فصل اول: کلیات
۱-مقدمه
یکی ازپدیده های طبیعی قابل مشاهده در تمام ساختارهای جوامع انسانی وجود تفاوت هاست. در واقع، زیبائی جهان هستی در وجود این تفاوت هاست. یک نظام آموزشی سالم، انسانی، پویا و کارآمد این تفاوت ها را به شکل طبیعی از توانایی ها و قابلیت ها دریافت و ادراک می کند. یکی از مهمترین مسائلی که معلمان در کلاس خود با آن مواجهند، وجود تفاوت های فردی در میان دانشجویان از نظر هوشی، استعداد، انگیزش، پیشرفت تحصیلی، سبک یادگیری و نظایراین هاست. درک این تفاوت ها می تواند به پویایی کار معلمان کمک کند.
تفاوت های فردی در یادگیری از دیر باز مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است. این عقیده که تفاوت های افراد در یادگیری صرفاً ناشی از تفاوت های آنها در هوش و توانایی هاست تا مدت ها در دنیای تعلیم و تربیت پذیرفته شده بود، اما بعدها تغییر یافت. پژوهشگران نشان داده اند که دانشجویان سبک های شناختی متفاوتی دارند؛ یعنی اطلاعات را از راه های مختـــلف تجزیه و تحلــیل می کنند و یاد می گیرند. امروزه مشخص شده است که تفاوت های افراد در یادگیری فقط تا حدی به هوش و توانایی های آنها بستگی دارد. بنابراین، عوامل دیگری نظیر ویژگی های شخصیتی، دشواری تکلیف و تفاوت سبک ها نیز در این امر دخیل اند.

