۳۲

جمع

۱۶۵۰

۱۰۰

۲۰۰۰

۱۰۰

۳۶۹۷

۱۰۰

۵۶۳۰

۱۰۰

۵۹۳۰

۱۰۰

منبع:.Chenais,(2002),Table5
برآوردهای صورت گرفته در پایان قرن بیستم میلادی (۱۳۷۹ هجری شمسی) بیانگر این است که یک پنجم از جمعیت ۶ میلیارد نفری جهان را مسلمانان تشکیل می داده اند.
در شماری از ممالک دنیا، مسلمانان، اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهند و می توان از آنها به عنوان « ممالک اسلامی» یاد کرد. در تعدادی دیگر از کشورهای جهان نیز، اقلیت قابل توجهی از جمعیت را مسلمانان تشکیل می دهند.کشورهای دارای جمعیت مسلمان به چند گروه تقسیم بندی می شوند:
گروه اول، کشورهای دارای اکثریت جمعیت مسلمان، که حدود ۴۵ کشور مستقل در سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا را در بر می گیرد. کل جمعیت این ۴۵ کشور در سال ۲۰۰۰ میلادی ۱۰۹۲ میلیارد نفر تخمین زده شده، که از میان آنان ۴/۹۸۴ میلیون نفر پیرو دین اسلام بوده اند. بقیه مسلمانان نیز، که در سال ۲۰۰۰ به حدود ۲۱۵ میلیون نفر می رسیدند در سایر کشورهای دنیا زندگی می کردند. از میان این کشورها، هندوستان (۱۲۳ میلیون نفر)، نیجریه (۵۰٫۳ میلیون نفر)، اتیوپی (۱۹٫۴)، و جمهوری خلق چین (۱۹٫۳ میلیون نفر) بیشترین تعداد جمعیت مسلمان را دارا می باشند. در چند کشور آفریقایی دیگر نیز از جمله کنیا، تانزانیا، اوگاندا و آفریقای جنوبی، فرهنگ اسلامی نفوذ گسترده ای یافته و اقلیت بزرگی از مردم این کشورها را مسلمانان تشکیل می دهند. همین موضوع درباره تعدادی از کشورهای اروپای شرقی و نیز بخش هایی از فدراسیون روسیه صادق است.
در جدول ۳-۳، اسامی ۴۵ کشور مسلمان ( کشورهای با بیش از ۵۰ درصد مسلمان) را همراه با تعداد کل جمعیت در سالهای ۱۹۷۵ و ۲۰۰۰، تعداد و درصد مسلمانان در سال ۲۰۰۰ وجمعیت پیش بینی شده در فاصله سالهای ۲۰۱۵، ۲۰۲۵ و ۲۰۵۰ مشخص می باشد. براساس ارقام مندرج در این جدول، مشاهده می شود که از کل جمعیت ۴۵ کشور مسلمان (۱۰۹۲ میلیارد نفر)،۴/۹۸۴ میلیون نفر(۹۰ درصد)مسلمان هستند. بیشترین تعداد جمعیت مسلمان مربوط به منطقه آسیای جنوب شرقی و مرکزی است که ۸/۴۶۲ میلیون نفر مسلمان را در خود جای داده است، از این میان بالاترین رقم مربوط به کشور اندونزی در آسیای جنوب شرقی با ۴/۱۸۷ میلیون نفر و بعد از آن کشورهای پاکستان و بنگلادش در آسیای مرکزی به ترتیب با ۸/۱۳۷ و ۱۲۴ میلیون نفر می باشند. از سوی دیگر، هفت کشور (بحرین، برونئی، جیبوتی، صحرای غربی، قطر، کومور و مالدیو) کمتر از یک میلیون نفر و پنج کشور نیز (امارات متحده عربی، عمان، کویت، گامبیا، و موریتانی) کمتر از سه میلیون نفر جمعیت مسلمان داشته اند. روی هم رفته جمعیت ۲۶ کشور مسلمان در سال ۲۰۰۰ کمتر از ده میلیون نفر بوده است.
در دو دهه اخیر به دلیل گسترش اسلام گرایی ، انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق که به اضافه شدن شش کشور به جمع کشورهای اسلامی انجامید، همچنین حجم قابل ملاحظه جمعیت وگستردگی جغرافیایی جهان اسلام، که از غرب آفریقا تا جنوب شرقی آسیا کشیده شده، کشورهای اسلامی را کانون مطالعات اجتماعی ، بویژه مطالعات جمعیتی نموده است. در دهه ۱۹۸۰ در مطالعات جمعیتی بیشتر به حرکت کند و بطی انتقال جمعیت در این کشورها تاکید شده است و برای آن دلایل مذهبی ، اقتصادی و اجتماعی و جمعیت شناختی ارائه داده اند.

