۲-۵- مروری بر مطالعات پیشین

۲-۵-۱- مروری بر مطالعات خارجی

هایبرز و بنت^[۱۳۱] در سال ۲۰۰۳، تحقیقی با عنوان ” همکاری بین سازمانی در مقصدهای گردشگری طبیعت محور” در استرالیا انجام دادند. در این مطالعه، عوامل متعددی که با توجه به استفاده از منابع زیستمحیطی مشترک، سبب همکاری میشوند در خوشههای منطقهای شناسایی گردیده است. از آنجا که محیط زیست، ویژگی منطقهای مهمی است که رقابتپذیری خوشه ها را تعیین می کند انتظار میرود که همکاری بین سازمانی در خوشههای گردشگری طبیعت محور محقق گردد. برای شناسایی عوامل یاد شده، دو بخش جداگانه از ادبیات موضوع مورد بررسی قرار گرفتهاند. بخش اول مربوط به منابع مشترک دارایی ها و بخش دوم مربوط به خوشههای منطقهای با تأکید بر تعاملات استراتژیک بین سازمانهایی است که در خوشه ها فعال هستند. ابتدا دیدگاه های مفهومی از هریک از دو بخش یاد شده به صورت جداگانه فهرست گردیده و سپس این دو جریان مجزا برای کاربرد در مقصدهای گردشگری طبیعتمحور با یکدیگر تلفیق شده اند.

راید^[۱۳۲] و همکاران در سال ۲۰۰۴، تحقیقی با عنوان “برنامه ریزی مشارکتی گردشگری” در کانادا انجام دادند. در این مطالعه، فرایند ایجاد ابزاری برای خودارزیابی که به عنوان بخشی از روند گردشگری جامعه محور در مناطق متعددی از کانادا به اجرا درآمده است را توصیف می کند. در این بررسی به این مقوله پرداخته می شود که این ابزار می تواند برای تأکید بر مباحثی مورد استفاده قرار گیرد که در رابطه با موضوعات اساسی فرا روی جوامع است هنگامیکه آن ها به توسعه گردشگری اقدام می کنند. خروجی کاربرد این ابزار در شش جامعه آزمایشی، به صورت تحلیل عاملی نتایج که نشاندهنده نقاط کلیدی است که باید مورد توجه برنامه ریزان و محققان قرار گیرد مشخص گردیده است.
نچویلوا و کراتکی^[۱۳۳] در سال ۲۰۰۷، تحقیقی باعنوان “مدیریت مشارکت در گردشگری در سطح منطقهای در جمهوری چک” انجام دادند. هدف مطالعه مشخص کردن شیوه هایی برای هماهنگی فعالیتهای گردشگری در مناطق خاصی از جمهوری چک است. نتیجه این مطالعه راههای ممکن ایجاد مشارکت و تعدادی سیستم مدیریتی که به هماهنگی موفق در توسعه منطقهای می انجامد را نشان میدهد. سپس فرایندی پیشنهادی برای ایجاد مشارکت تشریح می شود و در انتها نمونههایی از سطوح بالای مشارکت منطقهای را معرفی می کند. این مطالعه در برگیرنده دو بخش اصلی است: بخش تحلیلی که وضعیت موجود را تحلیل می کند و بخش ابتکاری که سیستمهای مدیریتی مشارکت گردشگری را تشریح کرده و راه هایی برای ایجاد و تقویت مشارکت پیشنهاد می کند. خروجی بخش اول، یعنی بخش تحلیلی مقایسه سطوح مشارکت در مناطق گردشگری منتخب است. خروجی بخش دوم، یعنی بخش ابتکاری، مدل مشارکت گردشگری بر مبنای سازمانهای گردشگری است.
جرج^[۱۳۴] در سال ۲۰۰۷، تحقیقی با عنوان “تعاونی توسعه گردشگری آلپی^[۱۳۵]” انجام داده است. ATDC (تعاونی توسعه گردشگری آلپی، هند) یک تعاونی مالکان خانههای قایقی و دیگر سهامداران در گردشگری خانههای قایقی در آلپی، شهری پشت به آب در ایالت جنوبی کرالای هند است که به نام “ونیز شرق” شهرت یافته است. این تعاونی نمونه بسیار خوبی از تعاونیهای موفق گردشگری است که مزایای زیادی برای جامعه محلی به ارمغان آورده است. مهمترین خروجی فعالیتهای ATDC “مدل توسعه کرالا” میباشد.
جعفر^[۱۳۶] و همکارانش (۲۰۱۴) در مقالهای با عنوان توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی:
کاوش در مدل تعاونی های کسب و کار، به بررسی نقش تعاونی ها در ارتقاء وضعیت گردشگری روستایی در یکی از مناطق مالزی (گلیم ) با بهره گرفتن از پرسشنامه و مصاحبه های گروهی پرداختند. یافته نشان میدهد که تعاونی نقش مهمی در توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی در گلیم دارد.
کومپولا^[۱۳۷] (۲۰۱۴) در مقاله ای با عنوان بررسی نقش ویژگیهای کارآفرینان در توسعه توریسم روستایی (مطالعه موردی در فنلاند) به بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری طبیعی و روستایی پرداختند. در مقاله نقش شهرداری ها را بسیار مهم دانسته اند. اما بیشترین عامل در گردشگری روستایی را ویژگی های کارآفرینی نوآوری، تعهد و ریسک پذیری دانستند.

