، تعریف نمود‌ه‌اند. مارش^[۱۷] (۱۹۹۶) انعطاف پذیری کنشی را به عنوان توانایی عبور از دشواری ها و غلبه بر شرایط در زندگی تعریف می کند. والرر^[۱۸] (۲۰۰۹) انعطاف پذیری کنشی را سازگاری مثبت فرد در واکنش به شرایط ناگوار تعریف می کند.
تعریف عملیاتی:
انعطاف پذیری کنشی
در پژوهش حاضر منظور از انعطاف پذیری کنشی نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه ۲۶ سئوالی کونور و دیویدسون^[۱۹] (۲۰۰۳) بدست می آورند.
تعریف مفهومی:
باورهای فراشناختی
باورهای فراشناختی عبارتند از باورهایی که فرد در مورد تفکر و فرآیندهای آن دارد. افکار و باورهای فراشناختی، باورهایی هستند که با واقعیات موجود هماهنگ و هم جهت نیستند و با اجبار و الزام و وظیفه است، خشک و انعطاف ناپذیر هستند و باعث حالت های آشفته و ناراحت کننده در فرد می شود و در نهایت منجر به اضطراب، افسردگی و احساس گناه می شود (ژانک و همکاران^[۲۰]، ۲۰۰۶).
تعریف عملیاتی:
باورهای فراشناختی
در این پژوهش منظور از باورهای فراشناختی، نمره ای است که آزمودنی ها از پرسشنامه باورهای فراشناختی (۳۰-MCQ) که پنج باور مثبت درباره نگرانی، کنترل ناپذیری و خطر، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خود آگاهی شناختی را می سنجد، کسب می کنند.

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

مسئله سومصرف مواد یکی از مخاطره ترین معضلات جامعه می باشد. سومصرف مواد می تواند معلول عوامل گوناگون زیستی، اجتماعی و فردی باشد. نگاهی به رویکردهای اخیر نشان می دهد که مسئله اعتیاد و روش های ترک از جنبه های گوناگون در حال بررسی می باشند تا راه حل های مناسب تری ارائه گردد. شناسایی روش درمانی موثر بر افزایش و کاهش دو مقوله انعطلاف پذیری کنشی و باورهای فراشناختی آن ها می توانند در مقابله با مشکلات الخصوص در زندگی افراد وابسته به سومصرف مواد موثر واقع شوند و علل را که افراد به سمت مشکلات روان شناختی سومصرف مواد سوق می دهد را کاهش دهد. لذا در این فصل از پژوهش، مطالب در دو بخش مبانی نظری و پیشینهی تجربی تنظیم شده‌اند. در بخش مبانی نظری، به ترتیب متغیرهای انعطاف پذیری کنشی، باورهای فراشناختی، گروه درمانی مبتنی بر مراحل تغییر و سوء مصرف مواد مورد بررسی قرار گرفته و در بخش پیشینهی پژوهشی نیز، پژوهشهای انجام شدهی داخلی و خارجی مرتبط با متغیرها و موضوع پژوهش بیان می گردد.

