«هنگامی که موقعیت یک فرد تغییر‌ می‌کند ساختمان ذهنی او نیز باید متحول شود اما اگر این تحول صورت نگیرد، فرد در جایگاه جدید خود دچار اضطراب و تنش می‌شود زیرا نمی‌تواند خود را با شرایط جدید منطبق سازد»(گرنفل، ۱۳۸۸: ۱۸). این وضعیت اضطراب­آور در روند زندگی تبدیل­خواهان نیز دیده می­ شود که ناشی از تلاش آنان برای مواجهه با خود و جامعه و در نهایت شکل­ گیری عادت­واره­ها است.

کاربست نظریِ دیگر بوردیو در این پایان نامه، مفهوم «خشونت نمادین» است: « بوردیو حالت­های مرموز و پنهان خشونت را شناخته و تحلیل کرده است. از آنجا که این وجه از خشونت غالبا ناشناخته می­ماند و حتی گاه به رفتاری دوستانه و مهربانانه تعبیر می­ شود، مقاومت در برابر آن نیز مشکل­تر است»(گرنفل، ۱۳۸۸: ۲۸۷). تبدیل­خواهان جنسی با اشکال گوناگونی از خشونت مواجهند؛ از ضرب وشتم تا تهدید به قتل گرفته تا «حبس خانگی» وبایکوت مالی و طرد از سوی خانواده، از تجربه­ نگاه­های معنادار گرفته تا شنیدن «متلک» و ناسزا. این­ها همه اَشکال آشکار و پنهانِ تجربه­ خشونت، در زندگی تبدیل­خواهان است، به گونه ­ای که خشونت نمادین را به بخش لاینفک زندگی آنان تبدیل می­ کند.
آن گونه که پیشتر اشاره شد، میشل فوکو سهم بلامنازعی در شکل­ گیری جامعه ­شناسی بدن و به طور کلی صورت­بندی مفهوم بدن داشته است. کاربست منظر وی در پیوند با جامعه ­شناسی بدن،‌ این تحقیق را به سمت دو گونه اعمال کنترل بر بدن تبدیل­خواهان رهنمون می­سازد: «بدن­های رام» شده از سوی نهاد پزشکی، و دولت به مفهوم هگلی آن. مجموعه­ این­دو منتج به شکل­ گیری «تکنولوژی­ انضباطی بدن» در نسبت با تبدیل­خواهان می­گردد که علاوه بر مداخلات خود خواسته در بدن آن­ها،‌ آنان را به «نظم» در می ­آورد تا مرزبندی با همجنس­گرایان حفظ گردد.
فوکو قدرت را در درون روابط قدرت مورد واکاوی قرار می­دهد؛ ‌یکسوی این رابطه، ‌سلطه­گر است و سویِ دیگر آن، ‌سلطه­پذیر. اما نکته­ی مهم نگرش فوکو، ‌در خصوص اصلِ روابط قدرت نهفته است(درایفوس و رابینو: ۱۳۸۹). بنابراین در ارتباط میان تبدیل­خواه و دو نهاد پزشکی و دولت،‌ به تعبیر فروغ فرخزاد، «بیدها، ارواح مهربان تبرها را می­بوسند».
«انقیاد همیشگی نیروهای بدن را تضمین می­کرد و رابطه­ اطاعت/ فایده­مندی را بر این نیروها تحمیل می­کرد، انضباط می­نامد» (فوکو به نقل از اباذری و حمیدی:۱۳۸۷). «هدف اصلی انضباط، افزایش تسلط فرد بر بدن خود بود. البته هدف فقط افزایش مهارت­ های بدن یا تشدید انقیاد آن نبود، بلکه شکل بخشیدن به رابطه­ای بود که در درون همان ساز و کار، بدن را به آن اندازه مطیع­تر سازد که مفیدتر است و برعکس»(همان: ۱۳۸۷).
به طورِ کلی، «تقابل ذهن/ بدن از طریق مربوط دانستن مردان به اذهان تعالی یافته تحت کنترل و مرتبط کردن زنان با بدن­های ضعیفی که باید تحت کنترل واقع شوند، بر نابرابری­های جنسیتی صحه می­ گذارد. چنین باوری کاملا با نیاز سرمایه­داریِ مصرف­گرا، به فروش محصولاتش رابطه دارد، چرا­ که بدن و خصوصا بدن زنانه، دایما به عنوان ابژه­ای معرفی می­ شود که باید از طریق خرید کالاها روی آن کار کرده و آن را ارتقا داد» (کانیان، ۱۹۹۹: ۱۷۸به نقل از اباذری و حمیدی: ۱۳۸۷).
در نهایت،‌ چارچوب مفهومی با طرح نظریِ بازنمایی، ‌خاتمه می­یابد: به نظر استوارت هال­(۲۰۰۳)­«ما جهان را از طریق بازنمایی^[۱۱۸] می­سازیم و بازسازی می­کنیم. هال استدلال می­ کند، واقعیت به نحو معنادار وجود ندارد و بازنمایی یکی از شیوه ­های کلیدی تولید معناست. معنا صریح یا شفاف نیست و از طریق بازنمایی در گذر زمان، یک­دست باقی نمی ماند»(مهدی­زاده، ۱۳۸۷: ۱۶).
هال معتقد است: «گفتمان شیوه­ خاص بازنمایی “خود” و “دیگری” و روابط میان آن­هاست. به عبارتی، یک گفتمان مجموعه ­ای از عبارات است که زبانی برای صحبت کردن درباره نوع خاصی از دانش درباره یک موضوع ارائه می­ کند. وقتی بیاناتی درباره ی یک موضوع در درون یک گفتمان خاص اظهار می­ شود، این گفتمان شیوه ­های دیگری را که موضوع مورد بحث را می­توان مطرح ساخت، محدود می سازد»(هال، ۱۳۸۲: ۳۲ ).
«براساسِ اندیشه­ی پساساختارگرا، تمامی بازنمایی­ها نتیجه­ ساخت­های فرهنگی، و نه بازتاب­هایی از یک دنیای واقعی است. لذا مطالعات فرهنگی و رسانه­ای بر این نکته متمرکز شده ­اند که چگونه بازنمایی هایی در بافت قدرت اجتماعی ایجاد می­شوند و پیامدهای روابط جنسیتی- به ویژه زنان – چه می تواند باشد. بارکر تمرکز مطالعات را نه بر پایه­ کفایت بازنمایی بلکه بر پایه­ سیاست بازنمایی می­داند که در آن، حاشیه نشینی و مطیع بودن زنان عبارت است از تاثیر اصلی بازنمایی که به دست خودِ انسان­ها، ایجاد می­ شود»(مهدی­زاده، ۱۳۸۷: ۱۲۴).
بارکر در این باره می­نویسد: «مردانگی زنانگی کیفیت های ذاتی سوژه­های مجسم شده نیست، بلکه به عنوان مضامین بازنمایی فهم و درک می شود. هویت جنسی، از طریق سخن گفتن درباره بدن و نظم دادن به آن قوام می یابد» (بارکر، ۲۰۰۴: ۳۰۶). در این خصوص «نظریه پردازان فمینیسم نشان می­ دهند، جنسیت به طور عمیقی در روابط اجتماعی نهفته است و زنان و مردان و روابط ساختاری بین آن­ها را تعریف می کند»(وود،۲۲۲:۱۳۸۲).
فصل سوم:
روش تحقیق پژوهش