موضوع این پژوهش، مطالعه رابطه سبک های شناختی^[۱] و یادگیری خود تنظیمی^[۲] با دست برتری^[۳] است. در واقع بر اهمیت تفاوت های فردی تاکید دارد که چگونه این ویژگی ها با هم در ارتباط هستند. این متغیرها رابطه مستقیمی نیز با آموزش آموزشگاهی امروزه دارند.
سبک های شناختی و یادگیری خودتنظیمی را می توان از مهمترین سازه های راون شناسی تربیتی محسوب کرد. همواره متخصصان و مربیان به دنبال شناسایی عوامل موثر بر این سازه ها می باشند تا با درک این عوامل و تفاوت ها بازدهی یادگیری دانشجویان را در محیط های آموزشی به حداکثر ممکن برسانند، و از فضا و امکانات موجود نهایت بهره وری را داشته باشند.در این رهگذر باید تلاش کرد تا به گونه ای دقیق متغیرهای پیش بینی کننده سبک های شناختی شناسایی شوند تا بتوان شرایط آموزشی را بهسازی نمود و تاثیر آن را بر عملکرد تحصیلی مشاهده کرد. پس در این تحقیق سوال این است که دست چپ بودن یا راست دست بودن یا به عبارت دقیق علمی راست برتری یا چپ برتری به چه اندازه سبک های شناختی و یادگیری خودتنظیمی افراد را می تواند پیش بینی کند. آیا این ویژگی های شخصیتی یا جسمانی با سبک های شناختی در ارتباط هستند و می توانند باورها و رجحان های آنها را توجیه کنند، آیا راست برتری یا چپ برتری با خودتنظیمی ارتباط دارد؟
بحث در مورد سبک های شناختی از اواخر دهه سال ۱۹۷۰ رونق پیدا کرده است و یکی از دلایلی که مطرح شد این است که سبک های شناختی یک کاربرد عملی به ویژه در آموزش و پرورش دارد و بسیاری از مربیان بر این باورند که سبـــک های شنـــاختی بر فرایند یادگیری تاثیر می گذارند. اگر چه این سبک ها به طرق مختــلف تعریف می شوند ولی عمدتاً بر این نکته تاکید می ورزند که سبک های شناختـی شامل باورها،اعتقادات، رجحـــان ها و رفتارهایی است که افراد به کارمی برند تا در یک موقعیت معین به یادگیری خود کمک کنند. افراد متناسب با تفاوت های فردی خود در یادگیری از سبک های متفاوتی استفاده می کنند. انسان ها در موقعیت یکسان متفاوت یاد می گیرند که شاید مهم ترین دلیل آن سبک های متفاوت یادگیری آنان باشد، این سبک ها تعیین می کنند که در برخورد با یک موقعیت فرد چه مدت به چه چیز و به چه چیز میــزانی توجه کند. در واقـــع سبک های شناختی را می توان عامل بسیاری از تفاوت های فردی در کلاس درس دانست.
پژوهش های مختلـــفی در مورد اینکه دانشجویان و از چـه سبــک هایی به فراگیری مطالب می پردازند صورت گرفته است. یکی از پژوهشگرانی که در مورد سبک های شناختی نظریه مهمی ارائه داده است، کلب است (۱۹۹۶) است. نظریه ای که توسط کلب در مورد یادگیری ارائه شد توجه زیادی را به خود جلب کرده است. کلب در نظریه خود چهار وضعیت تجربه ،تجربه عینی (CE )، مشـــاهده تاملی (RO )، خلق مفاهیـم انتـزاعی (AC)، و تجــــربه فعال (AE) را مشــــخص می کند. ابعاد تجربه عینی/خلق مفاهیم انتزاعی و تجربه فعال/مشاهده تاملی دو قطب مخالف در مفاهیم روش های یادگیری هستند. هر کدام از این وضعیت ها نوع ادراک اطلاعات توسط فرد را نشان می دهد و کلب چهار نوع از یادگیرندگان را بر طبق موقعیت شان نسبت به این دو بعد شناسایی کرد (فوجی^[۴]،۱۹۹۶) . کلب افراد را بر اساس این یادگیری تجربه ای به چهار گروه افراد همگرا ، واگرا ، انطباق یابنده و جذب کننده تقسیم می کند.
یکی دیگر از مفاهیم مهم در روان شناسی یادگیری ، تربیتی و شناختی معاصر یادگیری خودتنظیمی است. زیمرمن^[۵] در سال ۱۹۹۴ آن را نوعی از یادگیری که در آن افراد تلاش های خود را برای فراگـیری دانش و مهارت بدون تکیه به معلم و دیگران شخصاً شروع کرده و جهت می بخشند تعریف می کند.
تعاریف گذشته خود تنظیمی بیشتر بر جنبه های شناختی آن بدون به توجه به جنبه های عاطفی، هیجانی و انگیزشی آن تاکید می کنند. اما تعاریف جدید مربوط، سعی در یکپارچه کردن جنبه های سرد و گرم یادگیری همچون شناخت ها ، عواطف و انگیزه ها دارند. بر این اساس می توان گفت شامل کلیه فرایندهای شناختی و انگیزشی که طی آن فرد برای فعالیت های یادگیری اش هدف گزینی و برنامه ریزی می کند و متناسب با شرایط راهبردهای مدیریتی ،نظارتی و ارزشیابی لازم را اعمال می کند و در صورت لزوم از منابع دیگر مثل افراد یا مکان ها بهره می گیرد تا برنامه هایش را به خوبی پیش ببرد.محور این نگاه به یادگیری خود دانش آموز است و لذا بر دانش آموز محوری تاکید می کند.(کارشکی و محسنی،۱۳۹۱)
به اعتقاد برخی صاحب نظران ، خودتنظیمی در یادگیری نیز بخش مهمی از تفاوت های بین دانشجویان موفق و ناموفق را تبیین می کند.، دانشجویان موفق به منظور انجام تکالیف از راهبردهای و الگوهای انگیزشی مثل کوشش برای کسب موفقیت و فعالیت های چالش برانگیز و تنظیم اهداف استفاده می کنند. در مقابل دانشجویان ناموفق کمتر تلاش به خرج می دهند و علاقه کمتری به انجام فعالیت ها دارند، قادر به تنظیم اهداف و استفاده از راهبردهای یادگیری نیستند،خودکارآمدی پایینی دارند و به ندرت به سطح بالایی از موفقیت می رسند.(بمبوتی^[۶]،۲۰۰۸ به نقل از قاسمی و فولادچنگ،۱۳۹۰).
سومین متغیر این پژوهش دست برتری است که باز هم بیانگر تفاوت افراد از لحاظ ترجیح آنان در استفاده از یک دست در اجرای تکالیف و فعالیت های زندگی است . تقریباً بین ۶ تا ۱۷ درصد افراد جامعه را افراد دست چپ ، و ۳ تا ۱۷ درصد را دو سوتوان و بین ۶۶ تا ۸۹ در صد را افراد راست دست تشکیل می دهند.
در تعریف دست برتری باید گفت اغلب منابع دست برتری ، ترجیح فطری ، زیست شناختی برای استفاده از یک دست بیشتر از یک دست دیگر، در انجام تکالیف و وظایف خاص در نظر گرفته شده و غالب بودن یکی از نیمکره ها در انجام آن تکالیف در ارتباط است . (رایس^[۷]،۱۹۹۸ به نقل از علیپور و صالح میر حسنی).
۱-۲- بیان مسئله
دست برتری به عنوان ترجیح غالب یک دست در اجرای تکالیف عملکردی که با یک دست قابل انجام هستند، تعریف شده است (کاویل و برایدن^[۸]۲۰۰۳). از همان آغاز شکل گیری تمدن، انسان در به کارگیری ابزار، از یک دست بیشتر از دست دیگر استفاده کرده است. دلایلی زیادی برای این مسئله وجود داشته است ؛مثل متأثر بودن از عوامل فرهنگی و اجتماعی، مسائل ناشی از عوامل ژنتیکی در رواج راست دستی، جانبی شدن مغز و برتری یک نیمکره بر دیگری و غالب شدن آن.
روان شناسان به ویژه عصب روان شناسان ، دست برتری را شاخص غیرمستقیم تسلط نیمکره ای یا جانبی شدن^[۹] می دانند. (بیشاپ، راس، دانیلز و برایت^[۱۰]، ۱۹۹۶)، یعنی در افراد راست دست نیمکره چپ مغز و در افراد چپ دست نیمکره راست فرد مسلط است.(نقل از علی پور وکلانتریان،۱۳۹۱)
نیمکره های مغزی از لحاظ ساختاری و عملکردی تفاوت هایی با یکدیگر دارند، در نتیجه هر کدام برای کارکردهای شناختی خاصی تخصص یافته اند. (گازانیگا، ایوری و منگن^[۱۱] ۲۰۰۲)، لذا با توجه به تخصص یافتگی عملکردی نیمکره های مغزی و تفاوت چپ دست ها و راست دست ها در تسلط نیمکره ای انتظار می رود که این دو گروه از لحاظ عملکردهای ذهنی و شناختی با هم متفاوت باشند. در واقع راست دستی یا چپ دستی از عوامل تأثیرگذار بر روی عملکردها و عادات و حرکات افراد بوده که نیازمند توجه ویژه است.
همواره ی ارتباط بین دست برتری و توانایی ها او ویژگی های شناختی از زمان طولانی مورد علاقه محققان بوده و یکی از موضوع های بحث انگیزه می باشد. بنابراین، بحث درباره ی ارتباط دست برتـری با سبک های شناختی و یادگیری خود تنظیمی مورد علاقه پژوهشگر است. تاکنون پژوهش های مختلفی درباره ی تأثیرات و ارتباط دست برتری با توانایی ها و رفتارهایی مثل هوش، پیشرفت تحصیلی- توانایی تجسم فضایی، حتی ویژگی های شخصیتی صورت گرفته است و تحقیقات زیادی ارتباط بین دست برتری و توانایی شناختی را مورد تأیید قرار داده اند.
ولی درباره ی ارتباط سبک های شناختی و یادگیری خود تنظیمی با دست برتری مسئله ای مطرح نشده و مورد پژوهش قرار نگرفته است. دست برتری بر آموزشهای اجتماعی، تغییرات فرهنگی، عادات حرکتی و انجام کارهای روزمره و احساس افراد تأثیر می گذارد. به نظر می رسد که این رابطه چالش برانگیز باشد. شاید تفاوت موجود در نیمکره ی مغز بتواند راهی را برای گشایش این رابطه باشد. با توجه به عملکرد مغز در مورد جانبی شدن شاید بتوان فرض کرد که افراد چپ دست بر سبک های یادگیری خاصی تاکید بیشتری دارند و یا افراد چپ دست در یادگیری، یادگیرندگانی خود تنظیم باشند یا نباشند، البته تاکنون کنجکاوی زیادی در این خصوص صورت نگرفته است و این امر هدف محوری تحقیق فعلی است. در نهایت پژوهش حاضر می خواهد به بررسی رابطه بین دست برتری با سبک های شناختی و یادگیری خود تنظیمی بپردازد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
بی شک پرداختن به کشف ویژگی ها و توانایی های دانشجویان در بالا بردن کیفیت آموزشی موثر خواهد بود و معلمان و مربیان را در انتخاب روش تدریس و نحوه برخورد با دانشجویان یاری خواهد رساند، و بطور مسلم معلمانی که از ویژگی و توانایی های دانشجویان آگاهی دارند، نقش راهنمایی و رهبری و هدایت را به خوبی ایفا خواهد کرد. نکته قابل توجه که می توان به آن اشاره کرد این است که می توان برنامه های آموزشی را متناسب با توانایی ها و ویژگی های دانشجویان تدوین کرد. و فعالیت های گوناگون متناسب با سطح توانایی و ویژگی های دانشجویان را بکار برد.و انرژی ها و هزینه های آموزشی را بصورت هدفمند با بهره وری بالایی به کار بست.
رشد توانایی های شناختی دانشجویان از اهداف غایی هر نظام پرورشی است. لذا، شناسایی و تعیین متغیرهای موثر بر عملکرد آموزشی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. عملکرد افراد از متغیرهای متعددی تاثیر می پذیرد. این تحقیق با تاکید بر آموزه های روان شناختی و روان شناسی تربیتی در پی آن است که رابطه متغیر دست برتری را با سبک های شناختی و یادگیری خود تنظیمی دانشجویان به عنوان متغیرهای تربیتی مورد بررسی و کنکاش قرار دهد.
سبک های شناختی و یادگیری خودتنظیمی را می توان از مهمترین سازه های راون شناسی تربیتی محسوب کرد. همواره متخصصان و مربیان به دنبال شناسایی عوامل موثر بر این سازه ها می باشند تا همانطور که گفته شد با درک این عوامل و تفاوت ها بازدهی یادگیری دانشجویان را در محیط های آموزشی به حداکثر ممکن برسانند.
۱-۴- اهداف پژوهش
۱-۴-الف - هدف اصلی:
تعیین رابطه بین سبک های شناختی و یادگیری خود تنظیمی با دست برتری در بین دانشجویان است.
۱-۴-ب- اهداف فرعی:
۱- مقایسه افراد چپ دست با راست دست در سبک های شناختی.
۲- مقایسه افراد چپ دست با راست دست در میزان یادگیری خودتنظیمی.
۳- بررسی رابطه سبک یادگیری همگرا با سایر سبکها در افراد راست دست و چپ دست.
۴- بررسی رابطه سبک یادگیری واگر با سایر سبکها در افراد راست دست و چپ دست.
۵- بررسی رابطه سبک یادگیری جذب کننده با سایر سبکها در افراد راست دست و چپ دست.
۶- بررسی رابطه سبک یادگیری انطباق یابنده با سایر سبکها در افراد راست دست و چپ دست.
۷- بررسی رابطه بین یادگیری خودتنظیمی با انواع سبک های شناختی.
۱-۵- سؤالات تحقیق:
۱- آیا بین دانشجویان راست دست و چپ دست در سبک های شناختی تفاوت وجود دارد؟
۲- آیا بین دانشجویان راست دست و چپ دست درمیزان خودتنظیمی یادگیری تفاوت وجود دارد؟
۳- آیا بین نوع دست برتری و سبک های شناختی رابطه وجود دارد؟
۴- آیا بین نوع دست برتری و خود تنظیمی رابطه وجود دارد؟
۵- آیا افراد چپ دست به سبک های شناختی واگرا گرایش دارند؟
۶- آیا افراد چپ دست به سبک های شناختی همگرا گرایش دارند؟
۷- آیا افراد چپ دست به سبک های شناختی جذب کننده گرایش دارند؟
۸- آیا افراد چپ دست به سبک های شناختی انطباق کننده گرایش دارند؟
۱-۶- فرضیه ‏های تحقیق:
۱- بین دست برتری و سبک شناختی رابطه وجود دارد.
۲- بین میزان یادگیری خودتنظیمی در دانشجویان راست دست و چپ دست تفاوت وجود دارد.
۳- بین میزان یادگیری خودتنظیمی و انواع سبک های شناختی تفاوت وجود دارد.
۴- بین انواع سبک های شناختی(کلب) و دست برتری رابطه وجود دارد.
۱-۷- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش
۱-۷-۱- دست برتری:

