فصل دوم‌: مسأله استطاعت ۵۱
فصل سوم‌: مسأله حدوث علم الهی ۶۲
چهار
فصل چهارم‌: مسأله معرفت ضروری ۷۳
فصل پنجم‌: مسأله فطری یا ضروری بودن علم امام(ع) ۸۷
بخش سوم: بررسی و نقد شبهات، پیرامون زراره
مقدمه ۹۴
بررسی ونقد شبهه اول‌: زراره یک مسیحی بودکه جهت ضربه زدن به اسلام به دروغ مسلمان شد. ۹۵
بررسی ونقد شبهه دوم‌: زراره هروقت امام صادق(علیه السلام)مطابق نظراوسخن نمی گفت باامام مخالفت می کرد. ۹۷
بررسی و نقد شبهه سوم‌: زراره سعی می کرد،دین راآن گونه که خود می خواست ارائه دهد، نه آن چنان که شنیده بود. ۹۸
بررسی و نقد شبهه چهارم‌: کارزراره اختلاف افکنی در میان مسلمانان بود. ۱۰۰
بررسی ونقد شبهه پنجم‌:زراره روایات فراوانی راجعل نموده است. ۱۰۲
بررسی ونقد شبهه ششم‌: روایات فراوانی در مذمت زراره وارد شده است. ۱۰۴
پیوست‌: بررسی و نقد شبهات پیرامون زراره ازدیدگاه مؤلف کتاب تاریخ آل زراره
مقدمه ۱۰۸
نکوهش‏هاى وارده بر زراره ۱۰۹
لعن زراره‏ ۱۱۰
زراره و خدا شمردن امیرالمؤمنین علیه السلام ۱۱۱
زراره و بدعت‏ها ی او در اسلام ‌ ۱۱۳
نظر زراره تفویض بود‌ ۱۱۳
علت‏هاى طعنه زدن امام علیه السلام به زراره‏ ۱۱۶
توقف زراره و شک او در امامت امام کاظم(‌علیه السلام‏) ۱۱۹
توجیه روایات توقف زراره در امر امامت ۱۲۱
پنج
مقدمه
«لقد منّ الله علی المومنین اذ بعث فیهم رسولاً من انفسهم یتلو علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمه وان کانوا من قبل لفی ضلال مبین»^[۱]
با سپاس فراوان به درگاه پروردگار مهربان، که هستی رشحهای از خامهی زرنگار اوست و آفرینش تجلی محبت او، و با درود به ارواح پیامآوران و رسولان خصوصاً سرور کائنات محمدمصطفی(ص) و اهل بیت آن حضرت.
باورها و اندیشه‌های هر مکتب و ملّتی، چونان بنایی است که در شکل‌گیری و استحکام و تداوم خود بر عناصر و اجزای مختلفی متّکی است. همانگونه که هر بنا، معمار، طرّاح، بنیان، مصالح و سازنده‌ای دارد و همّت و تلاش این مجموعه وسیله عینیت یافتن آن بنا است و استحکام و تناسب مصالح و عالمانه بودن طرحها ضامن تداوم و بقای آن خواهد بود.
مبداء وحی، طرّاح اصلی فرهنگ و اندیشه دینی است و پیامبران، مجریان همان طرحی هستند که خداوند به ایشان ابلاغ کرده است. اوصیاء و حاملان علوم انبیا همان شالوده‌ها و بنیانهایی هستند که پیامها را دریافت می‌کنند و رسالت حفظ و نگاهبانی از آنها را بر دوش می‌کشند.
عترت پیامبراکرم(ص) از آن جهت شایسته بر دوش کشیدن رسالت تبلیغی پیامبرند که آگاهترین، امین‌ترین و صادق‌ترین افراد امّت به فرهنگ دینی و تعالیم الهی رسول خدایند.
پس از عترت پیامبر(ص) ـ امامان معصوم ـ عالمان دینی و فقهای امّت و صحابه راستین نقشی اساسی در تحکیم پایه‌های فرهنگ دینی و ترویج آن میان نسلها و بقا و استمرار آن در طول عصرها دارند. عالمان و متفکران هر امّت، استوانه‌های بنای فرهنگ آن امّت به شمار می‌آیند.