۲-۵-۲- مروری بر مطالعات داخلی

عابدی(۱۳۸۱) به بررسی خصوصیات و ویژگیهای کارآفرینان در صنایع کوچک و نقش آنها در توسعه اقتصادی کشور پرداخته است. در این تحقیق خصوصیات و ویژگیهای شخصیتی مؤثر بر کار آفرینی شامل، خلاقیت، انگیزۀ پیشرفت، تمایل به ریسکپذیری، عزم و پشتکار و استقلالطلبی کار آفرینان صنایع کوچک ایران مورد بررسی قرار گرفته و نقش آنها در دو متغیر عمدۀ توسعه اقتصادی شامل ایجاد اشتغال و توسعه صادرات، بررسی شده است.
صالحی(۱۳۸۱) به شناسایی عوامل و شاخص های الویتدار جهت دستیابی به سازمانهای کارآفرین در کشور پرداخته است و در این تحقیق، عوامل و شاخص هایی که در صورت وجود در سازمانها، به تقویت فضای نوآوری و افزایش انجام فعالیتهای کارآفرینانه در سازمان انجامیده، مورد بررسی قرار گرفتهاند. این عوامل در پنج دسته مطالعه شده اند که عبارتند از: حمایت مدیریت، فرهنگ، ساختار، سیستمها و اهداف و استراتژیها.
فرزین(۱۳۸۴) در تحقیقی با عنوان ” شناخت جایگاه و حوزه های فعالیت تعاونیهای گردشگری در جهان و ایران” به بررسی وضعیت تعاونیها در ایران پرداخته و با انجام تحلیل SWOT، فرصت ها و تهدیدهای محیطی و نقاط قوت و ضعف تعاونیهای گردشگری را در ایران معرفی نموده است. در این تحقیق ساختار شرکتهای تعاونی مورد بررسی قرار گرفته و انواع تعاونیهای گردشگری، راههای تأمین مالی تعاونیها، چگونگی توزیع و پراکندگی فضایی تعاونیهای گردشگری در سطح کشور، دامنه فعالیت آنها، میزان سرمایه و وضعیت اشتغال زایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نظری(۱۳۸۵) در تحقیقی باعنوان ” امکان سنجی ایجاد تعاونی های گردشگری در استان همدان با توجه به استعدادها و پتانسیلهای فرهنگی، تاریخی و طبیعی آن” از تحلیل SWOT، به منظور شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدهای محیطی، برای تدوین و ارائه استراتژی های جامع و کاربردی استفاده شده است و استراتژیهایی برای بهره گیری از نقاط قوت و فرصتهای محیطی و مقابله با نقاط ضعف و تهدیدها ارائه گردیده است. در این تحقیق، زمینه های ایجاد تعاونی های گردشگری در سطح استان، تأثیر آنها بر اشتغالزایی، برقراری رشد و توسعه متعادل و تربیت نیروی انسانی محلی برای ارائه خدمات گردشگری مورد بررسی قرار گرفته است.
اداره کل تعاون استان گیلان(۱۳۸۶) در تحقیقی باعنوان “امکانسنجی ایجاد تعاونیهای گردشگری” که درآن امکانسنجی توسعه صنعت گردشگری با توجه به توان و قابلیت‌های استان گیلان با عملکرد ملی و فراملی در قالب تشکیل تعاونی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق، به تأثیر توسعه گردشگری بر توسعه استان پرداخته شده و تعاونیهای گردشگری به عنوان ابزاری برای توسعه گردشگری مورد توجه قرار گرفتهاند و تأثیر آنها بر اشتغال و پتانسیلهای استان برای فعالیت در قالب تعاونیهای گردشگری مورد بررسی قرار گرفتهاند.