۴۰,۰۰۰

به‌منظور درک بهتر ، هدف‌گذاری معمولی(روش جاری) و هدف‌گذاری بر اساس ۱۵۰% پیش‌بینی و منابع واقعی محقق شده با شکل شماره ۲-۱ نمایش داده‌شده است.
شکل شماره ۲- ۱: عملکرد واقعی-هدف‌گذاری روش معمولی(روش جاری) –هدف‌گذاری بر اساس۱۵۰% پیش‌بینی–مثال۱٫
در زمان شروع فعالیت شعبه a ازآنجاکه اطلاعاتی از روند گذشته وجود ندارد ، بر اساس فرضیات تجربی برای شعبه a هدفی معادل ۲۰٫۰۰۰ میلیارد ریال تعیین می‌شود و شعبه می‌تواند به ۱۵٫۰۰۰ میلیارد ریال دست یابد و ۷۵% هدف تعیین‌شده را محقق سازد.

در ابتدای سه‌ماهه دوم برای شعبه موصوف علیرغم هدف‌گذاری بر اساس روش معمولی(جاری) و هدف‌گذاری دیگری بر اساس ۱۵۰% پیش‌بینی (پیش‌بینی با رویکرد شبکه عصبی-فازی) صورت می‌پذیرد و شعبه در پایان دوره می‌تواند به ۵۰% هدف تعیین‌شده بر اساس روش معمولی(روش جاری) و ۳۳% هدف‌گذاری بر اساس ۱۵۰% پیش‌بینی دست یابد .
مجدداً در ابتدای سه‌ماهه سوم برای شعبه موصوف هدف‌گذاری با هر دو روش صورت می‌پذیرد و شعبه می‌تواند به۱۵۰% هدف تعیین‌شده بر اساس روش معمولی (روش جاری) و ۷۵% هدف‌گذاری بر اساس ۱۵۰% پیش‌بینی دست یابد .
آیا می‌توان بیان کرد هدف‌گذاری بر اساس روش معمولی(جاری)برای شعبه a برای سه‌ماهه سوم کمتر از واقع بوده و نرخ تلاش شعبه بعد از رسیدن به هدف می‌تواند کاهش یابد ؟ (شیب رشد خط سبزرنگ “نماد مثلث” از سه ماه سوم تا چهارم کم شده است)
در ابتدای سه‌ماهه چهارم مجدداً برای شعبه موصوف هدف‌گذاری با هر دو روش صورت می‌پذیرد و شعبه می‌تواند به۵۰% هدف تعیین‌شده بر اساس روش معمولی(روش جاری) و ۲۵% هدف‌گذاری بر اساس ۱۵۰% پیش‌بینی دست یابد .
آیا می‌توان بیان کرد هدف‌گذاری بر اساس روش معمولی(جاری)برای شعبه a برای سه‌ماهه چهارم با نرخ رشد کمی صورت پذیرفته و عملکرد شعبه ضعیف‌تر از این‌ها بوده است ؟
مثال ۲: مطابق با شکل شماره ۲-۲ آیا می‌توان بیان کرد هدف‌گذاری بر اساس روش معمولی(جاری) در سه‌ماهه دوم بیش از واقع بوده و این سهم می‌توانست به شعبه دیگر به‌طور صحیح به‌منظور جلوگیری از کاهش نرخ رشد بعد از دستیابی به هدف آن شعبه دیگر استفاده شود ؟
شکل شماره ۲- ۲: عملکرد واقعی-هدف‌گذاری روش معمولی(روش جاری) – هدف‌گذاری بر اساس۱۵۰% پیش‌بینی–مثال۲٫
تمامی موارد بالا محتوای اطلاعاتی اندازه‌گیری عملکرد یک شعبه را بر اساس واقعیت‌های لمس شده به تصویر می‌کشند و زمانی ممکن است با تقریب بالا عملکرد را سنجید که هدف‌گذاری بر اساس شاخص‌های مناسب و علمی بر اساس پیش‌بینی باشد به عبارتی ساده‌تر وقتی یک مدیر از کارگر بخش تولید بر اساس حداقل زمان کار مفید انتظار تولید ۱۰۰ عدد کالا را در ۸ ساعت دارد این امکان وجود دارد که تولید ۷۰ عدد کالا و ۱۲۰ عدد کالا را مبنای برای سنجش عملکرد صحیح دانست .