این گونه است که رسول (ص) درباره عالمان و دانشمندان امّت خویش فرمود:
‹‹ رّحِمَ الله خلفائی. فقیل: یا رسول الله، و مَنْ خلفاؤُک؟ قال: ‹‹ الّذین یحیونَ سُنَّتی و یعلِّمُونها عبادَ الله››^[۲]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: خدای رحمت کند جانشینان مرا. از آن حضرت سؤال شد: جانشینان شما کیانند؟ پیامبر(ص) فرمود: آنانند که روش مرا در جامعه زنده نگاه داشته و آن را به دیگران می‌آموزند.
در اینجا سخنی از امام صادق(علیه‌السلام) مجالی بایسته دارد که فرموده است : عالمان وارثان پیامبرانند، چرا که پیامبران برای امّت خویش درهم و دینار به ارث نگذارند بلکه ارزشها و معارفی را به صورت احادیث از خود بر جای می‌نهند و کسی که از گوهر احادیث ایشان به چنگ آورد، در حقیقت به بهره‌ای انبوه دست یافته است.

هان! بنگرید علمتان را از کدام سرچشمه دریافت می‌کنید!
در میان ما خاندان رسالت، در هر نسل‌‌، عالمان امین و عادلی حضور دارند که تحریفهای افراط‌گران و جریان آفرینی‌های باطل‌گرایان و تأویلها و دخل و تصرفهای جاهلان را از ساحت دین دور می‌دارند. ^[۳]
شاگردان و اصحاب ائمه(علیهم السلام) این توفیق را داشتند که حامل علوم و معارف اهل بیت (علیهم السلام) باشند و از طریق روایات، نسلهای عصر غیبت و حتی عصر نخستین حضور ائمه را با معدن آن معارف پیوند دهند. یاران ائمه گسترشدهندهی علوم اهل بیت (علیهم السلام) بودند. چه آنان که فقه اهل بیت(علیهم السلام) را میآموختند و به فتوا مینشستند، چه آنان که کلام و عقاید را از ائمه گرفته، با مخالفان به مناظره و بحث میپرداختند و حق را برای آنان نمایان مینمودند، و چه آنهایی که در تفسیر و علوم قرآنی، از مکتب عترت سیراب میشدند.
به هر حال ائمه معصومین(علیهم السلام) به عنوان وارثان راستین علم و فضل و شرافت پیامبر(ص) پس از آن حضرت به حمایت از مرزهای شریعت ناب محمّدی پرداختند و پس از ایشان‌‌، عالمان متعهّد‌‌، با کسب معارف از مکتب اهل بیت به پاسداری از قلمرو اندیشه شیعی که همان اسلام ناب بود همّت گماشتند. شناخت این چهره‌های روشن که در پایداری و استحکام فرهنگ اسلامی نقشی ارزنده داشته‌اند در مرحله نخست،راهگشای اسلام‌شناسان و پژوهشگران در اعتماد به شخصیتهای امین تاریخ اسلام خواهد بود و چشمه‌های زلال معرفت را از سرابهای دروغین جعل‌کنندگان و تحریفگران احادیث متمایز خواهد ساخت.
در این میان برخی از این شاگردان از این مرحله فراتر رفته، به مقام و منزلتی دست یافتند که امام صادق(ع) رئیس مذهب و محبوب پروردگار عالم، آنان را محبوبترین افراد نزد خویش دانست و فرمود:
«محبوبترین مردم نزد من، زنده یا مرده، چهار نفرند، برید عجلی، وزاره بناعین، محمدبن مسلم و احول (مومن الطاق). این چهار نفر، زنده یا مرده‌‌، از همهی مردم نزد من محبوبترند. ^[۴]
از اینرو سعی ما در این رساله بر آن است تازندگی‌‌، فضایل و برخی ازآراء کلامی یکی از آن چهرههای محبوب نزد امام صادق(علیه السلام) یعنی «زراره بن اعین» را بر شمرده و اسوهای از پویندگان راه حق و حقیقت را در حد توان معرفی کنیم.