رضوانی و همکاران (۱۳۸۷) به بررسی امکان سنجی کارآفرینی روستاییان در توسعه نواحی روستایی پرداخته است. از جمله مشکلات موجود در نواحی روستایی که کارآفرینی روستایی را ضروری میسازد شامل این موارد است: فقر در نواحی روستایی، نابرابری در درون جامعه روستایی، مهاجرت‌های روستایی، تخلیه روستاها، آسیب پذیری جمعیت روستایی، بیکاری و مسئله اشتغال در نواحی روستایی، محرومیت در نواحی روستایی و نابسامانی نظام استقرار روستاها.
مقیمی و همکاران (۱۳۸۷) در مطالعه ای باعنوان بررسی رابطه بین مهارت های کارآفرینانه مدیران و اثربخشی سازمانی در کسب و کارهای کوچک و متوسط(SMEs)استان قم به بررسی حضور کارآفرینان بهعنوان یک استراتژی نوین در سازمانها برای دستیابی به نوآوری و استفاده از فرصتها برای موفقیت، رشد و بقای سازمان می پردازد. بررسی رابطه بین مهارت‌های کارآفرینانه مدیران(مهارت‌های کارآفرینانه شامل سه دسته ۱- مهارت‌های شخصی«نوآوری، ریسک پذیری، پذیرفتن چالشها و جستجوی فرصتها در تغییر» ۲- مهارت‌های ارتباطی «تعامل مؤثر با دیگران، مذاکره و چانهزنی، نفوذ و رهبری اثربخش» ۳- مهارت‌های فرایندی «توانایی در برنامه ریزی و سازماندهی، توانایی در اجرای برنامه، توانایی در تجزیه و تحلیل محیط») و اثربخشی سازمانی (شامل: سودآوری، رشد، به دست آوردن منابع، توانایی انطباق، نوآوری، بهرهوری، رضایت ارباب رجوع و رضایت/ تعهد کارکنان) در کسب وکارهای کوچک و متوسط (SMEs) استان قم، رسالت تحقیق حاضر می باشد.
فرزین(۱۳۸۷) در تحقیق دیگری باعنوان تعاون و مشارکت در گردشگری به بررسی دلایل مشارکت و تبیین جایگاه بخش دولتی، خصوصی و عمومی در مشارکتهای گردشگری پرداخته است. در تحقیق مذکور نمونه هایی از تجارب موفق همکاری و مشارکت در گردشگری مطرح شده و سیاستهایی به منظور تقویت تعاون و مشارکت در گردشگری ارائه شده است.
آگلی مرزیجرانی و همکاران (۱۳۹۰) در مقالهای با عنوان امکان سنجی پیادهسازی، توسعه و تقویت طبیعتگردی (اکوتوریسم) روستایی توسط تشکلهای تعاونی در سطح استان مرکزی به امکان سنجی پیادهسازی، توسعه و تقویت طبیعتگردی روستایی توسط تشکلهای تعاونی در استان مرکزی می پردازد. نتایج این تحقیق نشان داد که وضعیت امکان سنجی پیادهسازی، توسعه و تقویت طبیعتگردی روستایی با توجه به شاخص ها یا ابعاد چهارگانه اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، مدیریتی و بوم شناختی در حد متوسط به پایین است و بعداجتماعی- فرهنگی وضعیت نسبتاً بهتری (نزدیک به متوسط) نسبت به سه بعد دیگر دارد. از طرف دیگر، گویه های مربوط به بحث سرمایه در بعد اقتصادی، مشارکت مردم محلی در بعد مدیریتی، آگاهسازی و مطلع کردن مردم محلی جهت تعامل