پیش‌بینی و روش‌های آن
ما انسان‌ها در دنیایی زندگی می‌کنیم که خواه‌وناخواه بر اساس خواست و اراده خداوند تعالی و تبارک به آینده رانده می‌شویم و در عمل همه ما چشمانمان رو به آینده است وقتی به اطراف خود نگاه می‌کنیم می‌بینیم که طرفداران اقتصاد بازار ، بازرگانان ، فنّاوران و یا آنان که کمترین پس‌اندازها رادارند و حتی فقیران و بی‌نوایان‌ همه می‌خواهند آینده را داشته باشند و هیچ مخلوقی آینده بدی را برای خود نمی‌خواهد ، در دنیایی زندگی می‌کنیم که شتاب ناک در حال تغییر است ، شیوه برخورد ما با این دور نمایی که به‌سرعت در حال گسترش و تحول است نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت ما و یا سازمان ما دارد . سازمان برای ادامه حیات خود نیازمند پیش‌بینی آینده است و بدون پیش‌بینی آینده امکان و فرصت برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری و تصمیم‌گیری درست و اصولی از بین می‌رود .

جایگاه پیش‌بینی در علم
علم به مجموعه از دانستنی‌های سامانمند بر اساس روش‌های معتبر درباره پدیده‌ها و روابط بین آن‌ها اطلاق می‌شود دانستنی‌هایی که دارای ویژگی‌های خاصی هستند و با روش‌های خاصی کسب‌شده‌اند و بتوان آن‌ها را با روش‌های معتبر اثبات نمود. این اثبات پذیری باعث آزمون‌پذیری و درنتیجه امکان ابطال را نیز در بر دارد . این فهم از علم ، تجربه ، استقرار و تعمیم را در خود مستتر دارد و بر اساس قیاس به پیش‌بینی می‌پردازد
سه وظیفه عمده علم شامل موارد ذیل می‌باشد:
الف-تفسیر و تبیین واقعیت‌ها:
از علم انتظار داریم آنچه در واقعیت وجود دارد را برای ما تبیین کند در این وظیفه , علم باید نامعلوم‌ها را بر اساس معلوم‌های قبلی تفسیر کند و تبیین ازآنچه وجود دارد – چه درباره پدیده‌ها و چه روابط بین آن‌ها ارائه کند.
ب-کاربرد فنی:
یکی از وظایف مهم علم که در عمل بکار جامعه و سازمان می‌آید و جهت بهره‌مندی و بهره‌برداری بیشتر از اطلاعات است کاربرد فنی علم است . به همین اصل انسان‌ها باهدف دستیابی به امکانات و ابزار مطلوب‌تر در طراحی و احداث خود از روش‌های علمی استفاده می‌کنند.
ج-پیش‌بینی:
یکی دیگر از وظایف علم ، پیش‌بینی امور قبل از وقوع است که به این پژوهش برای هدف‌گذاری مرتبط می‌باشد زمانی که علم در وظیفه خود به تبیین نظری واقعیت‌ها می‌پردازد انتظار است شرایطی را تبیین کند که بر اساس آن بتوان آینده را پیش‌بینی کرد در اینجا روال منطقاً پیش‌بینی ، حالت عکس روال منطقاً وظیفه تفسیری است . در تفسیر از نظریه ابتدایی یا فرضیه و مشاهده به نظریه و سپس با مشاهدات به قانون می‌رسیم )استقرا ( ولی در پیش‌بینی و همچنین کاربرد فنی از قانون به نظریه ‌یا حدس درباره مشاهده آینده دست می‌یابیم ) قیاس (.
پیش‌بینی ، یک پیش‌گویی عقلایی از وقایع آینده است ، که با توجه به اطلاعات مرتبط فعلی و گذشته انجام می‌شود (Wilson et all , 2002) . به‌طورکلی محققین مختلف از اصلاحات گوناگونی نظیرForecasting , Projection , Foretelling , Foreboding , Foresight , Prophecy , Prognostication , Prediction Anticipation , Foreseeing برای پیش‌بینی و یا پیشگویی استفاده نموده‌اند . پیش‌بینی در زندگی یک ضرورت می‌باشد . همچنین یکی از حوزه‌های مهم پشتیبانی تصمیم بوده و در حوزه مسائل مالی و اقتصادی نقش و اهمیت و ویژه‌ای دارد (Efraim and Aronson , 1998) .
به‌صورت خلاصه چهار نوع تقسیم‌بندی سیر تاریخی پیش‌بینی به شرح ذیل می‌باشد:
غیب‌گویی‌های متداول در جوامع قدیمی
آینده پردازی تخیلی-فلسفی: آینده را بر اساس فلسفه خاص و ترکیبی با تخیل و ارزش‌های شخصی طراحی می‌کند.
پیش‌بینی تاریخی-فلسفی: تحلیل مبتنی بر روند تاریخی حوادث مبتنی بر فلسفه فکری ویژه .
پیش‌بینی علی-تاریخی: در این روش بر اساس روند گذشته و روابط علی تبیین شده به‌وسیله علم ، آینده بر اساس رخدادها و تحولات پیش‌بینی می‌شود بین این روش ، روش علمی گفته می‌شود ) عزتی، ۱۳۸۵ (

تعریف پیش‌بینی
پیش‌بینی یعنی تجسم یک موقعیت یا وضعیت در آینده ، یعنی بیان حوادثی که در آینده رخ خواهد داد قبل از وقوع آن‌ها و بر اساس قواعد علمی و منطقی . این تعاریف سخنی است بر پایه احتمال آینده . در اینجا به اتکای بر احتمال در پیش‌بینی و بر محتمل بودن وقوع پیش‌بینی توجه شده است .

جایگاه پیش‌بینی در مؤسسات مالی و اعتباری
در مؤسسات مالی و اعتباری معنای خاص پیش‌بینی عبارت است از تخمین کمیت‌ها ، کیفیت‌ها ، شرایط و عوامل مختلف حاکم بر مؤسسات مالی و اعتباری و ارتباط دادن آن با تاریخی‌های آن کمیت‌ها ، کیفیت‌ها و یا شرایط وجود داشته است .