مفهوم انعطاف پذیری کنشی

انعطاف پذیری کنشی بر ظرفیت گذشتن از دشواری های پایدار، سرسختانه و ترمیم خویشتن است. این ظرفیت انسان باعث شود تا او پیروزمندانه از رویدادهای ناگوار بگذرد و علی رغم قرار گرفتن در معرض تنش های شدید، شایستگی اجتماعی تحصیلی و شغلی او ارتقا یابد. تاب آوری نوعی ویژگی است که از فردی به فردی متفاوت است و می تواند به مرور زمان رشد کند یا کاهش یابد و بر اساس خوداصلاح گری فکری و عملی انسان در روند آزمون و خطای زندگی شکل می گیرد (مریدی،۱۳۸۹).
تاب آوری خصیصه ای است که به صورت کاملا طبیعی رخ می دهد. تاب آوری اشاره بر فرایندی پویا دارد که انسانها در زمان مواجهه با شرایط ناگوار یا ضریه های روحی به صورت رفتار انطباقی مثبت از خود نشان می دهند (لمی و غزل^[۲۱]،۲۰۰۱).
تاب آوری آشکارا چیزی بیشتر از یک برآورد است. ورنر و اسمیت^[۲۲](۱۹۹۲) تاب آوری را سازوکار ذاتی خود اصلاح گری بشر می دانند و می گویند آنها که تاب آور هستند، انعطاف پذیر هستند. این افراد نه شکست ناپذیرند و نه مصون. برخی فاکتورهایی که تاب آوری را تقویت می کنند متمرکز در درون فرد است، مثل طبیعت و سرشت هر شخص، شخصیت و راهبردهای سازگاری و متغیرهایی که معمولا بصورت آماری بیان می شوند از قبیل جنسیت، سن بیشتر و تحصیلات بالاتر. از عوامل دیگر نیز می توان به عوامل بافت اجتماعی همانند روابط حمایتگر و دسترسی به پیوندهای اجتماعی اشاره کرد (مایادویر^[۲۳]، ۲۰۰۸).
واژه انعطاف پذیری کنشی را می توان به صورت توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود در واقع، تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پر خطر است که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود، بلکه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد. پس تاب آوری به معنای توان موفق بودن،زندگی کردن و خود را رشد دادن در شرایط دشوار با وجود عوامل خطر است. این فرایند خود به خود ایجاد نمی شود مگر اینکه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن یا صدمه پذیری کمتر حداکثر تلاش را برای کشف و بهره گیری از عوامل محافظت کننده فردی و محیطی در درون و بیرون خود که همواره به صورت بالقوه وجود دارد بکار گیرد (دینر و همکاران،۲۰۰۹).
تاب آوری در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلال نمی شوند از این رو شاید بتوان نتیجه گیری کرد که مواجه شدن با خطر شرط لازم برای کسب آسیب ناپذیری هست، اما شرط کافی نیست. عوامل تاب آور باعث می شوند که فرد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطرزا، ظرفیت های موجود خود در دست یابی به موفقیت و رشد زندگی استفاده کند و از این چالش و آزمونبه عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره جوید و از آنها سربلند بیرون آید. تاب آوری با در نظر داشتن تؤام شرایط استرس زا و توانایی ذاتی افراد برای پاسخ گویی، دوام آوردن و رشد نرمال در حضور شرایط استرس زا مطرح می شود. تاب آوری یک راه حل امید بخش و خوشایند است. شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران کودکی با بروز اختلالات روانی در سالهای بعدی زندگی وجود دارد (عباسپور دوپلانی،۱۳۸۹).
انعطاف پذیری کنشی به عللی می تواند در تحقیقات و تجربیات مفید واقع شود:
۱- اطلاع از تاب آوری و آسیب پذیری و عوامل محافظت کننده و خطرساز اختلالات روانی و شناسایی علل آنها و این موضوع با نیاز به توجه به روابط بین حوادث قبلی و نتایج فعلی زندگی تأکید می کند و به استثناءها پیش از عواقب پیش بینی شده توجه می نماید.
۲- ایده ی تاب آوری باعث امیدواری در تجارب بالینی می شود و به هر حال مزیت عمده آن این است که خواهیم دانست که بسیاری از بچهبه سرنوشت گردن نمی نهند و تسلیم نمی شوند (آدلمن^[۲۴]، ۲۰۰۵).
تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد که در زیر ذکر شده اند:
۱- تاب آوری یک روند پویا و دینامیک است نه یک وضعیت ثابت؛
۲- تاب آوری موقعیتی است.یعنی یک رفتار سازگارانه در یک موقعیت ممکن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد؛
۳- تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی ذاتی با فاکتورهای محیطی است؛
۴- تاب آوری در موقعیت هایی که چندین ریسک وجود دارد پیچیده تر است؛
۵- تاب آوری می تواند آموختنی باشد (آریایی،۱۳۸۹).