با طبیعتگردها در بعد اجتماعی و فرهنگی و مؤلفه وقوف اعضای تعاونی به نقشهای دوگانه اقتصادی- اجتماعی تعاونیها در فعالیتهای طبیعتگردی روستایی در بعد بومشناختی، دارای بیشترین اهمیت هستند. یافته ها همچنین نشان میدهد که بین ابعاد چهارگانه مؤثر بر امکان سنجی پیادهسازی، توسعه و تقویت طبیعت گردی روستایی توسط تشکلهای تعاونی در استان مرکزی رابطه وجود دارد و همچنین مؤلفه های توسعه و تقویت طبیعت گردی روستایی به کمک تشکلهای تعاونی در سطح استان را می توان در سه دسته عامل حمایتی- آموزشی- ارتباطی، رفاهی- اطلاعاتی و برنامه ریزی در تعاونیها دستهبندی کرد که در مجموع حدود ۸۸ درصد تغییرات مربوط به عوامل توسعه و تقویت گردشگری روستایی را تبیین می کنند.
رکن الدین افتخاری و همکاران (۱۳۹۳)، در مطالعه ای با عنوان تحلیل عوامل مؤثر در توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی به شناسایی مؤثرترین عامل در توسعه کارآفرینی گردشگری پرداختند. جامعه آماری این تحقیق صاحبان کسب و کار و مسئولان (دهیاران و اعضای شورای اسلامی روستا) در سه روستای جلیزجند، خمده و هرانده شهرستان فیروزکوه هستند. برای گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون واریانس و آزمون تعقیبی نوکی استفاده شده است. مطابق نتایج این تحقیق از دیدگاه هر دو گروه مطالعاتی (مسئولان و کارآفرینان) هر چهار عامل (اقتصادی، اجتماعی، نهادی و محیطی) در توسعه کارآفرینی با توجه به سطح معناداری کمتر از آلفا ۰۵/۰ مؤثرند. در زمینه میزان اثرگذاری هر یک از عوامل در تبیین توسعه کارآفرینی نتایج آزمون توکی نشان داد که از دیدگاه مسئولین وصاحبان کسب و کار بیشترین میانگین متعلق به عامل اقتصادی است. لذا مطابق نتایج این تحقیق در توسعه ی کارآفرینی گردشگری در کنار ویژگیهای فردی و اجتماعی همچون روحیه و اندیشهی کارآفرینانه و وجود نیروی کار مناسب، عامل اقتصادی مثل وجود سرمایه مالی کافی، وامهای کم بهره، یارانههای دولتی، حمایتهای بیمهای و مشاورهای و …. از پایه های اساسی برای شکل گیری کارآفرینی بوده وبه دنبال آن فراهم بودن شرایط محیطی و نهادی نیز می تواند تقویت کننده این امر باشد تا روستاییان علاقمند و دارای روحیه کارآفرینی بتوانند ایفای نقش کرده و ظرفیتهای خود را برای کارآفرینی گردشگری به کار گیرند.
مطابق با مبانی نظری بررسی شده این نتیجه حاصل شد که مؤلفه های مختلفی بر توسعه کارآفرینی تعاونیهای گردشگری در ارتباط هستند که میتوان آن را به شش عامل اصلی نهادی و محیطی، سیاستها و رویههای قانونی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیرساختها و ویژگیهای فردی (ویژگیهای کارآفرینان) به شرح شکل ۲-۴ تقسیم بندی نمود:
شکل ۲-۴: مدل مفهومی تحقیق
(مأخذ: یافته های تحقیق)
فصل سوم
روش تحقیق