سیستم پیش‌بینی
از سیستم پیش‌بینی به‌عنوان یک فعالیت در واحد سازمانی همانند موسسه مالی و اعتباری انتظار است بتواند اطلاعاتی مربوط به آینده از قبیل منابع آتی ، میزان تحقق اهداف و موارد دیگر را جهت مقاصد هدف‌گذاری فراهم آورد .
اجزاء سیستم پیش‌بینی را می‌توان به‌صورت زیر در نظر گرفت.
ورودی سیستم پیش‌بینی
روش‌های پیش‌بینی (فن‌ها(
معیار عملکرد سیستم پیش‌بینی
محدودیت‌های سیستم پیش‌بینی
خروجی‌های سیستم پیش‌بینی

a_n[0]=ag[0]-scale[0]*Vgt[0];
a_n[1]=ag[1]-scale[0]*Vgt[1];
a_n[2]=ag[2]-scale[0]*Vgt[2];
g_n[0]=gg[0]-scale[1]*Vgt[0];
g_n[1]=gg[1]-scale[1]*Vgt[1];
g_n[2]=gg[2]-scale[1]*Vgt[2];
l_b[0]=a_n[0]-g_n[0];
l_b[1]=a_n[1]-g_n[1];
l_b[2]=a_n[2]-g_n[2]; // Pseudo_lift
P_b[0]=g_n[1]*Vgt[2]-g_n[2]*Vgt[1];
P_b[1]=g_n[2]*Vgt[0]-g_n[0]*Vgt[2];
P_b[2]=g_n[0]*Vgt[1]-g_n[1]*Vgt[0]; // The local horizontal reference
Major.GPRoll=asin((l_b[0]*P_b[0]+l_b[1]*P_b[1]+l_b[2]*P_b[2])/((sqrt(l_b[0]*l_b[0]+l_b[1]*l_b[1]+l_b[2]*l_b[2]))*(sqrt(P_b[0]*P_b[0]+P_b[1]*P_b[1]+P_b[2]*P_b[2]))));//Pseudo_Roll
Major.GPPitch=atan2(-Vd,sqrt((Vn*Vn)+(Ve*Ve))); //Pseudo_Pitch
Major.GPHeading=atan2(Ve,Vn); //Pseudo_Heading
if (Major.GPHeading<0.0) Major.GPHeading=Major.GPHeading+6.282723;
}//End void
انجام محاسبات فوق پس از کالمن فیلتر سرعت و برآورد شتاب امکان پذیر است . در پایان برنامه چون استخراج زاویه سمت از تابع تانژانت معکوس است و خروجی آن بین مقادیر مثبت و منفی π متغیر می باشد ، لذا به مقادیر منفی آن ، π۲ اضافه می شود تا عدد نهایی بین  قرار گیرد .
فصل چهارم : شبیه ســازی
مقدمه
طول حیات مدلهای شبیه سازی بستگی به استراتژی طراحی آنها دارد و بعد ازمدتی که یک سیستم تهیه شد به تدریج ارزش آن کاهش می یابد و مجبور است خود را با استراتژی های جدید تطبیق دهد . MATLAB Simulink همه جوانب افزایش طول عمر چرخه حیات یک مدل را در نظر می گیرد و روز به روز طراحی و ساختار آن کنترل می شود .
استفاده مؤثر از مدلهای شبیه سازی بحث مطرح امروز است و Simulink همه ابزار این کار را در دست دارد . نیز به وسیله پروتکل های ارتباطی قادر است نرم افزارها و سیستم های دیگر را کنترل کند . البته خود نیز می تواند توسط منابع خارجی به خوبی کنترل شود . به وسیله بانکهای اطلاعاتی , اطلاعات شبیه سازی به طور پویا ذخیره و بازیابی می شوند .
با وجود چنین ابزار قدرتمندی ، بر آن شدیم تا در ادامه روند طراحی خلبان خودکار با بهره گرفتن از سیستم موقعیت یاب ، برای پیاده سازی الگوریتم ها و تحلیل یافته هایمان به این نرم افزار متوسل شویم ، چیزی که امروزه در صنایعی با تکنولوژی سطح بالا^[۸۳] از آن به عنوان نرم افزار در حلقه شبیه ساز (^[۸۴] SILS ) یاد می شود .

SILS یکی از ابزارهای بسیار مهم و بدیع در صنایع کنترلیِ پرهزینه نظیر خودرو ، هوافضا و … است که از سال ۱۹۸۰ به طور جدی مورد استفاده واقع شده است و ضمن کاهش هزینه و زمان، ایمنی کار را نیز به شدت افزایش داده است. به طور خلاصه سه دلیل عمده زیر برای کاربرد آن ذکر می شود ، لذا اهمیت چنین فن آوری در هر صنعتی که به نوعی با این سه مفهوم درگیر است نمود پیدا می کند :

1. 1. هزینه (Cost)

1. 1. زمان (Duration)

1. 1. ایمنی (Safety)

ویژگیهای اصلی آزمایش نرم افزار در حلقه ی شبیه ساز عبارتند از :

1. 1. تست کلیه ی نرم افزارهای موجود در تست پرواز (ایستگاه زمینی، خلبان خودکار و …) در داخل اتاق، بدون تحمل ریسکهای پرواز

1. 1. تنظیم ضرایب کنترلی یا کالمن فیلتر هر پرنده متناسب با خودش در داخل اتاق

1. 1. آموزش کاربر جهت کار با مجموعه تجهیزات پهپاد

1. 1. تحویل به صورت یک بسته تجاری ( COTS )

هر چند SILS نمی تواند به طور صد در صد جایگزین تست های پرواز گردد لیکن با کشف ایرادات و نقص های موجود در نرم افزارها و تنظیم ضرایب کنترلی ، به طور قابل ملاحظه ای احتمال وقوع تخریب را کاهش می دهد.
ضمن اینکه هم اکنون ابزارهای SILS بیش از پیش در حال گسترش هستند لیکن هنوز هم شرکت های معدودی در سطح دنیا یافت می شوند که این ابزار را به صورت یک بسته تجاری (COTS) تحویل مشتری دهند.
در ادامه این فصل کوشیده می شود تا با شبیه سازی موارد ذیل ، صحت یافته ها آزمایش شود .