• • مقدمه

• • روش انجام پژوهش

• • دامنه­ پژوهش

• • شیوه­ گردآوری اطلاعات

• • منابع پژوهش

۳-۱ مقدمه
در این رساله با شیوه­ پژوهش کیفی^[۱۱۹] به بررسی تجربه تبدیل­خواهی جنسی^[۱۲۰] پرداخته شده است. بنابراین در این فصل تلاش خواهیم کرد، تا درباره روش­ کیفی، چرایی انتخاب این روش و چگونگی استفاده از آن را توضیح دهیم. هم­چنین اشاره­ای به شیوه نمونه گیری^[۱۲۱] و مشخصات کلی افراد نمونه می­پردازیم.
پیش از آن­که به بحث روش تحقیق در پایان نامه­ حاضر پرداخته شود، لازم است مفاهیمی که در این فصل کاربردی ندارد، مشخص گردد. این کار سبب می­ شود، خواننده در این فصل، به دنبال رویه­­ی رایج در بخش­بندیِ­ شکلی و محتواییِ فصل سوم پایان نامه­ های کارشناسی ارشد نباشد:

• • پژوهش اسنادی و توصیفی فاقد آمار و جداول SPSS است؛ اصولا تحلیل­های آماری مربوط به پژوهش­های کمی است نه کیفی. بنابراین در این پژوهش از تحلیل­های آماری سخنی به میان نخواهد آمد.

