تغییرات ژئومورفولوژیکی از جمله عواملی هستند که ممکن است متناسب با جایگاه و شرایط محیطی قلمرو گسترش آنها، در ترکیب و مشارکت با سایر عوامل، نقش به سزائی در افزایش استعداد فرسایشپذیری و رسوبزایی داشته باشند. در مواردی نیز بالعکس تغییرات ژئومورفولوژیکی به عنوان نتیجه و محصول فرآیندها و رویدادهای فرسایشی، اهمیتی در تشدید فرسایش نداشته و متناسب با نوع تغییرات به میزان قابل توجهی، خاستگاه و محل تجمع عناصر آواری منتقل شده از نواحی مرتفع و شیبدار بالادست محسوب میشوند. براین اساس با در نظر گرفتن تغییرات ژئومورفولوژیک شناسایی شده در حوضه میتوان ارزیابی اجمالی از رفتار و عملکرد آنها در رخدادهای فرسایشی حاکم بر منطقه بدست آورد. تغییرات ژئومورفولوژیک شناسایی شده که با مشارکت سایر عوامل نقش مؤثری در سرعت بخشیدن و تشدید شدت فرسایش ایفاء مینمایند عبارتند از:
برخاستگی آرام و تدریجی ارتفاعات منطقه یا به تعبیری جوان شدن ارتفاعات
توسعه سیستمهای شکستگی و درز و شکاف و جابجایی ناشی از حرکت گسلها
توسعه و تکامل برخی اشکال ژئومورفولوژیک نظیر کواستا، گیلویی و. . .
تغییرات ناشی از وقوع حرکات دامنهای نظیر ریزش و لغزش
تغییرات امتداد و مسیر آبگذر رودخانههای اصلی منطقه طرح در اثر ریزش دیوارهها
تغییرات ناشی از وقوع بهمن بخصوص در ارتفاعات شمالی گستره طرح این تغییرات باعث ناپایداری خاک و در نتیجه عدم فرصت کافی جهت استقرار پوشش گیاهی و افزایش فرسایش میگردد.
۳-۹- بررسی نقش رسوبزایی هر یک رخسارههای ژئومورفولوژیکی
از میان ۱۴ رخساره ژئومورفولوژیکی تشخیص داده و تفکیک شده در آبخیز مورد مطالعه رخسارههایی که از نهشتههای منفصل، پوششهای فرسایشی منفصل و رخساره نوع بدلند بیشترین استعداد رسوبزایی را دارا هستند. از این میان اراضی بدلند بیشترین مقدار رسوب و پس از آن نهشتههای منفصل فرسایشی مستقر بر روی شیبها و پس از آن نهشتهها و رسوبات رخسارههای کواترنری تولید رسوب مینمایند. مساحت مجموع این رخسارهها که با علائم HBD، QS، MBD، QaL و LS بر روی نقشه مشخص شدهاند ۲۸۷۵ هکتار معادل ۱۷ درصد سطح کل این آبخیز میباشد. علت تولید رسوب زیاد این رخسارهها مصالح آنها بوده که از نظر بافت و ساختمان هیچگونه استحکامی ندارند و در اثر عوامل جابجایی رسوب که در این آبخیز عمدتاً آب و برف و بهمن میباشند به سادگی قابل حمل میباشند. بدیهی است رخسارههایی که از واحدهای سنگی سخت تشکیل شدهاند کمترین مقدار رسوبزایی را دارند. بر این پایه رخسارههای MIO، HIO، MRO، MIom، Mrom به ترتیب کمترین مقدار رسوبزایی و رخسارههای MRC، Hiom، HRC، DTHD دارای رسوبزایی متوسط خواهند بود. همانطور که ملاحظه میشود بر مبنای تقسیمبندی فوق حدود ۸۵۷۸ هکتار از رخسارهها استعداد رسوبزایی متوسط و ۵۳۲۵ هکتار از رخسارهها استعداد رسوبزایی کم دارند. عملیات مدیریتی و بیولوژیک بر روی رخسارههایی با رسوبزایی زیاد و متوسط همراه با حفاظت قرق راهحل اساسی در کنترل فرسایش و رسوب در حوضه میباشد.
۳-۱۰- تعیین شیب خالص، ناخالص وشیب متوسط وزنی آبراهه
از آنجائیکه قدرت تخریبی رودها بستگی به سرعت جریان آب دارد و آن نیز به نوبه خود به شیب رود وابسته است، دانستن شیب نقاط مختلف رودها می تواند تصویر روشنی از قدرت تخریبی رودها را درنقاط مختلف مسیر آن دراختیار بگذارد.
۳-۱۰-۱- شیب خالص آبراهه
به منظور برآورد شیب خالص آبراهه مساحت زیر پروفیل طولی را به طول مسیر آبراهه تقسیم کرده و عدد حاصل را دو برابر و برروی محور ارتفاع، این عدد جدید را پیدا کرده و پس از رسم خط شیب، تانژانت زاویه بدست آمده را محاسبه می نمایند. یا به عبارت دیگر شیب خالص عبارت از تانژانت زاویه مثلثی است که سطح آن برابر سطح زیرمنــحنی پروفیل طولی رودخانه و قاعده آن برابر طول کلی رودخانه است و به روش زیر محاسبه می گردد.
:S سطح معادل زیرمنحنی طولی رودخانه (Km2)
:aارتفاع مثلث قائمالزاویهای که سطح آن برابر S است. (Km)
:bطول افقی رودخانه بین دو نقطه درپست ترین وبلندترین نقطه به (Km)
۳-۱۰-۲- شیب ناخالص آبراهه
شیب ناخالص آبراهه عبارت است از نسبت اختلاف ارتفاع بین دو نقطه خروجی حوضه و بلندترین نقطه حوضه به فاصله بین آنها، خط شیب ناخالص از متصل کردن نقطه ابتدایی و انتهایی آبراهه بدست میآید. برای بدست آوردن شیب ناخالص آبراهه می توان اختلاف ارتفاع آبراهه دردو نقطه ابتدایی وانتهایی را برطول آبراهه تقسیم نمود. این عمل در فرمول زیر آورده شده است.
:S شیب ناخالص آبراهه به درصد
: H اختلاف ارتفاع بین سرچشمه وخروجی (Km)
:L طول کل آبراهه (Km)
۳-۱۰-۳- شیب متوسط وزنی آبراهه
جهت محاسبه شیب متوسط وزنی از رابطه زیر استفاده می شود:
: شیب متوسط وزنی (درصد)
:Si شیب قسمتی از مسیر که بطور یکنواخت باشد و طول آن درنظر گرفته میشود. (درصد)
:Li طول آبراهه هر یک از اجزاء Si (Km)
:L طول کل آبراهه یا رودخانه (Km)
نتایج حاصل از محاسبات و برآوردهای انجام شده در مورد شیب خالص وناخالص وشیب متوسط وزنی آبراهه اصلی درهریک از زیرحوضه ها به شرح ذیل می باشد.
جدول شماره ۳-۳ شیب خالص، ناخالص و متوسط وزنی آبراهه اصلی در هر زیرحوضه
شماره واحد کاری | طول آبراهه اصلی(Km) | شیب خالص % | شیب ناخالص % | شیب متوسط وزنی % |
G1 | ۳٫ ۵۳ | ۲۴٫ ۲ | ۲۲٫ ۱ | ۲۲٫ ۰۹ |
۱-G2 |