1. 1. هواپیما

1. 1. سفت افزار^[۸۵]خلبان خودکار

شبیه سازی هواپیما در نرم افزار Aerosim
نرم افزار متلب ، به دلیل استفاده ی فراگیر در کلیه ی صنایع ، دارای نرم افزار های واسطی است که در فرایند شبیه سازی ، گاه به کمک مهندسین می آیند تا از صرف زمان زیاد برای طراحی تمامی بلوک های شبیه ساز اجتناب شود . در این تحقیق ما علاوه بر شبیه سازی معادلاتی که در فصل پیشین در ارتباط با آن ها سخن به میان آمد ، نیاز به شبیه سازی هواپیمایی داریم تا بتوان از مشخصات خروجی آن در حل معادلات حلقه باز استفاده کرد .
برای مشخص شدن رفتار پرنده سایه ( پرنده انتخابی برای شبیه سازی ) در حالت حلقه باز از نرم افزارهای شبیه سازی Aerosim و FlightGear استفاده شده است. به این صورت که مدل ریاضی هواپیما در نرم افزار Aerosim حل شده و نتایج به صورت کمی و نموداری به دست می‌‌آید. با بهره گرفتن از نرم افزار FlightGear نیز می‌‌توان رفتار تصویری و کیفی پرنده را نمایش داد.
در نرم‌‌افزار AeroSim مجموعه‌‌ی کاملی از بلوک‌‌ها وجود دارد که به وسیله‌‌ی آن‌‌ها می‌‌توان رفتار هواپیما را به صورت ۶ درجه آزادی غیر خطی شبیه‌‌سازی کرد. در این بخش به معرفی و تشریع این بلوک‌‌ها خواهیم پرداخت و نحوه‌‌ی استفاده از آن‌‌ها را بیان می‌‌نماییم.
لازم به ذکر است که بلوک‌‌ها دارای ۲ نوع ورودی می‌‌باشند. نوع اول به صورت مقادیر ثابت می‌‌باشد که به نام پارامتر شناخته می‌‌شود. نوع دوم با زمان تغییر می‌‌کند و از سمت سایر بخش ها وارد بلوک می‌‌شود.
شکل ‏۴‌.۱ نمای کلی از بلوک های نرم افزار Aerosim
در هر یک از این مجموعه‌‌ها ، بلوک های متعددی وجود دارد که به وسیله هر کدام از آنها می‌‌توان قسمتی از رفتار هواپیما و شرایط پیرامون آن را شبیه سازی کرد. به عنوان مثال در بخش آیرودینامیک می‌‌توان به شبیه سازی رفتار پرنده از لحاظ چگونگی حرکت در هوا و تاثیرات نیروهای هوا بر پرنده پرداخت و…
بنابراین نرم افزار Aerosim در حقیقت یک مرجع کامل شبیه سازی پرنده در متلب است ، و بدیهی است که به تمامی بلوک های آن برای یک شبیه سازی ِ ابتدایی نیازی نیست .
آنچه برای شبیه سازی خلبان خودکار مورد نیاز است ، تنها یک بلوک هواپیما است ، که شرایط ابتدایی یک فرایند پروازی را شامل شود . بدان معنی که دارای ورودی سطوح و شرایط محیط باشد و خروجی آن تمامی متغیرهای لحظه ای پرنده از جمله زوایای اویلر ، شتاب های خطی ، ارتفاع از سطح زمین و دریا و … را شامل شود .

-Soft Law ↑
-Alexader,K. ↑
- Legalization ↑
- No Law ↑
- Hard Law ↑
- Minimum Harmonization ↑
- Woolcock,S. ↑
- Constructive Ambiguity ↑
-Basel Club ↑
-The European Central Bank (ECB) ↑
Capie, Forrest,’’ The Great RecessionThe Bank of England: 1950s to 1979’’, Cambridge University Press,2010, p625. ↑

The Great Recession

↑
وقوع بحران پولی در شرق آسیا در دهه ۹۰ ،عدم تطابق میان پول در گردش با سررسید بدهی های بانکی، وابستگی عمده منابع اعتباری اشخاص حقوق خصوصی به بانک های مرکزی،نوسانات گردش مالی بین المللی به ویژه به دلیل حضور گسترده سرمایه گذاران بیگانه در بازارهای مالی کشورهای شرقی در سایه عدم پیش بینی یک نظام همکاری بین المللی بین بانک مرکزی منجر شد تا بانک ژاپن پیشنهاد برقراری اجلاس هیئت مدیره بانک های مرکزی شرق آسیا و اقیانوس آرام را که رسما در سال۱۹۹۱ با عضویت۱۱ اقتصاد آسیای شرقی و اقیانوس آرام تشکیل شد بدهد. این اجلاس از سال ۱۹۹۶ خود متشکل از سه اجلاس روسای بانک های مرکزی،معاونین بانک های مرکزی و اجلاس گروه های کاری می باشد.چند گروه کاری از جمله گروه کاری راجع به سیستم های پرداخت و تسویه بین المللی که واجد یک کتاب قرمز به مانند بانک تسویه های بین المللی است و نیز گروه کاری راجع به بازارهای مالی که به نظارت بر تاثیر بحران بدهی حاکم بر بانک های مرکزی اروپایی بر بانک های مرکزی کشورهای عضو این اجلاس است می پردازد.همکاری بین المللی بانک های مرکزی در این منطقه در قالب این اجلاس موجب کاهش اثرات نامطلوب بحران مالی اخیر بر دول عضو شد.برای حل این معضل،اجلاس به سازمان کشورهای آسیای شرقی پیشنهاد طرح ضمانت آسیایی که مبین تشویق اعضاء به گسترش بازارهای ضمانت محلی بود گرفت. در آمریکای لاتین،پیشرفت قابل ملاحظه ای به سمت استقلال بانک های مرکزی برداشته شده که با شیلی در سال ۱۹۸۹ آغاز و به ترتیب کشورهای کلمبیا(۱۹۹۱)،ونزوئلا و آرژانتین(۱۹۹۲)،مکزیک(۱۹۹۴) و پرو و برزیل(۱۹۹۸) را در برگرفت.برای اطلاعات بیشتر ن.ک به :

Cooper, George,’’ The Origin of Financial Crises: Central banks, credit bubbles and the efficient market fallacy’’, Harriman House Limited, 2008,pp126-133.

↑

Kennedy, Ellen,’’ Germany’s Central Bank,’’, Inter Nationes, 1997,p231.