اکثریت جمعیت مسلمانان در دو قاره آسیا وآفریقا قرار دارند (۹۸درصد) وقابل ذکر است که در حال حاضر مسلمانان نزدیک به ۴۳ درصد از جمعیت آفریقا و ۲۶ درصد از جمعیت آسیا را تشکیل می دهند (عباسی شوازی، ۲۰۰۱: ۳). جمعیت مسلمانان در شمال ، شرق و غرب قاره آفریقا متمرکز اند و می توان گفت که اکثریت کشورهای شمال آفریقا ،کشورهای مسلمان با بیش از ۵۰ درصد جمعیت مسلمان هستند. در آسیا ، کشورهای مسلمان در غرب ، جنوب مرکز و جنوب شرقی قرار دارند. آلبانی تنها کشور اروپایی است که بیش از ۵۰ درصد از جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند.
ویکز جغرافی دان انگلیسی در ۱۹۷۸ کشورهای اسلامی را به ۹ منطقه فرهنگی طبقه بندی کرد که هر چند زندگی اقتصادی و اجتماعی و نظامهای سیاسی این مناطق فرهنگی متفاوت است ولی برخی مشخصه های اجتماعی و مذهبی وجود دارند که بر ویژگیهای جمعیتی آنها عمیقاَ تاثیر می گذارند (مهاجرانی ،۱۳۷۵: ۱۴۵). انتقال باروری در اکثر کشورهای اسلامی حدود دو دهه است که شروع شده و در بعضی از کشورها سرعت این انتقال بیشتر است (عباسی شوازی ، ۲۰۰۱).
تأخیر زمانی در وارد شدن به مرحله انتقال و اوضاع اجتماعی و فرهنگی حاکم بر این کشورها ، شاخص های جمعیتی این کشورها (باروری کل ، مرگ ومیر اطفال ) را در سطح بالاتری نسبت به دیگر کشورها قرار داده است . کشورهای مسلمان از لحاظ میزانهای باروری و میزان مرگ ومیر دامنه وسیعی را به خود اختصاص می دهند . براین اساس می توان این کشورها را در سه گروه طبقه بندی کرد :

• کشورهایی که هم از لحاظ باروری و هم از لحاظ مرگ و میر سطح بالایی دارند . این گروه از کشورها اکثراَ در منطقه آفریقای غربی وشرقی قرار دارند. البته کشور عراق ، افغانستان و پاکستان نیز دراین گروه از کشورها قرار می گیرند. می توان چنین بحث کرد که این کشورها در مرحله اول انتقال جمعیت قرار دارند. به این دلیل که مرگ ومیر آنها تا اندازه ای کاهش یافته ولی باروری هنوز در سطح بالایی قرار دارد.

• گروه کشورهای عربی غرب آسیا را شامل می شود که عواملی همچون اقتصاد مبتنی بر نفت ، درآمد سرانه بالایی را برای این کشورها فراهم کرده و به همین دلیل با کسب امکانات بهداشتی مناسب مرگ و میرکودکان را تا اندازه قابل توجهی کاهش داده اند.

• در این دسته کشورهایی قرار می گیرند که هم باروری و هم مرگ ومیر اطفال در آنها کاهش قابل توجهی داشته است و می توان گفت که این کشورها در مرحله سوم از انتقال باروری قرار دارند.

در مورد علل حرکت کند انتقالی و بالا بودن رشد جمعیت وسطح باروری کشورهای مسلمان ، نظرگاههای ابراز شده را میتوان به سه دسته تقسیم نمود :
۱) آنها که قوانین اسلامی یا محیط اسلامی را عامل اصلی می دانند. این دیدگاه ها ، به توجه بیش از حد اسلام به نهاد خانواده، ازدواج وتولید مثل تاکید می کنند.
۲) آنها که علت بالا بودن رشد جمعیت وسطح باروری را، ابعاد گوناگون توسعه نیافتگی اقتصادی و اجتماعی می دانند.
۳)دیدگاه نسبتاَ جدیدی که در سالهای اخیر ارائه شده به نقش و اهمیت سیاستهای دولتی در مورد مسائل جمعیتی توجه میکند(مهاجرانی ، ۱۳۷۵: ۱۴۲).
از لحاظ درآمد ناخالص ملی بعنوان شاخص توسعه نیز تفاوت زیادی در بین کشورهای اسلامی مشاهده می شود. کشورهای عربی حوزه خلج فارس که دارای منابع و ذخائر زیر زمینی نفت وگاز هستند از درآمد بالایی برخوردارند که همین عامل بر سطح مرگ و میر نوزادان آنها تاثیر گذاشته و تا حد زیادی آن را کاهش داده است. از طرفی کشورهای آفریقایی که ازلحاظ درآمد سطح پایینی دارند از باروری بالا و مرگ و میر بالا برخوردارند (همان).
استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی در کشورهای اسلامی نیز متاثر از وضعیت اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی این جوامع می باشد. در کشورهای مسلمان حوزه خلیج فارس گرچه درصد استفاده از وسائل جلوگیری از حاملگی بهبود یافته اما هنوز استفاده از روش های مدرن در سطح پایینی قرار دارد(جدول شماره۳-۲).
جدول۳-۲: میزان استفاده از روش های پیشگیری از بارداری در کشورهای مسلمان

الجزایر

پاکستان

قطر

عربستان

بحرین

آذربایجان

لبنان