Tortricidae
جنس
کرم انگور
Lobesia
گونه
کرم انگور
botrana
این شب‌پره نخستین بار در سال ۱۷۷۵ از نمونه‌هایی که از کشور ایتالیا جمع آوری شده بود توصیف و در سال ۱۸۰۰ در اتریش به عنوان یک آفت قلمداد شد. متعاقب آن از سایر کشورهای اروپایی و روسیه گزارش گردید. سپس دامنه‌ی گسترش آن به خاورمیانه و شمال و غرب آفریقا کشیده شد. براساس شواهد جمع آوری شده این آفت تا قبل از سال ۱۹۷۴ به ژاپن وارد گردید. از ورود آن به قاره‌ی آمریکا مدت زمان زیادی نمی‌گذرد. سال ۲۰۰۸ از شیلی و سال ۲۰۰۹ برای اولین بار از شمال آمریکا گزارش شد (ورلا[۷] و همکاران، ۲۰۱۰). در ایران اولین بار توسط کوثری در سال ۱۳۲۴ از تاکستان‌های ارومیه گزارش شد (بهداد، ۱۳۸۸). در حال حاضر این آفت پراکنش بسیار گسترده‌ای داشته و در حوزه‌ی مدیترانه و آسیای صغیر در بین عرض‌های جغرافیایی ۲۹ - ۴۷ درجه از آفات اصلی و مهم می‌باشد (ردیتاکیس و کاراندینوس[۸]، ۲۰۰۱). شکل ۲- ۱ وضعیت پراکندگی این آفت را در سطح جهان نشان می‌دهد.
شکل ۲- ۱- پراکنش جغرافیایی کرم خوشه‌خوار انگور در کشورهای مختلف جهان (ورلا و همکاران، ۲۰۱۰)
۲- ۲- ۲- ریخت‌شناسی
حشره‌ی کامل شب‌پره‌ای است که عرض بدن آن با بال‌های باز کمی بیشتر از یک سانتی‌متر (۱۱- ۱۳ میلی‌متر) و طول آن کمتر از یک سانتی‌متر (۶- ۸ میلی‌متر) است. ماده‌ها کمی بزرگ‌تر از نرها می‌باشند. رنگ زمینه در بال‌های جلوئی کرم تیره می‌باشد و در این زمینه لکه‌های با رنگ‌های گوناگون مانند سیاه، قهوه‌ای و آبی خاکستری دیده می‌‌شود. بال جلو در انتها ریشک‌دار می‌باشد. بال‌های عقبی شب‌پره خاکستری و دارای حاشیه‌ی ریشک‌دار هستند. در حالت استراحت بال‌ها به صورت شیروانی روی بدن قرار می‌گیرند.
تخم‌ها پهن و بیضی شکل، قطر آن‌ها حدود ۶/- ۸/ میلی‌متر و با چشم غیرمسلح دیده میشوند. در ابتدا تخم‌ها سفید متمایل به کرم هستند. در مراحل جنینی کم‌کم به رنگ زرد درآمده و پس از تشکیل کپسول سر، به رنگ تیره در می‌‌آیند (شکل ۲- ۲- الف و ب).
این آفت دارای پنج سن لاروی می‌باشد. اندازه‌ی لارو از یک میلی‌متر در سن یک تا ۱۵ میلی‌متر در لارو کامل رشد یافته‌ی سن پنج متغیر است. لارو سن یک هنگام خروج از تخم دارای بدنی سفید متمایل به کرم و سر سیاه رنگ می‌باشد. اما به تدریج و با تغذیه لاروها از مواد گیاهی لارو به رنگ سبز تیره تا قرمز آلبالویی تغییر رنگ می‌دهد (شکل ۲- ۲- ج و د). پاهای سینه‌ای در لاروها قهوه‌ای تیره تا سیاه می‌باشند.
شفیره به رنگ قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره است (شکل ۲- ۲- ه). شفیره نر ۴- ۷ میلی‌متر و شفیره ماده ۵- ۹ میلی‌متر طول دارد (کوپر[۹]و همکاران، ۲۰۱۰).
۲- ۲- ۳- زیست‌شناسی و خسارت
کرم خوشه‌خوار انگور یک گونه‌ی پالئارکتیک است و معمولاً در شرایط آب و هوایی خشک به سر می‌برد. چند نسلی است و تعداد نسل‌ها از یک نسل در رومانی (فیلیپ[۱۰]، ۱۹۸۶)، تا ۴ نسل در اسپانیا (کاسکلا[۱۱]، ۱۹۹۷) و حتی ۵ نسل در ترکمنستان گزارش شده است. عوامل گوناگونی مانند دما، رطوبت، طول روز و کیفیت غذا در تعداد نسل آفت مؤثر می‌باشند. به طور کلی این آفت در مناطق سرد و عرض‌های جغرافیایی بالا ۲ نسل و در مناطق معتدل و عرض‌های جغرافیایی پایین ۳ نسل دارد (گابل و موکو[۱۲]، ۱۹۸۴).