↑
البته تاکنون اقدامات مثبتی از سوی بانک های مرکزی کشورهای جنوب به ویژه در راستای ترویج مبادلات تهاتری میان آنها به وجود آمده است که به چند نمونه از آنها در ذیل اشاره می گردد:
۱-مرکز تهاتری آمریکای مرکزی(۱۹۶۱):ساز و کاری است که به منظور نقل و انتقالات چندجانبه و دوجانبه اعتبارات توسط بانک های مرکزی کشورهای کاستاریکا،السالوادور،گواتمالا،هندوراس و نیکاراگوئه تاسیس شده است و هدف از تاسیس آن تسریع در انتقالات پولی درون منطقه ای و حمایت از بازار مشترک کشورهای آمریکای مرکزی است؛
۲-نظام اعتباری و پرداخت های دوجانبه اتحادیه مبادله آزاد آمریکای لاتین(۱۹۶۵):این موافقت نامه بین کشورهای برزیل،آرژانتین،بولیوی،کلمبیا،شیلی،اکوادور،مکزیک،پاراگوئه،پرو،جمهوری دومنیکن،اروگوئه و ونزوئلا با هدف برقراری نظام تراز منظم پرداخت و توسعه برخی از انواع اعتبارات میان اعضاء صورت می پذیرد؛
۳-مرکز نقل و انتقالات پولی میان کشورهای آفریقای غربی(۱۹۷۵):این موافقت نامه شامل اعضای اتحادیه پولی آفریقای غربی شامل کیپ وردی،گامبیا،غنا،گینه،گینه بیسائو،لیبریا،مالی،موریتانی،نیجر،نیجریه و سیرالئون است.این مرکز یک واحد محاسباتی مشترک برای مبادله بین بانک های مرکزی اعضاء را ایجاد می کند و معاملات بین اعضاء در یک نظام نقل و انتقالی متمرکز با تقسیم تراز معوق به طور متناوب به حساب بدهکار-بستانکار گذاشته می شود.اعتبارات اضافی پیش از انکه به موعد های تصفیه حساب ها روی دهد،ارائه نمی گردد.این نظام در جهت تشویق کاربرد واحدهای پولی محلی مبادله بین منطقه ای است که به وسیله آن صرفه جویی مصرف ارزهای معتبر و تقویت تجارت بین منطقه ای صورت می پذیرد؛
۴-اتحادیه نقل و انتقال پولی آسیایی(۱۹۷۴):این اتحادیه-که تنها اتحادیه چندجانبه ای است که تاکنون ایران نظام تهاتری در بانک های مرکزی را به صورت متقابل مورد پذیرش قرار داده است –به منظوزر مبادله کالا بین کشورهای ایران،بنگلادش،هند،برمه،نپال،پاکستان و سیر لانکا منعقد شد. بر طبق مفاد اساسنامه این اتحادیه،طرفین می توانستند واحدهای پولی ملی خود را در تبادلات ارزی مورد استفاده قرار دهند و به همین ترتیب اعضاء می توانستند در مصرف ارزهای معتبر بین المللی چون دلار صرفه جویی نمایند؛
۵-تسهیلات نقل و انتقال پولی چندجانبه جامعه کاراییب(۱۹۷۷):شامل کشورهای باربادوس ،بلیزو گویان،کمیسون اقتصادی برای آمریکای مرکزی،جامائیکا،ترینیداد و توباگو است و هم چون دیگر ترتیبات تهاتری بین بانک های مرکزی زمینه کاربرد واحدهای پولی ملی برای معاملات تصویب شده را فراهم می آورد؛
۶-مرکز نقل و انتقال پول در آفریقای مرکزی(۱۹۷۹):بین زئیر،دولت های آفریقای مرکزی منعقد شده است که هدف از آن تسهیل نقل و انتقالات پولی چند جانبه است؛
۷-ترتیبات پولی جامعه اقتصادی Great Lakes(1978):که به هدف حمایت از جامعه اقتصادی Great Lakes یعنی سه کشور بروندی،رواندا و زئیر شکل گرفته است.
در کنار این موارد،می توان به چند اقدام چندجانبه در جهت حمایت از تراز پرداخت ها میان بانک های مرکزی کشورهای جنوب اشاره داشت که می توان به مواردی هم چون صندوق تثبیت پولی آفریقای مرکزی،اعراب و آمریکای مرکزی اشاره داشت.برای اطلاعات بیشتر در این زمینه ن.ک به :امینی،همایون،همکاری های مالی جنوب-جنوب،مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی،شماره بیست وششم،ص۶۴٫ ↑
ارجمندی نژاد،عبدالله؛اصول بیست و پنج گانه برای نظارت بانکی موثر،گروه مطالعاتی بانکی و اعتباری،بی تا،ص۲٫ ↑
بانک مرکزی را با عناوین مختلفی چون ((بانک بانک ها))،((بانک خزانه)) و ((بانک بخش خارجی اقتصاد))مورد اشاره قرار می دهند. برای اطلاعات بیشتر ن.ک به: کمیجانی، اکبر؛ بانک مرکزی و نظام بانکی، مجله دنیای اقتصاد، سال هجدهم، شماره ۱۵۹، صص۴-۶٫ ↑

Battilossi, Stefano; Reis, Jaime,’’ State and Financial Systems in Europe and the USA: Historical Perspectives on Regulation and Supervision in the Nineteenth and Twentieth Centuries’’, Ashgate Publishing, Ltd., 2010,p132.

↑

Capie et al,’’ Central bank independence: what is it and what will it do for us?’’, Institute of Economic Affairs, 1993,p27.

↑
Archer, David; Moser-Boehm, Paul,” Central bank finances”, BIS Papers, No 71, Bank for International Settlements, April 2013,part one,p7. ↑

 Herrmann, Heinz; Mayes, David and Wood, Geoffrey,’’ Designing Central Banks’’ Routledge, 2011,p32.

↑

Capie, Forest,’’ the evolution of general banking’’, World Bank Publications , 2013 ,p15.

↑

Newell Cooper, Richard,’’ Almost a Century of Central Bank Cooperation’’, Bank for International Settlements, Monetary and Economic Department, 2006 ,p16.

↑
Sverige Riksbank; ↑
به علت قدمت طولانی این بانک مرکزی،بدان لقب((بانوی پیر تردنیدل))( the Old Lady of
Threadneedle Street) جایی که در آن مستقر است داده شده است. ↑
تاریخچه تشکیل بانک مرکزی در ایران به تصویب قانون پولی و بانکی در ۷ خردادماه ۱۳۳۹بازمی گردد که بر اساس فصل دوم این قانون،بانک مرکزی عهده دار چاپ اسکناس و تامین پشواته مناسب برای پول ملی کشور شده است.بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران خود متشکل از پنج رکن عمده مجمع عمومی که وظایفی چون رسیدگی و تصویب ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و رسیدگی و اتخاذ تصمیم دریاره سود بانکی،شورای پول و اعتبار که وظایف عمده ای چون رسیدگی و تصویب آیین نامه های داخلی بانک مرکزی و اظهار نظر در مورد مسایل بانکی،هیات عامل متشکل از رییس بانک مرکزی به همراه معاونین وی،هیات اندوخته اسکناس که عهده دار نظارت بر اجرا و نگهداری اسکناس و خزانه بانک مرکزی و سرانجام هیات نظار که مسئول رسیدگی به حساب ها و تعهدات بانک مرکزی می باشد است.برای اطلاعات بیشتر ن.ک به :
http://www.cbi.ir/section/1378.aspx ↑
حتی امروزه نیز نقش بانک های مرکزی در جنگ افروزی دولت ها،نقش بی بدیل می باشد به گونه ای که در زمانی که ایالات متحده آمریکا در زمان جورج بوش پسر گرفتار کسری بودجه بسیار کمتری نسبت به دوران اوباما بود با استقراضات گسترده از بانک مرکزی آمریکا(فدرال رزو) درصدد تحقق بخشیدن به ماجراجویی های خود برآمد . در مورد نقش بانک های مرکزی مدرن در جنگ افروزی دولت ها ن.ک به :

 Iida, Keisuke,’’ International Monetary Cooperation Among the United States, Japan, and Germany,’’۲۰۱۲,p13.