«سیاوش» -وارسته‏ترین شخصیّت پس از کیخسرو ورستم در شاهنامه- درآخرین لحظات زندگی ضمن نیایش و ستایش خدا از او فرزند صالح را طلب میکند:
سیـــاوش بنــالــید بــــا کــــردگــار کـــه ای بـــرتــر از گـــردش روزگــار
یکــی شـــاخ پیـــدا کــن از تخــم مــن‏ چـــو خــورشــید تــابنـده بــرانجمـــن
(فردوسی۱۳۸۷ :۳۷۱)

۴-۲-۳- خردمندی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی

خرد وخردمندی چراغ روشنی است که انسان را از افتادن در چاه هلاکت ونیستی، نجات میدهد. دارندهی خرد هرگز سقوط نمیکند.خداوند عقل وخرد را اوّلین مخلوق خود میداند.پهلوانی که از روی خرد پای در میدان مبارزه مینهد،با چشم وگوشی باز وبا علم ویقین به کاری دست میزند و هرگز در پایان کار پشیمان نیست، زیرا خرد، او را به راه راست وانتخاب درست رهنمون میشود. در شاهنامه نیز پهلوانانی که از نعمت خرد برخوردارند، همواره پیروز میدان هستند.
شاید در نگاه اوّل خرد از سجایای اخلاقی به حساب نیاید، امّا از آنجایی که انسان خردمند همواره دست به کاری میزند که ارزش وجایگاه خود را نزد دیگران بالا ببرد. به این خاطر اوّلین خصلتی که یک انسان با فضیلت و دارای اخلاق نیکو دارد، بهرهمندی از خرد است که در این جا به عنوان یک صفت برتر اخلاقی گنجانده شده است.
مرحوم یوسفی در کتاب برگهایی در آغوش باد درباره خردورزی در شاهنامه و قهرمانان آن می‏گوید: «در شاهنامه، پهلوانان نه فقط شجاع و دلیرند، بلکه از هوش و خرد و فرهنگ نیز بسیار بهره‏ورند. تنها سینهیشان فراخ و بازوشان ستبر نیست؛ روح و اندیشهیشان نیز قوی است؛ چنان که این خصیصه را در رستم به نهایت می‏بینیم» (یوسفی،۱۳۷۲ :۳۵)
شاهنامه به«نام خداوندجان و خرد» آغاز میشود و این برتری خرد بر هر نعمتی دیگر است زیرا خرد در کنار ذکرخداوند قرارگرفته است. به قول محمد امین ریاحی، این تعبیر صنعت «براعت استهلال» دارد. اینکه از صفات بیکران جمال وجلال خداوندی بر جانآفرینی وخرد بخشی اوتکیه میکند،میخواهد بگوید که: مهم تر از هر چیزی جان است وزندگی؛وزندگی باید باخردمندی توأم باشد. (ر.ک.:ریاحی،۱۳۸۹ :۱۸۴)
ستایش خرد در شاهنامهی فردوسی بسیار چشمگیر است وپهلوانانی که در رفتار خود خردگرایی را سرلوحهی کار قرار میدهند،بر دیگر پهلوانان برتری دارند.این عقیده استاد از بینش مذهبی او سرچشمه
میگیرد. زیرا فردوسی عقیده دارد که عقل وخرد بهترین موهبت الهی است.