۳-۱- روش پژوهش

پژوهش حاضر از لحاظ نوع هدف، جزو پژوهشهای کاربردی به حساب می آید، زیرا تئوریهای آزموده شده در جوامع دیگر را برای شناسای و حل مسائل در جامعه آماری خود بررسی و تجزیه و تحلیل کرده است. با توجه به اینکه در این پژوهش سعی می شود تا روابط میان عوامل (متغیرهای) دست کاری نشده کشف شـود. این پژوهش، یک پژوهش تحلیلی- توصیفی است. همچنین این پژوهش از نوع پژوهش‏های مقطعی است که در آن داده‌ها در طی یک دوره مشخص جمع‌ آوری می شوند.

۳-۲- جامعه و نمونه آماری پژوهش

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه اعضای هیات مدیره و مدیران عامل تعاونی‌های گردشگری استان مازندران میباشد. براساس اطلاعات بدست آمده از اداره تعاون استان مازندران ۴۵ تعاونی گردشگری در سطح استان مازندران وجود دارد. با توجه به این مسأله ، نقش عوامل مرتبط با توسعه کارآفرینی بایستی در تعاونیهای فعال سنجیده شود. با توجه به اعضای هیات مدیره و مدیرعامل ۴۵ شرکت مورد بررسی در مجموع ۱۱۸ نفر به عنوان جامعه آماری مورد بررسی درنظر گرفته می شوند. که در این تحقیق به صورت تصادفی ساده از جامعه آماری انتخاب میگردند.

۳-۳- مراحل و طرح کار

روش، شیوه پیش رفتن به سوی یک هدف است، بنابراین، شرح دادن روش علمی عبارتست از شرح اصول اساسی که در هر کار تحقیقی به اجرا گذاشته می‌شود. مراحل انجام این تحقیق بدین شرح میباشد:

۳-۳-۱- طراحی ابزار پژوهش(پرسشنامه)

همان طور که در ادبیات تحقیق قبلاً اشاره شد، توسعه کارآفرینی گردشگری در ارتباط با مؤلفه های فردی کارآفرینان و مؤلفه های شرایط محیطی که آن کارآفرین در آن قرار دارد، میباشد. بنابراین در این بخش جهت شناسایی مؤلفه های مرتبط بر توسعه کارآفرینی در تعاونیهای گردشگری در استان مازندران و ساخت ابزار پژوهش (پرسشنامه محقق ساخته) از این دیدگاه استفاده شد، در واقع مؤلفه های مرتبط بر توسعه کارآفرینی در تعاونیهای گردشگری را با توجه به نتایج تحقیقات داخلی و خارجی و استفاده از نظر صاحب نظران و خبرگان در شش عامل اصلی نهادی و محیطی، سیاستها و رویههای قانونی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیرساختها و ویژگیهای فردی (ویژگیهای کارآفرینان) در نظر گرفته (شکل ۲-۴) و بر مبنای آن یک پرسشنامه مشتمل بر ۴۱ مؤلفه (پیوست یک) طراحی گردید. در این پرسشنامه سوالات ۱ تا ۶ مربوط به عامل نهادی و محیطی، سوالات ۷ تا ۱۴ مربوط به عامل سیاستها و رویههای قانونی، سوالات ۱۵ تا ۲۴ مربوط به عامل اقتصادی، سوالات ۲۵ تا ۲۸ مربوط به عامل اجتماعی و فرهنگی، سوالات ۲۹ تا ۳۴ مربوط به عامل زیرساختها و سوالات ۳۵ تا ۴۱ مربوط به عامل ویژگیهای فردی میباشد.

۳-۳-۲- بررسی روایی پژوهش

در این پژوهش جهت بررسی روایی پرسشنامه از روش صوری استفاده گردید. در واقع پس از اطمینان نسبت به روایی پرسشنامه توسط تأیید استاد محترم راهنما و همچنین خبرگان در حوزه مربوطه اقدام به جمع آوری داده ها از نمونه آماری نموده ام.

۳-۳-۳- بررسی پایایی پژوهش

نتایج مربوط به ضریب آلفای کرونباخ توسط نرم افزار SPSS برای هر یک از پرسشهای عوامل اصلی و کل پرسشنامه محاسبه گردید (جدول ۳-۳). با توجه به اینکه آلفای کرونباخ محاسبه شده بالای ۷/۰ میباشد بنایراین می‏توان نتیجه گرفت که پرسش نامه از پایایی مناسبی برخوردار است.
جدول ۳-۱: نتایج آزمون آلفای کرونباخ