(نهج البلاغه : حکمت ۴۱۰).
فــرعون نفس را بــه ریاضت بکشته اند وانگــــاه دل بر آتش موسی نهــاده اند
از طــوطیان ره چـــــو قدم برگرفته اند طوبی لهــــم که بر سر طوبی نهــاده اند
زاد و ره و ذخیـــره ی این وادی مهیب در طشت سر بریده چو یحیی نهــاده اند
(عطار نیشابوری ، ۱۳۱۹ : ۱۷۳)
بنابراین زهد حقیقی ، انسان را از درون و بیرون اصلاح می کند ؛ به گونه ای که در عین وارستگی ، تلاشگر و دلسوز میشود. چون آرزوهای پست از دل آدمی بیرون رود عرصه برای خلوص و ایثار گشود

می شود.
تواضع
«تواضع» در لغت به معنای فروتنی کردن ، از جای خود برخاستن برای احترام به دیگری و کم زنی است (معین : ذیل واژه).
صفت تواضع آنچنان تأثیری در رفتار انسان می گذارد که نه تنها سلامت روح را در پی دارد ،بلکه انسان را به سلام در مقابل دیگران نیز وا می دارد.
تواضع در اصل ، از واژه وضع به معنی «فرونهادان» است. مفهوم آن از نظر اخلاقی این است که انسان باید خود را دربرابر خدا و خلق خدا ، پایین تر از موقعیت خود قرار دهد و فروتنی کند. تکبّر و خودبینی مانع از آن می شو د که انسان خویشتن را آن چنان که هست ، ارزیابی کند. به بیان دیگر بیماری خودبزرگ بینی مانع از شناخت خود است و خودبین از شناخت خدا نیز محروم می شود.
بندگان شایسه ی خدا ،صفات پسندیده ی زیادی دارند ؛ ولی وقتی خداوند به بیان آن می پردازد ، اولین صفتی را که مطرح می کند ، تواضع است.
بندگان خداوند رحمان کسانی هستند که روی زمین به نرمی گام بر می دارند. چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ می دهند. (فرقان/۶۳). «و عِبادُ الرَّحمنِ الَّذینَ یَمشُونَ عَلَی اَلارضِ هَوناً وَ اِذا خاطَبَهُم اجاهِلُونَ قالوا سَلاماً». همان گونه که زمین همواره ، آبیاری می شود و بهره ی کافی را از آب می برد ، انسان فروتن نیز در معرض استفاده از ارزش ها و کمالات و بهره مند شدن از رحمت الهی است.در کلام امیر مؤمنان علی ، علیه السلام ، تواضع بزرگترین عبادت شمرده شده (مجلسی، ۱۳۵۵ : ۷۵/۱۱۹).
سعدی در «کلیات» خود در باب تواضع چنین می گوید :
چــو خــواهی کـه در قــدر والا رسی ز شیب تـــواضع بـــه بـــالا رسی
دریـــن حضرت آنــــان گرفتند صدر کــه خـــود را فروتر نهـــادند قدر
چــو سیل اندر آمد بــــه هول و نهیب فتـــاد از بلندی بــــه سر در نشیب
چـــو شبنم بیفتـــاد مسکین و خـــرد بــه مهر آسمانش بــــه عیــوق برد
(سعدی ، ۱۳۲۰ : ۱۴۳)
به نظر سعدی ، انسان متواضع ضعف خود را می پذیرد و در طریق استکمال خویش گام بر می دارد ؛ در صورتی که شخص خودبین و متکبّر ، عیب خود را نمی بیند و با انکار وجود ضعف در خویشتن ، نه تنها مسیر خودسازی و تزکیه را طی نمی کند ، بلکه هر روز بر عمق این ضعف نیز می افزاید.
پیامبر ، صلی الله علیه و آله و سلّم ، فرمودند : «خداوند این سرمایه ی بزرگ را در اختیار هر کس قرار نداده است ، تنها به انسان هایی عطا می کند که آنان را دوست بدارد»
(پاینده ، ۱۳۸۵ : ۶۱۵).
قال امیرالمؤمنین : «التَّواضُعُ یرفَعُ وَالتَّکَبَّرُ یضعُ». تواضع آدم را بالا می برد و تکبّر انسان را کوچک می کند (نهج البلاغه ، خطبه ۹۱).
بگفتـــا کن تــواضع بــا خلایق بــه جــاه و منزلت گــردی تـو لایق
تکبّــر گــــر کنی کوچک نمایی بـــه نزد خلــق پســت و بینـــوایی
(سعدی ، ۱۳۲۰ : ۱۴۹)
از ابیات مذکور می توان چنین استنباط کرد که بهترین و استوارترین اساس برای تربیت کرامت انسان ها و نزهات آن ها از حقارت نفس است. انسان به سبب تواضع و فروتنی از دنیای دون ، که ریشه ی تمام پستی ها و گناهان است ، آزاد می شود و خود را برتر از آن می یابد که تن به حقارت های دنیایی دهد. دنیا در چشم انسان حقیر ، بزرگ می نماید و چنین انسانی ، تسلیم دنیا می شود ؛ دنیا در دید انسان متواضع ، خرد می نماید.
انسان اگر بخواهد شیرینی عبادت را بچشد و عبادت بر روح جان او بنشیند نیازمند تواضع است.
پیامبر اکرم ، صلی الله علیه و آله و سلّم ، فرمودند : «همانا راه اوج گرفتن و عزیر شدن در پیشگاه خلق و خالق فروتنی است» (پاینده ، ۱۳۸۵ : ۳۹۶).
حضرت علی ، علیه السلام ، می فرمایند : «انسان هایی متواضع هستند که می توانند قلوب دیگران را مسخّر و دوستی و محبّت خود را در دل آنان ذخیره کنند»(نهج البلاغه:۴۱۵ ).
به ظــاهر مــن امروز ازیــن بهترم دگــر تـا چـه رانـد قضا بــر سرم
گــرم پــای ایمــان نلغزد ز جـای بــه سر بــر نهم تـــاج عفو خدای
وگــر کســوت معرفت در بـــرم نمند بــه بسیــار ازیــــن کمتـرم
ره اینست سعـــدی کــه مردان راه بــه عزّت نکردند در خــود نگــاه
از آن بـــر ملائـــک شرف داشتند کــه خـود را بـــه از سگ نپنداشتند
(سعدی ، ۱۳۲۰ : ۱۴۷)
کســانی کــه بـا مـن بـه خلوت درند مــرا عیب پــوش و ثنــاگسترند
چــو پــوشیده دارنــد اخـــلاق دون کنــد هستیم زیـــر و طبعم زبون
بــه حبــل ستــایش فــــرا چَه مشو چــو حاتم اصم باش و غیبت شنو
(همان : ۱۴۳)
از دیدگاه سعدی ، تواضع از مهمترین اهداف تعلیم و تربیت است. سعدی انسانی را که فاقد تواضع باشد ، حتی اگر با زیور علم و هنر نیز آراسته باشد. مورد تأیید قرار نمی دهد. همچنین داشتن تواضع را در بعضی افراد ، پذیرفتن نقاط ضعف و کوشش در رفع و اصلاح آن می داند و این شرط را رسیدن به مقام والای انسانیت تلقی می کند.
فروتن کند گردن خویش پست ببخشد، نه از بهر پاداش دست
(فردوسی ، ۱۳۷۶:ص۱۴۷).
در کتاب «وسائل الشیعه» در باب «جهاد نفس» ، ضمن بر شمردن مکارم اخلاق انسان های شایسته به این نکته اشاره شده که انسان والا و متعالی ، همیشه خود را از همه حقیرتر تلقی می کند و دیگران را بر خود مقدم می دارد.
جوانمردی