میزبان اصلی این آفت انگور است اما خسارت آن بر روی دیگر سته‌ها مانند کیوی، خرمالو، زیتون، زرشک و تمشک دیده شده است (ویتزگال و همکاران، ۲۰۰۰).
این آفت زمستان را به صورت شفیره در پیله‌ی ابریشمی، زیر پوست ساقه‌های مو یا زیر برگ‌های ریخته شده یا شکاف‌ها و پناهگاه‌های مختلف می‌گذراند. در بهار پس از این‌که به مدت ۱۰- ۱۲ روز، دمای هوا از ۱۰ درجه سانتی‌گراد بگذرد، شب‌پره‌ها ظاهر میشوند. خروج شب‌پره‌ها تدریجی و حدود ۱۰- ۱۵ روز طول می‌کشد که این زمان مصادف با شروع باز شدن جوانه‌ها و رشد آن‌ها می‌باشد. شب‌پره‌های نر یک هفته زودتر از ماده‌ها پیدا میشوند. طول دوره‌ی زندگی این شب‌پره‌ها ۶- ۱۰ روز است. شب‌پره‌ها پس از تغذیه و جفت‌گیری تخم‌ریزی میکنند. شب‌پره‌های نسل اول (نسل زمستان‌گذران) روی خوشه‌های گل و دم‌گل‌ها، اما نسل‌های بعدی روی حبه‌های انگور تخم‌ریزی میکنند (تئری و گابل[۱۳]، ۲۰۰۰).
دوره رشد جنینی این حشره با توجه به شرایط دمایی ۱۲- ۱۶ روز و دوره‌ی لاروی ۲۵- ۳۰ روز طول می‌کشد. شفیره‌ها در لابلای خوشه گل، زیر پوست ساقه و یا شکاف‌های زمین درون پیله شکل می‌گیرند. دوره شفیرگی ۱۰- ۱۴ روز طول می‌کشد.
لاروهای نسل اول با تنیدن تار، گل‌ها را به همدیگر می‌‌چسبانند و درون این گل‌های به هم‌بافته از گل‌ها و ساقه‌ی گل‌دهنده تغذیه میکنند (فوولر و لاکین[۱۴]، ۲۰۰۲). آن‌ها ممکن است وارد ساقه‌ی گل‌دهنده شده و موجب خشک شدن خوشه و افتادن آن‌ها شوند (شکل ۲- ۳- الف). خسارت این نسل در مقایسه با خسارت نسل‌های بعد کمتر می‌باشد. لاروهای دومین نسل، غوره‌ها یا حبه‌های کال و سبز را سوراخ کرده و پس از خوردن محتویات، هسته و پوست را رها کرده و به سمت حبه‌ی دیگر می‌‌روند (شکل ۲- ۳- ب). نسل‌های بعد (نسل سوم و دیگر نسل‌ها در صورت وجود) با سوراخ کردن حبه‌های شیرین انگور از آن‌ها تغذیه میکنند (شکل ۲-۳- ج). خسارت این نسل فقط به تغذیه از حبه‌ی شیرین انگور محدود نمی‌شود بلکه لاروها با تغذیه از حبه‌ها، تنیدن تار و آلوده کردن آن‌ها با فضولات موجب میشوند تا حبه‌ها و کل خوشه در معرض انواع آلودگی‌های ثانوی قارچی و حشره‌ای قرار گیرند.
قارچ بوتریتیس (Botrytis cinerea Vilches) از جمله قارچ‌های ساپروفیتی است که به انگورهای آلوده به کرم خوشه‌خوار خسارت قابل توجهی وارد می‌کند. همچنین آفات ثانویه مثل شب‌پره‌های کشمش، مگس‌های میوه و مورچه‌ها به حبه‌های خسارت دیده جلب شده و خسارت را تشدید میکنند (ورلا و همکاران، ۲۰۱۰؛ زالوم [۱۵]و همکاران، ۲۰۱۳).
ج
ب
الف
ی
و
د
شکل ۲-۲- مراحل مختلف زندگی کرم خوشه‌خوار انگور از تخم تا حشره کامل (منبع: اصلی)
الف و ب- تخم. ج و د- لارو. و- شفیره. ی- حشره کامل.
