۳٫کلمات مکث : ممم ، خوب
۵٫بیان احتیاط سعی کن دفعه دیگه بیشتر احتیاط کنی
صحراگردوجوانمردی (۲۰۱۱) در مقاله‌ای برآنند تا الگو های متفاوت کاربردی برای تولید کنش گفتاری ردکردن را در زبان آموزان کشف کرده وبررسی کنند که استراتژیهای ردکردن در مو قعیت‌ها و شرایط گوناگون متفاوت چگونه‌اند. آنها همچنین برآنند تا تفاوت‌ها را درجنسیت وتفاوت سطح تحصیلی دانشجویان بررسی کنند. نتایج نشان می‌دهد که زبان آموزان ایرانی معمولاً از استراتژی های غیرمستقیم و تلویحی برای نیازردن وعدم تهدید وجهه طرف سخن استفاده می‌کنند. ایرانیان به کار بستن ادب را بسیار مهم دانسته و در پاسخ‌هایشان لحاظ کرده‌اند. در واقع بیشتر پاسخ‌ها دلیل بهانه وتوضیحی بود که با ابراز تاسف که در قبل یا بعد از آن آمده است همراه بوده است. محققان این تحقیق تفاوتی را در سطوح مختلف تحصیلی در میان پاسخ دهنده ها نیافته‌اند و در مورد تفاوت جنسیت نیز نتیجه مشخصی ندارند.
جلیلی مهر پاژاخ وگرجیان (۲۰۱۲ ) تأثیر دو عامل قدرت و فاصله اجتماعی را بر تولید در خواست و امتناع بررسی کرده‌اند. ایشان دو موقعیت متفاوت را بر مبنای سه عامل اجتماعی قدرت، فاصله اجتماعی و درجه تحمیل ایجاد کرده‌اند. در یک موقعیت قدرت اجتماعی دو طرف سخن یکسان و در جه تحمیل و فاصله اجتماعی کم است. در موقعیت دوم قدرت اجتماعی پرسش‌گر بسیار زیاد بوده و فاصله اجتماعی و درجه تحمیل نیز بزرگ است. پاسخگوها دانشجویان ایرانی بوده‌اند که در حال فراگیری زبان انگلیسی بوده‌اند. هدف از این تحقیق ارزیابی توانایی دانشجویان زبان انگلیسی در اجرای کنش گفتاری درخواست وامتناع بوده است. ایشان نتیجه گرفتند که مهارت و کارایی در زبان دوم به طور آشکارا بر مناسب بودن سرعت صحبت کردن و واکنش نشان دادن اثر می‌گذارد. همچنین استراتژیهای به کار رفته توسط دو گروه آشکارا با هم تفاوت‌هایی داشته است. دانشجویان دو گروه بیشتر از الگوهایی استفاده کرده‌اند که منابع زبانی وروانشناسی کمتری را دارد. همچنین کنش‌های تهدید کننده وجهه را کمتر تولید واستفاده کرده‌اند.
غضنفری، بنیادی و ملک زاده (۲۰۱۲ ) تفاوت میان کنش گفتاری ردکردن را در دو گروه فارسی زبانان و انگلیسی زبانان را بر مبنای زبان‌شناسی بررسی کرده‌اند. تحقیق ایشان دو مرحله دارد. در مرحله اول پاره گفتار امتناع با توجه به فرمولهای معنایی ( مانند کلمات عبارت یا جملات ) مورد تحلیل قرار گرفته است. در مرحله دوم تفاوت ها ی جنسی نیز مورد توجه قرار گرفته است. محققان داده‌های خود را از میان ۵۰ فیلم فارسی و ۵۰ فیلم انگلیسی جمع آوری کرده‌اند. ایشان بدین نتیجه رسیده‌اند که تفاوت‌هایی در استفاده از استراتژی و فرمولهای امتناع وجود دارد. سخن‌وران فارسی زبان بیشتراز انگلیسی زبان‌ها از بهانه استفاده کرده‌اند با این حال از استراتژی های تاسف وعدم علاقه، کمتر از انگلیسی زبانان استفاده کرده‌اند .
عزیزی ابرقویی (۲۰۱۲ ) تفاوت انتخاب استراتژی‌ها ی ردکردن را در میان فارسی زبانانی که در حال یاد گیری زبان زبان انگلیسی اند و دانشجویان استرالیایی که سخنور بومی انگلیسی‌اند بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد که زبان آموزان ایرانی از استراتژیهای محدودتری نسبت به بومی زبانان استفاده کرده‌اند. همچنین تفاوت‌های بسیاری در میان دو گروه دیده می شود.
۳-۴- تاثیر جنسیت بر زبان
تفاوت‌های زبانی میان زنان و مردان همواره یکی از موضوعات مورد علاقه‌ی بشر بوده است. در این بخش سعی داریم به بعضی پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی تفاوت‌های گفتاری زنان و مردان، نگاهی اجمالی و کلی داشته باشیم.