اسلامیندوشن در مورد اهمیّت خرد درشاهنامه میگوید:«شاهنامه کتاب خرد است و نه تنها درآغاز کتاب بیدرنگ پس از ستایش یزدان در طیّ بیست بیتی به ستایش خرد پرداخته میشود بلکه این احترام واعتقاد پیوسته در سراسر کتاب ابراز میگردد.» (اسلامیندوشن،۱۳۷۰: ۷۹)
قرار گرفتنخرد در ابتدای شاهنامه نشانهی اهمیّت وارزشخرد است که فردوسی با هدفی خاص آن را آوردهاست:
بـــه نـــام خـــداونــد جـــان و خـــرد کــزیـن بــرتــر انــدیشـه بـــر نگـــذرد
(فردوسی، ۱۳۸۷: ۱)
به قول آقای ملااحمد: «خرد جوهر هستی انسان است و سیمای معنوی اورا تعیین میسازد. خرد،چراغی است که در زندگی روزمره راه انسان را روشن و او را به راه راست رهنمون میسازد.با کمک عقل وخرد است که انسان نیک را از بد جدا کرده وبه جانب عدل وداد میگراید.همه کارهای نیک انسان از این مایهی اصلی تغذیه میشود.از این جاست که شاعر مقام خودرا در زندگی انسان از همه بالاتر دانسته، آن را والاترین عطای خداوند میشمارد. شاعر انسانی را که دارای این پدیدهی الهی بوده و با سعی و کوشش و فراگیری دانش آن را رشد وتوسعه میدهد، از همه قدرتمندتر میداند.»(ملااحمد،۱۳۸۸: ۴۶)
تـــوانــا بــــود هـــرکـــه دانـــا بـــود ز دانـــش دل پیــــر بــــرنــــا بــــود
(فردوسی، ۱۳۸۷: ۱)
رستم با وجود برخورداری از شجاعت وتوانایی در مبارزه و بی باکی هنگام روبرو شدن در کام خطرات، پهلوانی است که خداوند گوهر خرد ودانش را در نهاد وی ارزانی داشته است.بدین خاطر در شاهنامه، یکه تاز عرصهی خردمندی ودانش است.بی سبب نیست که در آغاز داستان «کاموس کشانی »فردوسی پس از ستایش خداوند از رستم یاد میکندو صفتهای اورا بدین منوال ذکر مینماید: (ر.ک.: همان: ۵۴ و ۵۳)
شگفتــی بــه گیتــی ، ز رستـم بسی است کـــزو داستـــان در دل هــر کســی است
بــه خشکـی چــو نیــل و بـه دریـا نهنگ خــردمنــد و بینــــا دل و مـــرد جنــگ
ســـرِ مـــایـهی مــردی و جنگ از اوست خــردمنـدی و دانـش و سنـگ از اوســت
(فردوسی،۱۳۸۷ : ۴۷۸)
با این وجود چگونه است که رستم قبل از نبرد با جگر گوشهی خود چشم خرد را بسته است. استاد فرزانهی طوس حرص جنگ را عامل این فاجعه میداند.اگر دو پهلوان کمتر برای پیکار تلاش میکردند شاید غمنامه رستم و سهراب هرگز حادث نمیشد؛ فردوسی به خوبی این لحظهی دردناک را به تصویر کشیده است و از عمق جان تأسف وخشم خود را بروز میدهد وعقیده دارد هرگاه خرد در کاری مراقبت نکند، انسان از حیوان هم، بدتر وپستتر میشود. (ر.ک. :همان: ۵۴)