• • فاقد متغیر و به تبع آن تعریف عملیاتی متغیرهاست؛ در این نوشتار قرار نیست از متغیر مستقل و وابسته سخنی به میان بیاید.

• • فاقد معرف^[۱۲۲] یا شاخص است؛ هدف از ارائه­ معرف، قابل استفاده بودن و کمی کردن مفاهیم جهت ارائه­ شاخص­ های تجربی قابل اندازه ­گیری است (خاکی،۱۳۸۸: ۹۱). شاخص­ زمانی مطرح می­ شود که پژوهش توصیفی نیست.

• • فاقد تحلیل همبستگی^[۱۲۳] است؛ از آن­جا که پژوهش حاضر کیفی و مبتنی بر نظریه­ زمینه­ای است، فاقد متغیر و تحلیل­های آماری است، در نتیجه تحلیل همبستگی میان متغیرها نیز صورت نمی­گیرد.

• • در این پایان نامه به جای عبارت روش نمونه گیری که در پژوهش­های کیفی معمول است، از عبارت روش انتخاب مشارکت­کنندگان استفاده می­ شود.

۳-۲ روش انجام پژوهش
روش تحقیق در این پایان نامه، روشِ کیفی و توصیفی است.
۳-۲-۱ پژوهش کیفی
«پیدا کردن یک گزاره­ی واضح و شفاف در خصوص این که واقعا پژوهش کیفی چیست، مشکل است. این امر اساسا به این واقعیت مربوط می­ شود که موضوع، نظریه و روش­شناسی در پژوهش کیفی با همدیگر گره خورده­اند و تنوع و پیچیدگی­های زیادی در پارادایم­ها، راهبردها و روش­های پژوهش کیفی وجود دارد (حریری، ۱۳۸۵: ۲). «برنز و گراو پژوهش کیفی را روشی برای کسب معرفت از طریق کشف معانی پدیده ­ها می­دانند که با بهره گرفتن از رویکرد کل­نگرانه، موجب فهم عمیق پدیده ­های پیچیده می­ شود». (عابدی، ۱۳۸۵: ۶۴) تحقیق کیفی عبارت است از هر نوع تحقیقی که یافته­هایی را به دست می­دهد که با شیوه­ هایی غیر از روش­های آماری یا هرگونه کمی کردن کسب شده ­اند (کوربین^[۱۲۴] و اشتراس^[۱۲۵] به نقل از محمدی۱۳۸۷: ۱۷). داده ­های این نوع تحقیق از طریق مشاهده^[۱۲۶]، مصاحبه^[۱۲۷] یا تعامل­های شفاهی گردآوری شده و متمرکز بر معانی و تفسیرهای مشارکت­کنندگان در آن است. این نوع تحقیق، تحقیقی است که اطلاعات خود را با ارجاع به عقاید، ارزش­ها و رفتارها در بستر اجتماعی دست­نخورده به دست می ­آورد (محمدی، ۹۵:۱۳۸۷). در مجموع و به زبان ساده، پژوهش کیفی، روش شناختن و فراگیری درباره تجارب مختلف انسان­ها از منظر خود آن­ها است.
۳-۲-۲ تحقیق توصیفی^[۱۲۸]
هدف از این نوع تحقیق، «توصیفِ جزء به جزء یک موقعیت یا یک رشته شرایط است»(خاکی، ۱۳۸۸: ۲۱۰). «تحقیق توصیفی، آن­چه را که هست توصیف و تفسیر می­ کند و به شرایط یا روابط موجود، عقاید متداول، فرایندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد. تمرکز اصلی در درجه­ اول به زمانِ حال است هرچند غالبا رویدادها و آثارِ گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط می­شوند، مورد بررسی قرار می­دهد»(جان بست، ۱۳۷۱: ۱۲۵ به نقل از خاکی، ۱۳۸۸: ۲۱۰).
