که در آن شدت نور اولیه، I شدت نور عبوری و A مقدار جذب[۱۹] مادهاست که بصورت معادلهی ۱-۲. تعریف میشود:
(۱- ۲
که در آن a ضریب جذب ماده[۲۰]، b ضخامت و c غلظت آن است.
بر طبق قانون لامبرتت، افت نسبی شدت نور، نسبت به ضخامت محیط جاذب نور با شدت نور تابش (I) متناسب میباشد. چنانچه در رابطه متغیرها از یکدیگر جدا و از آن در فاصله L=0(که بهشدت I0 و L=L سانتیمتر که با شدت I) مطابقت دارد، انتگرال بگیریم، نتایج نشان میدهد چه جزئی از نور تابیدهشده ازمحیط جاذب، خارج شده که آن را مقدار شدت عبور خوانده و به صورت T [۲۱]نمایش میدهد. اغلب اوقات میزان عبور را برحسب % عبور (T%) معرفی مینمایند. (%T=100´T) لگاریتم اعشاری معکوس T و یا لگاریتم اعشاری آن را جذب میخوانند.
تمام مطالب گفته شده منجر به ساخت دستگاهی به نام اسپکتروسکوپ شدهاست که وظیفهی تاباندن پرتو نوری به نمونهها و اندازهگیری میزان جذب به شکل لگاریتمیرا دارد. به عبارت دیگر خروجی دستگاه به شکل لگاریم مقدار عبور به شدت نور تابانده شده میباشد.
اساس کار دستگاه اسپکتروسکوپ
اسپکتروفتومترها، تجهیزاتی است که جذب یا عبور طول موجهای مشخصی از انرژی تابشی (نور) از یک آنالیت را در یک محلول تعیین میکنند. به دلیل تفاوت در تعداد و آرایش گروهها، پیوندهای دوگانه اتمهای کربن در هر مولکول نور را در طول موجهای خاص با الگوی طیف مشخص، جذب میکند. بر اساس قانون بیر - لامبرت[۲۲]، مقدار نوری که در این طول موج مشخص جذب میشود مستقیماً با غلظت آن نمونه شیمیایی متناسب است. اسپکتروفتومترهای مرئی و فرابنفش، رایجترین دستگاههای جذب سنجی در مراکز تشخیصی و آزمایشگاهی است.
اسپکتروفتومتر نور مرئی
در آزمایشگاهها، بخش گسترده ای از اندازه گیریها بر اساس واکنشهای جذب سنجی صورت میپذیرد. فعالیت اکثر آنزیمها، تری گلیسیرید، کلسترول، لیپو پروتئینها، قند، کراتینین، اوره و… طیف وسیعی از آنالیتها با کاربردهای بالینی و تحقیقاتی، طیف وسیعی از داروها و بخش گستردهای از متابولیتها با اسپکتروفتومتری قابل سنجش است. بررسی ساختمان مولکولی، شناسائی ترکیبات، مقایسه ساختمانها، یافتن طول موج ماکزیمم جذب و . . . از دیگر کاربردهای اسپکتروفتومتری در مسائل تحقیقاتی است.
اجزاء دستگاه
۶ قسمت اصلی در ساختمان اسپکتروفتومترها وجود دارد که عبارت است از:
منبع نور[۲۳]
تکفام ساز [۲۴]
متمرکز کننده پرتو[۲۵]
محل نمونه[۲۶]
آشکارساز[۲۷]
دستگاه نمایش خروجی[۲۸]
منبع نور[۲۹]
دستگاه اسپکتروسکوپ دارای یک منبع نوری است که با بهره گرفتن از یک مسیر باریکه ساز، و یک منشور مثلثی، طول موج خاصی از نور که در طول آزمایش مورد نیاز میباشد را فراهم میکند، و در طرف دیگر، دارای یک فتوسل حساس، برای حسکردن مقدار کاهش نور تابیده شده بر روی آن میباشد. به همراه مدار تحلیل کننده کهاین تغییرات را تقویت کرده و به همراه روابط منطقی که به صورت برنامه وقبلاً به دستگاه داده شده، خروجی مطلوب را تولید میکند.
شکل ۱-۳ مربوط به دستگاهی است که نویسنده در سال ۱۳۸۲، زمانی که دانش آموز سوم دبیرستان بود، به کمک دوستان خود ساخته است. در مقایسه با دستگاه موجود در آزمایشگاه،این دستگاه قادر است اسپکتروفوتومتری را برای سیستمهای گازی انجام دهد، همان طور که در شکل ۱-۳ مشخص است، دستگاه دارای موتور مکنده میباشد که گاز محیط مورد آزمایش را به درون محفظه ی دستگاه که به صورت داکت با طول ۱۰ سانتی متر است، وارد کرده و با بهره گرفتن از تغییرات قرار گرفتن مولکولهای گازی در مسیر نوری مقدار جذب نور توسط مولکولهای گازی را اندازه گیری میکند. شکل ۱-۴٫ نمونهی مشابه به کار رفته در آزمایشهای تحقیقاتی محیطهای متخلخل نشان میدهد.
شکل ۱- ۳٫ دستگاه اسپکتروسکوپ ساخته شده برای گازها
شکل ۱- ۴٫ دستگاه اسپکتروفوتومتر UNICO مدل ۲۱۰۰
طرز تعیین غلظت یک ماده توسط اسپکتروفتومتر
تهیه محلول بلانک (یا محلولی که دارای تمامی گونهها بغیر از گونه مورد نظراست.)، تهیه نمونههای استاندارد از گونه موردنظر با غلظتهای مشخص، قرائت جذب محلولهای استاندارد، رسم جذب برحسب غلظتهای استاندارد و بدست آوردن نمودار کالیبراسیون، اندازهگیری جذب محلول مجهول و بدست آوردن غلظت مجهول از روی نمودار، درعمل ابتدا محلول بلانک در سل قرار داده شده شکاف منبع تابش بسته شده ۱۰۰% جذب یا صفر درصد عبور تنظیم میشود، سپس شکاف منبع تابش باز شده ۱۰۰% عبور یا صفر درصد جذب تنظیم میشود، بعد از تنظیم صفر و ۱۰۰جذب محلولهای استاندارد و مجهول اندازهگیری میشود. این عمل در دستگاه ها توسط صفر اتوماتیک[۳۰] یا عبور صفر درصد[۳۱]، تنظیم میگردد.
رنگها و خواص آنها
رنگها از نظر دسته بندی یه سه دستهی :
رنگهای اسیدی،
رنگهای بازی،
رنگهای خنثی،
تقسیم میشوند.
که به بررسی ویژگی هر کدام پرداخته میشود:
رنگهای اسیدی یا آنیونی
رنگهای آنیونی، رنگهایی هستند که قسمت فعال آنها از نظر رنگ آمیزی بنیان اسیدهای آلی هستند که با یک فلزترکیب شده و سیتوپلاسم و کولاژن را به خوبیرنگ میکنند.این رنگها، نمکهای سدیم، اسیدهای سولفوریک هستند که در رنگرزی ابریشم و الیاف مصنوعی بهتر از رنگهای خنثی عمل میکنند.