از ایـــن دو یکـــی را نجنـبـــیـد مهــــر خــرد دور بــد، مهـــر ننمـــود چهــــر
همـــی بچّـــه را بـــاز دانــــد ستــــور چــه مـاهـی بــه دریـا، چه در دشت گور
نـــدانــد همــی مـــردم از رنــــج و آز یکـــی دشمـــنی را ز فــــرزند بـــــاز
(فردوسی،۱۳۸۷: ۲۷۱ )
در شاهنامه جنگ در مقابل خرد ودانش قرار دارد زیرا انسان باخرد گرد جنگ نمی+گردد و تا میتواند سعی میکند صلح را بر جنگ وخونریزی ترجیح دهد. رستم وگودرز نمونهی کامل پهلوانان خردمند ایرانی و اغریرث- برادر افراسیاب – و پیران ویسه، نمونهی پهلوانان خردمند تورانی هستند. بدین خاطر ایرانیان از این خردمندان تورانی کمتر آسیب میبینند.
اغریرث تا هنگام مرگ،برآن است، که برادر کم خرد خود،افراسیاب را به جانب صلح ونکوکاری وراه راست هدایت کند.اغریرث مهاجم ودشمنی است که خردمند وعاقل است و بدین خاطر همیشه به مردم منفعت میرساند.او علیه بدی و زشتی وناراستی مبارزه ی دائمی دارد واین ثمرهی بهرهمندی از نعمت خرد است وجود او هم هرگز برای پهلوانان ومردم ایران مضر نبوده است، زیرا از دیرباز گفته اند :دشمن دانا از دوست نادان بهتر است. خردمندی پیران، از وجود او پهلوانی نیک اندیش ساخته است و مردم، از او به نیکی یاد میکنند. (ر.ک.:ملااحمد، ۱۳۸۸: ۵۵)
یکــی پـــر ز آتــش یکــی پـــر خـــرد خــرد بــر ســر دیــو کـــی در خــورد
(فردوسی، ۱۳۸۷ : ۱۶۵)
خرد بارزترین سجایای اخلاقی انسان وبه ویژه پهلوانان وقهرمانان است. پهلوانی که به زیور خرد آراسته شود بسیار مقبول تر از پهلوانی است که تنها صاحب زور وقدرت باشد و به قدرت زوربازوان خود تکیه کند.در نظر فردوسی پهلوان واقعی ابتدا باید خویشتن را در دریای خرد سیراب سازد آنگاه وارد میدان کارزار شود.
خــــرد افســــر شهـــریـــاران بـــــود همـــان زیـــــور نـــامــــداران بــــود
(همان:۱۳۸۳)
آقای صفا عقیده داردکه:«فردوسی چنان که سزاوار مردی دانشمندودانش دوست است،درمنظومهی بی نظیر خویش هرجا که توانسته از بزرگداشت خرد ودانش دریغ نکرده واز آن به نیکی نام برده وآن را مایهی فلاح دانسته واز هرچه ایزد داد بهتر وبرتر شمرده است.»(صفا، ۱۳۸۹ :۲۵۸)
خـــرد بهتـــر از هــرچــه ایـــزد بـــداد ستـــایـــش خــــرد را بــــه از راه داد
فردوسی،۱۳۸۷: ۱)
غلامعلی افروز در مقالهی ملاحظات تربیتی، اخلاقی شاهنامه نوشته است:« نکته بسیار مهمی که در شاهنامهی فردوسی از دیدگاه تعلیم و تربیت حائز اهمیّت است، مسألهی توجه حکیم فردوسی به نعمت خرد و خردمندی است. بهرغم اینکه در دیوان فردوسی آنچه که علی الظاهر مورد نظر است، مسأله ی قوت جسم و رزم پهلوانی است، امّا حکیم فردوسی آنچنان از ارزشمندی و اهمیّت هوش و عقل،خرد وخردمندی و علم و هنر یاد میکند، که مبادا ذهن خواننده صرفاً متوجه نیروی بازوان و تن آراییها گردد.
اگرچه ابیاتی که فردوسی در وصف خرد سروده است، از نظر کمی هرگز قابل قیاس با سروده های رزمی و پهلوانی او نیست، امّا از نظر کیفی شدت تأثیر کلام و طنین سخنان موزون و حکیمانه فردوسی در این رهگذر نه تنها موازنه ای بین عقل و جسم برقرار میسازد،بلکه اثر جان بخش پیام او به گونه ای است، که بدون تردید هر اندیشمند صاحب دلی به اولویت و بهای خرد و خردمندی در شاهنامهی فردوسی واقف شده وبدان ارج مینهد؛ بخصوص آنکه حکیم کلام خود را در ستایش خداوند و خرد چنین آغاز میکند»: (افروز،۱۳۷۳: ۹)
بــــه نـــام خـداونــد جـــان و خـــرد کــزیــن بــرتـــر انـــدیشــه بـرنگـذرد
(فردوسی،۱۳۸۷ :۱)
افروز مینویسد: «فردوسی به گونه ای ارزش و اهمیّت عقل وخردرا یادآورمیشود که خردمندی رابا دینداری توام میداند. شاید این سخن او متأثر از کلام رسول خدا (ص) باشد که درنهج الفصاحه فرمود : «الدّینُ هُوَ العَقلُ وَ العَقلُ هُوَ الدِّینُ» «دین همان عقل است و عقل همان دین» تأکیدات مکرر فردوسی در باب اهمیّت علم و خرد، بیانگر خردمندی عمیق و طبع والای این شاعر وارسته و آزاده است. خردمندی هم لازمه قهرمانی است، قهرمانی در دنیای شاهنامه، تنها محدود به دلاوری در میدان جنگ نیست.پیام فردوسی این است که لحظه ای نباید از دانش اندوزی دست کشید». (افروز،۱۳۷۳: ۱۰)
میــاســـای ز آمـــوختــن یــک زمــان بـــه دانــش میـفکـــن دل انــدر گمــان‏
چـــو گـویـی کــه وام خــرد تـــوختم همــه هـــرچـــه بـــایستــم آمــوختـم‏
یکــی نغـــز بـــازی کنـــد روزگــــار کـــه بنشـــانــدت پیـــش آمــوزگــار