دراین تحقیق قبل ازورودبه زندگی جناب زراره،به صورت مختصراززندگی جدْزراره وپدرزراره سخن به میان آوردم.سپس درفصل دوم به زندگی جناب زراره پرداختم.برای این که باشخصیت علمی وفرهنگی جناب زراره به صورت ویژه آشناشویم،فصل سوم رابه بررسی جایگاه زراره ازنظرگاه روایات ائمه(علیهم السلام) ،روایاتی که اززراره نقل شده است ،اساتیدوشاگردان زراره ،توان علمی زراره درمباحثه هاومناظره هاوآثاری که اززراره باقی مانده است،اختصاص داده ام.
همان گونه که درعنوان این پایان نامه ذکرشد،بررسی اندیشه های کلامی زراره ازاهداف این رساله است.بدین منظوردرقالب پنج فصل به مهمترین اندیشه های کلامی جناب زراره پرداختم.فصل اول رابه بررسی مساله ایمان وکفروسیرتفکرزراره دراین باره ،فصل دوم رابه بررسی نظریه استطاعت که به نقل مورخان،جناب زراره کتابی هم دراین باره داشته است ،اختصاص داده ام.درفصل سوم مباحثی که اززراره درباره حدوث علم الهی نقل شده است راذکرکرده ام.درفصل چهارم مساله معرفت ضروری که یکی ازمباحث مهم کلامی است را ازدیدگاه زراره موردکنکاش قراردادم.ودرفصل پنجم به بحث فطری یا ضروری بودن علم امام(علیه السلام)ازنظرگاه زراره پرداختم.بخش سوم راباتوجه به روایاتی که دلالت برمذمت جناب زراره دارد ،درقالب رفع شبهات به بررسی ونقد شش شبهه اساسی که درباره جناب ایشان نقل شده است ،اختصاص داده ام.
درآخرین بخش این رساله،ازدیدگاه مؤلف کتاب تاریخ آل زراره ،به بررسی ونقدشبهات مطرح شده پیرامون جناب زراره،پرداختم وبه صورت گسترده دراین باره مطالبی رانقل کرده ام.
قابل ذکر است، یکی از مشکلات این تحقیق کمی منابعی است که بصورت ویژه به جناب زراره پرداخته باشندو همچنین،پراگندگی مطالب مربوط به ایشان می‌باشد. دراین تحقیق سعی شده است‌‌،درباره جناب زراره کاری منسجم وتا حدودی تازه انجام شود.والبته‌‌، مطمئن هستم که هنوز زوایای متعدد دیگری از افکار واندیشه‌های این شخصیت شاخص دنیای اسلام‌‌، پنهان مانده است. درپایان، اینجانب ضمن درخواست،از خواندگان عزیز جهت ارائه انتقادات وپیشنهادات راه گشای خود‌‌،امیدوارم این تحقیق بتواند‌‌، نکات تازه وجدیدی‌‌، برای محققین ارجمند بیان نماید. انشاء الله تعالی.
هدف تحقیق:
هدف ازتحقیق‌‌،یکی بیان زندگی خاندان زراره بصورت اجمالی وبررسی زندگی زراره بصورت تفصیلی و گزارشی از آثارواحادیث موجود از زراره است.
دیگری بررسی برخی ازاندیشه‌های کلامی زراره‌‌،ودر مرحله بعد پاسخ به شبهاتی است که درباره زراره مطرح شده است‌.
ضرورت تحقیق:
زراره بن اعین یکی از چهره‌های شاخص دنیای اسلام وازاصحاب بنام امام باقر وامام صادق (علیهماالسلام) می باشد‌. که مورد توجه متفکرین و اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی است‌.
حجم زیاد احادیث نقل شده از ایشان درمباحث مهم و مختلف کلامی‌‌، فقهی‌‌، اجتماعی و…‌‌، اهمیت پرداختن به جناب زراره را مضاعف کرده است‌. بویژه باتوجه با تلاش مخالفین درمخدوش جلوه دادن چهره این بزرگوار وطرح شبهات فراوان‌‌، زدودن گردوغبار شک وتردید‌‌، از ایشان‌‌، از ضرورت ویژه ای برخوردار است‌. درک زمان ائمه (علیهم السلام)و بهره گیری فراوان از امام باقر وامام صادق (علیهما السلام)، توجه به نظراتی که از جانب اومطرح شده است را مهمتر کرده است‌.
پیشینه تحقیق: