R= مرتبه شهر و a شیب خط رتبه- اندازه

هر چه مقدار این شاخص به ۱ نزدیک­تر باشد، توزیع به سوی تعادل در حرکت است

سایر مدل­ها

ضریب کشش­پذیری

E= ضریب کشش­پذیری در فاصله زمانی t و ۱۰t+
Rv= نرخ رشد جمعیت سالانه شهری
r= نرخ رشد سالانه کل جمعیت

محاسبه میزان کشش و انعطاف­پذیری جمعیتی کانون­های شهری که اگر ضریب کشش­پذیری جمعیت شهرهای مورد مطالعه بر ضریب منطقه یا استان پیشی گیرد، می ­تواند دلیلی بر وجود روندهای ضد تمرکز در سطح منطقه و رشد تدریجی شهرهای کوچک باشد

قانون جاذبه

B.P_ij=

B.P= نقطه جدایی، j=شهر کوچک­تر، d= معرف فاصله مکانی، p= جمعیت و i= شهر بزرگتر

کشش بین دو مرکز رابطه مستقیم با جمعیت و رابطه معکوس با مجذور فاصله از شهر مورد نظر دارد، هرچه یک شهر از نظر اندازه (جمعیت) بزرگ­تر باشد دارای کشش و حوزه ­های نفوذ بزرگ­تری خواهد بود؛ ثانیاً قدرت کشش یک شهر به فاصله و جمعیت شهر بعدی بستگی دارد.

منبع: حکمت نیا و موسوی، ۱۳۸۵: ۲۶۴- ۱۸۳؛ فنی، ۱۳۸۲: ۷۹؛ رفیعیان به نقل از امکچی، ۱۳۸۴: ۴۶- ۳۷، سرایی و پورمحمد، ۱۳۹۱: ۶۵، حاتمی­نژاد، ۱۳۷۳: ۷۸- ۷۷، سرمست و زالی، ۱۳۸۹: ۶۶
۲-۴- تقسیمات کشوری
۲-۴-۱- ضرورت و اهداف عمده تقسیمات کشوری
تقسیمات فضای درون کشوری دارای ماهیتی سیاسی است؛ کارکردهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این واحدها ایجاب می­ کند که به منظور بهینه­سازی و ارتقاء سطح کارکردهای آن در چارچوب کلیت دولت ملی، سازمان و ساختار مناسب تقسیماتی ترتیب داده شود تا به صورت مجموعه ­ای هماهنگ در جهت اهداف محلی و ملی یک دولت و نظام سیاسی وظایف مربوطه را انجام دهند. از مهم­ترین ضرورت­ها و اهداف سازماندهی سیاسی فضا را می­توان چنین بیان کرد (حافظ نیا، ۱۳۷۹: ۱۹۴):
- اداره بهتر امور محلی نظیر تاسیسات عمومی، روابط اجتماعی، رفاه و عمران محلی، امنیت عمومی و … - کنترل و اعمال نظرات و سیاست­های دولت مرکزی و تحقق اهداف سطح ملی
- فراهم­سازی شرایط مساعد برای مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اعم از سطح ملی و محلی و تامین آرمان و خواست سیاسی مردم از طریق انتخابات عمومی

- ایجاد فرایند توسعه منطقه­ای و بارورسازی پتانسیل­های درون منطقه­ای و همچنین فضایی مناسب برای گسترش سازمانی دستگاه­های اداری دولت مرکزی
- ارائه خدمات مطلوب، ارتقاء سطح زندگی و تامین بهینه نیازهای مردمی و محلی (بهداشت، آموزش، ارتباطات و…)
- ایجاد چارچوب فضایی مناسب برای تقسیم کار ملی و تنظیم روابط منطقی بین اموری که ماهیت و سرشتی ملی و عمومی دارند با اموری که از سرشت محلی و ناحیه ای برخوردارند (به عبارتی تنظیم روابط منطقی تمرکز و عدم تمرکز).
- قابلیت بیشتر برای دسترسی و اداره و بهره برداری، کنترل مهاجرت و ایجاد انگیزه و دلبستگی و تقویت روحیه مشارکت پذیری، تامین عدالت و رفع تبعیض (میرحیدر، ۱۳۸۰: ۱۱). به طور کلی هدف تقسیمات کشوری، که شاید مورد توجه تمام نظام­های سیاسی باشد عبارت است از : تامین خدمات و امکانات برای مناطق نیازمند و تسهیل حاکمیت دولت تا پایین­ترین سطح سیاسی در پهنه کشور (قنبری، ۱۳۸۷: ۲۵).
۲-۴-۲- شاخص‌های تاثیر گذار بر تقسیمات کشوری
در ارتباط با شرایط جغرافیایی، اجتماعی و سیاسی هر کشور، توجه به شاخص ­ها و ملاک­های تاثیرگذار، امری مهم است. اگر ناحیه­بندی سیاسی درون کشوری و تقسیم پهنه سرزمین ملی به واحدهای متمایز سیاسی، براساس ملاک­های معینی تعریف شود، آن­گاه می­توان اطمینان حاصل کرد که فرایند تقسیم ­بندی کشور، در مسیر صحیح قرار گرفته است و به اهداف و کارکردهای مورد نظر منجر خواهد شد (هاروی، ۱۳۷۶: ۲۳). به طور کلی عواملی را که بر الگوی تقسیمات کشوری ایران در دوره معاصر تاثیر داشتند را می­توان به سه دسته تقسیم کرد که عبارتند از (اعظمی و دبیری، ۱۳۹۰: ۱۶۱):
۱- شاخص­ های رسمی و قانونی
۲- عوامل جغرافیایی- سیاسی، امنیتی و راهبردی
۳- عوامل غیررسمی.
جدول ۲-۱۲ شاخص‌های تأثیرگذار بر تقسیمات کشوری

مؤلفه

شاخص ها

توضیحات

­ اصلی

فرعی

مؤلفه ­های تاثیر گذار بر تقسیمات کشوری

شاخص­ های رسمی و قانونی

شاخص جمعیت

ارتقای واحد سیاسی به مرتبه بالاتر در گرو دستیابی ناحیه به یک سقف مشخص جمعیتی است برای مثال: استان جدید شکل گرفته باید حداقل یک میلیون نفر جمعیت داشته باشد.