ارزیابی تناسب اراضی شامل سه نوع ارزیابی کیفی، ارزیابی کمّی و ارزیابی اقتصادی می باشد. ارزیابی کیفی یا فیزیکی بر اساس ویژگی های اقلیم، پستی و بلندی، خاک، هیدرولوژی و پوشش طبیعی منطقه صورت می گیرد. ارزیابی کمّی، معیار آن عملکرد محصول در واحد سطح می باشد، و در ارزیابی اقتصادی، معیار تعیین تناسب سود خالص یا ناخالص در واحد سطح زمین است (گیوی ، ۱۳۷۶).
بطور کلی مشکلات ارزیابی کیفی تناسب اراضی از ارزیابی کمی و اقتصادی کمتر است، چرا که مشخصات فیزیکی اراضی تقریباً ثابت است ولی عوامل اقتصادی بسیار متغیر می باشد(برایمو و همکاران^[۳۰]، ۲۰۰۴).

در چهارچوب فائو ارزیابی تناسب اراضی در چهار سطح رده، کلاس، تحت کلاس و واحدهای تناسب اراضی انجام می گیرد که هر یک دارای مفهوم مشخص از نظر تناسب اراضی برای استفاده های مختلف می باشند (رسیستر، ۱۹۹۵).
ارزیابی دارای دو رده مناسب^[۳۱] و نامناسب^[۳۲] می باشد. رده مناسب یعنی زمین در تبادل کاشت گیاه در چهارچوب کشاورزی پایدار دارای سودآوری می باشد و رده نامناسب زمانی است که محدودیت زمین زیاد باشد و به دنبال آن کاهش تولید در واحد سطح و درآمد کمتر از هزینه و به جای سودآوری، کشاورز ضرر می کند. رده مناسب دارای سه کلاس با تناسب بالا S₁، تناسب متوسط S₂ و تناسب بحرانی S₃ می باشد. رده نامناسب دارای دو کلاس N₁ نامناسب در حال حاضر که با رفع محدودیت ها می تواند در یکی از کلاس های رده مناسب قرار گیرد و N₂ نامناسب که محدودیت ها قابل رفع نیستند و یا برای رفع محدودیت ها هزینه بسیار زیاد لازم است. کلاس تناسب اراضی بر اساس شدت محدودیت تعیین می شود ولی زیر کلاس ها بر اساس نوع محدودیت که محدودیت اقلیم، محدویت پستی و بلندی، محدودیت خصوصیات فیزیکی خاک، محدودیت حاصلخیزی و محدودیت شوری و سدیمی باشد، تعیین می شود. واحدهای تناسب اراضی بر اساس هزینه عملیات اصلاحی برای رفع محدودیت­ها تعیین می­ شود (بازگیر، ۱۳۷۷).
ارزیابی کمّی معیار آن عملکرد محصول در واحد سطح می باشد. برای تعیین تناسب کمی ابتدا پتانسیل گرمایی- تابشی^[۳۳] پیش بینی می گردد. پتانسیل گرمایی- تابشی به معنای رشد و تولید گیاه ناشی از فتوسنتز است. اما در محیط طبیعی یکسری از محدودیت ها مانند محدودیت خاک، محدودیت آب و محدودیت مدیریت وجود دارد که مانع از تولیدی برابر با تولید حاصل از فتوسنتز می شود(خسرویانی، ۱۳۸۶).
با توجه به اینکه در یک مطالعه ارزیابی اراضی پیش بینی هایی از اثر چندین نوع استفاده از اراضی در واحدهای نقشه اراضی بدست می آید و این پیش بینی ها بایستی برای طراحی منطقه استفاده از زمین توسط برنامه ریزان مفید باشد، لازم است تنها به فاکتورها و معیارهای فیزیکی اراضی اکتفا ننمود و معیارهای اقتصادی را نیز در نظر داشت، بطوری که اگر اراضی فقط بر اساس فاکتورهای فیزیکی مقایسه شوند، فقط موانع دائمی که استفاده از اراضی را با محدودیت روبرو می کند، تشریح می شوند. البته اکثر روش های ارزیابی اراضی دارای اساس اقتصادی هستند، برای مثال در طبقه بندی قابلیت اراضی هشت کلاسه آمریکایی درجه بندی هایی وجود دارد که در این درجه ­بندی های اراضی فرضیاتی وجود دارد که به استفاده ­کننده از اراضی طیف وسیعی از انتخاب را ارائه می دهد و به او اجازه می­دهد که شانس بیشتری را برای درآمد داشته باشد و با هزینه کمتر، تولید بیشتر و در نتیجه درآمد بیشتر داشته باشد(رسیستر، ۱۹۹۵).
با توجه به اهمیت و کارایی استفاده از اطلاعات ماهواره ای جهت انجام مطالعات خاکشناسی دانشمندان به منظور افزایش کاربرد این فناوری تحقیقات زیادی به انجام رسانده اند. در ارزیابی چند معیاری تصمیم گیری و ارزیابی بر اساس معیارهای مورد بررسی انجام می گیرد. ایستمن و همکاران(۱۹۹۳)، تناسب اراضی مناطقی از نپال را برای توسعه کشاورزی و صنعتی با بهره گرفتن از تکنیک های چند معیاری و سامانه اطلاعات جغرافیایی مشخص کردند. در سال های اخیر این سامانه انقلابی در پایش، تصمیم گیری و مدیرت منابع ایجاد نموده است. ایستمن و همکاران (۱۹۹۳) بیان کردند قواعد تصمیم گیری، روش هایی هستند که به کمک آنها معیارها برای یک ارزیابی بخصوص انتخاب و ترکیب می شوند.