برای آزمون فرضیه اول، یعنی تاثیر متغیر مستقل بازاریابی رابطه‌مند متغیر وابسته وفاداری مشتری، آزمون رگرسیون متغیرهای مذکور انجام می‌شود.

جدول (۴-۷) جدول آزمون رگرسیون برای فرضیه اول

سطح خطای α در این پژوهش ۰.۰۵ است. همانگونه که از جدول ۴-۷ پیداست سطح معنی داری آزمون یعنی Sig= 0.000 بدست آمده است. چون مقدار Sig کمتر از سطح خطای آزمون یعنی ۰.۰۵ است، فرض H₀ رد می‌شود. بنابراین فرض _۱H پذیرفته می‌شود. بعبارت دیگر در سطح اطمینان ۹۵% می‌توان پذیرفت متغیر مستقل بر متغیر وابسته تاثیر معنادار دارد. یعنی بازاریابی رابطه‌مند بر وفاداری مشتری تاثیر دارد و با توجه بیشتر به عامل بازاریابی رابطه‌مند، وفاداری مشتریان افزایش می‌یابد. چون Sig در آزمون مقدار ثابت عدد ۰.۱۲۷ بدست آمده و بزرگتر از ۰.۰۵ است، در فرضیه اول مقدار ثابت از معادله خط رگرسیون حذف می‌شود. مقدار ضریب بتای آزمون رگرسیون نیز ۰.۷۵۱ بدست آمده است.
نمودار پراکنش رگرسیون متناظر با فرضیه اول به شکل ذیل می‌باشد.

نمودار (۴-۵) نمودار پراکنش و خط رگرسیون متغیرهای بازاریابی رابطه‌مند و وفاداری مشتری
فرضیه‌های فرعی ۱:
فرضیه ۱-۱: اعتماد بر وفاداری مشتریان مواد شوینده شرکت گلرنگ تاثیر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۲-۱: تعهد بر وفاداری مشتریان مواد شوینده شرکت گلرنگ تاثیر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۳-۱: مدیریت ارتباطات بر وفاداری مشتریان مواد شوینده شرکت گلرنگ تاثیر مثبت و معنادار دارد.
فرضیه ۴-۱: مدیریت تعارض بر وفاداری مشتریان مواد شوینده شرکت گلرنگ تاثیر مثبت و معنادار دارد.
در این فرضیه‌ها متغیر‌های اعتماد، تعهد، مدیریت ارتباطات و مدیریت تعارض متغیرهای مستقل و متغیر وفاداری مشتریان متغیر وابسته می‌باشد. به منظور بررسی وجود رابطه خطی بین متغیرهای مستقل و وابسته تحلیل واریانس رگرسیون چندگانه انجام می‌گردد. با توجه به جدول ۴-۸ چون مقدار Sig کمتر از سطح خطای آزمون یعنی ۰.۰۵ است، فرض H0 رد و فرض ۱H پذیرفته می‌شود که حاکی از وجود رابطه خطی بین حداقل یکی از متغیرهای مستقل و وابسته می‌باشد.