۳-۳ دامنه^[۱۲۹] پژوهش
این تحقیق از نظر بُرد دامنه ژرفانگر است و سطح فردی را مد نظر قرار دارد. مشارکت کنندگان در پژوهش شامل تبدیل­خواهان جنسی­ از هر دو جنس (مرد به زن و زن به مرد) هستند.
۳-۴ شیوه گردآوری اطلاعات (داده­یابی)
۳-۴-۱ تعریف داده^[۱۳۰] در پژوهش کیفی
پیش از طرح شیوه ­های گرداوری اطلاعات در پژوهش حاضر، لازم است مفهوم داده ­ها را در پژوهش کیفی تعریف نماییم. «گلاسر^[۱۳۱] (۱۴۵:۲۰۰۱) در بحث از داده ­های کیفی عنوان می­دارد که “همه چیز داده است"؛ یعنی هر آنچه در جهان اجتماعی اتفاق می­افتد، به عنوان یک برساخته اجتماعی و محصول انسانی تلقی شده و قابل تحلیل و بررسی است. لذا به محققان کیفی توصیه می­ کند که در فرایند گرداوری داده ­های کیفی از هیچ مورد یا داده­ای اغماض نکنند»(محمدی، ۱۳۸۷: ۱۰۰).
۳-۴-۲: شیوه گردآوری داده ­ها
«معمولا مصاحبه به مکالمه­ای هدفمند با هدف جمع­آوری اطلاعات گفته می­ شود»(سفیری ۹۴:۱۳۸۷). «یکی از متداول­ترین شیوه ­های گردآوری داده ­ها در پژوهش کیفی انجام مصاحبه های عمیق^[۱۳۲] است. از آنجا که پژوهشگر کیفی به دنبال ادراک معنایی است که افراد از دیدگاه خود به زندگی و وقایع جاری خود می­ دهند، استفاده از مصاحبه به عنوان روشی متداولی برای گردآوری داده ­ها طبیعی به نظر می­رسد. مصاحبه عمیق از این اعتقاد مبنا گرفته است که افراد، ذیصلاح­ترین مرجع در بیان تجارب خود در رابطه با وقایع و پدیده ­ها به شمار می­روند و اگر در مورد یک واقعه یا پدیده، با افراد مختلفی صحبت شود، دیدگاه های گوناگون در آن مورد خاص گردآوری خواهد شد»(حریری، ۱۵۳:۱۳۸۵).
در مصاحبه عمیق، قصد محقق نفوذ به ذهن مصاحبه شونده و کسب اطلاعات حقیقی است (محمدی، ۸۰:۱۳۸۷). محمدپور در تفکیکی، مصاحبه­ی عمیق را سه دسته زیر طبقه ­بندی کرده­است:

1. 1. مصاحبه­ی ساخت­یافته، بسته و منظم: در این از مصاحبه، مصاحبه­ کننده از جدول مصاحبه استفاده می­ کند، سوالات مشخص است و مصاحبه کننده مصاحبه شونده را در جهت پاسخ به سوالات مذکور هدایت می­ کند.

1. 1. مصاحبه­ی نیمه ­ساخت­یافته، نیمه بسته و نیمه منظم: این نوع مصاحبه با بهره گرفتن از راهنمای مصاحبه انجام می­ شود. یعنی فهرستی از سوال­ها و موضوعات مکتوبی که باید در یک توالی خاص دنبال شوند برای محقق روشن است.

1. 1. مصاحبه­ی ساخت نیافته، باز، عمیق و نامنظم: در این شیوه­ مصاحبه، مصاحبه کننده فاقد یک برنامه­ی روشن بوده و با حداقل کنترل بر پاسخ­های افراد مواجه می­ شود. از این شیوه بیشتر در روش مردم­نگارانه استفاده می­ شود (محمدپور، ۱۳۹۰: ۱۵۲). شیوه داده­یابی در این پژوهش مصاحبه عمیق ساختاریافته است.

۳-۵ روش انتخاب مشارکت­کنندگان