۲-۵ گیاهان زراعی مهم مورد ارزیابی در تناسب اراضی:

۲-۵-۱ گندم:

گندم (Triticum aestivum L.) از مهم‌ترین غلات است. گندم از گیاهان گلدار تک‌لپه‌ای‌ یک ساله و تیره گندمیان و از خانواده گرامینه‌ها است. شرایط ایده‌آل برای رشد گندم، آب و هوای خنک در دوره رشد رویشی، آب و هوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب و هوای گرم و خشک در زمان برداشت محصول می‌باشد. گندم در برابر خشکی مقاومت چندانی نداشته و نمی‌تواند به مدت طولانی، خشکی و کم آبی را تحمل نماید. سطح زیر کشت گندم در ایران حدود ۲/۶ میلیون هکتار و تولیدی معادل ۱۳.۵ میلیون تن دارد. دلیل استفاده این گیاه در این بررسی اهمیت بالای آن در رژیم غذایی مردم کشور و تصمیم دولت بر خودکفایی این محصول می باشد. سیکل رشد گندم در منطقه ایذه در جدول زیر بیان شده است.
جدول۲-۱ سیکل رشد گندم در منطقه ایذه

۲-۵-۲ ذرت علوفه ای:

ذرت با نام علمی Zea mays یکی از غلات گرمسیری و از خانواده گندمیان (گرامینه) متعلق به گیاهان تک لپه می‌باشد. گیاه ذرت، تنها غله‌ای است که در کشور مکزیک و گواتمالا تکامل یافته است. ذرت پرمحصول‌ترین غله دنیا به حساب می‌آید و از لحاظ مقدار تولید، پس از گندم و برنج قرار می‌گیرد. امروزه ذرت در تغذیه بسیاری از مردمان دنیا نقش اساسی دارد. تولید جهانی ذرت در سال ۲۰۰۹، ۸۱۷ میلیون تن است. در سال ۲۰۰۹، بیش از ۱۵۹ میلیون هکتار (۳۹۰ میلیون ایکر)ذرت در سطح جهان کاشته شد که عملکرد آن بیش از ۵ تن در هکتار بود. در ایران سطح زیر کشت ۴۰۰ هزار هکتار است که تولیدی معادل ۲.۲۵ میلیون تن دارد میانگین عملکرد ذرت در ایران حدود ۶ تن در هکتار است. دلیل استفاده این گیاه در این بررسی تناسب شرایط اقلیمی و خاک منطقه و همچنین هیدرولوژی این مناطق است که پیش بینی خواهد شد که عملکرد بالایی در این مناطق داشته باشد. سیکل رشد ذرت در منطقه ایذه در جدول زیر بیان شده است.
جدول۲-۲ سیکل رشد ذرت علوفه ای در منطقه ایذه