از نظر یسپرسن[۴۸] (۱۹۲۲) زبان‌شناس برجسته دانمارکی، زنان دایره‌ی لغات کمتری نسبت به مردان دارند، از افعال و صفت‌های خاصی در گفتار خود استفاده می‌کنند، صحبت آنها به طور مکرر توسط مردان قطع می‌شود و همچنین جملات ساده‌تری نسبت به مردان تولید می‌کنند.
پژوهش ترادگیل[۴۹] (۱۹۷۳) در زمینه‌ی زبان زنان و مردان در زبان‌شناسی اجتماعی بسیار بااهمیت و جدی محسوب می‌شود. او در تحقیق خود، متغیرهای آوایی و واجی را با طبقه اجتماعی، سن و محیط ربط می‌دهد. ترادگیل در پژوهش خود با۶۰ نفر مصاحبه انجام داد و روش ارزیابی او کمی محسوب می‌شد. وی
در بررسی خود دریافت که زنان از گونه‌ی زبانی که اعتبار اجتماعی دارد، بیشتر از مردان استفاده می‌کنند.
زیمرمن و وست[۵۰] (۱۹۷۵) در پژوهش خود به بررسی قطع گفتار در زبان پرداختند. نمونه‌های آزمایش آنها افراد سفید پوست، زیر سی و پنج ساله و ازطبقه متوسط جامعه بودند. آنها از پژوهش خود نتیجه گرفتند که مردان بیشتر صحبت زنان را قطع می‌کنند تا کنترل مکالمه را به دست گیرند و تسلط خود را نشان دهند.
بودین[۵۱](۱۹۷۵) بر این عقیده است که تفاوت‌های زبانی زنان و مردان به دلیل جنسیت آنها نیست بلکه به دلیل تفاوت در نقش‌هایی است که آنها در جامعه بر عهده دارند. از نظر او زنان و مردان در موقعیت‌های متفاوتی قرار دارند و هر کدام در موقعیت خود از فرم‌های مختلفی از زبان استفاده می‌کنند. وی دو نوع تفاوت‌های جنسیتی در زبان را از یکدیگر تمیز می‌دهد تفاوت‌های جنسیتی انحصاری و تفاوت‌های جنسیتی ترجیحی. تفاوت‌های جنسیتی انحصاری به این معنی است که افراد مذکر/ مونث از فرم‌های زبانی که خاص آن‌هاست استفاده کنند. تفاوت‌های جنسیتی ترجیحی به این معنی است که یک فرد از فرم‌های زبانی خاصی بیشتر از بقیه‌ی فرم‌ها استفاده کند.
از نظر کوتز[۵۲]( ۱۹۸۶)، مردان و زنان سبک‌های مختلف گفتاری دارند زیرا آنها به گروه‌های اجتماعی متفاوتی تعلق دارند. از دوران کودکی، دختران و پسران معمولاً تمایل به عضویت در گروه های هم‌جنس خود دارند و از مجادله با یکدیگر دوری می‌کنند. به عقیده‌ی وی گروه‌های دوستی که کودکان با یکدیگر دارند، در رشد زبانی و اجتماعی آنها مؤثر است.جنسیت مهم‌ترین عاملی است که دختران را به سوی دختر بودن و پسران را به سوی پسر بودن سوق می‌دهد .وی که از طرفداران نظریه‌ی تفاوت درزبان می‌باشد، اشاره می‌دارد که از کودکی دختران تمایل دارند تا گروه‌های دو یا سه نفره تشکیل دهند اما پسران دوست دارند تا در گروه‌های دوستی بزرگترشرکت کنند. بنابر عقیده‌ی وی، در مکالماتی که چند زن حضور دارند کنترل موضوع معمولاً بین شرکت کننده‌ها تقسیم می‌شود اما هنگامی که چند مرد و زن در مکالمه حضوردارند، معمولاً مردان کنترل مکالمه را به دست می‌گیرند.
پژوهش دیگری عنوان گونه‌ی گفتاری زبان فارسی و تفاوت‌های کلامی زنان و مردان توسط پورجهان (۱۳۷۸) تدوین شده است. وی در این پژوهش به این نتیجه رسیده است که در بیشتر تحقیقات انجام شده، زنان در مقایسه با مردان به حفظ اعتبار آشکار و یا به عبارت دیگر کاربرد صورت‌های زبانی معیارکلامی تمایل بیشتری دارند
جان نژاد (۱۳۸۰) در پژوهش خود نتیجه می‌گیرد که گویشوران مرد نسبت به گویشوران زن، سهم بیشتری از حرف زدن دارند و گویشوران مرد نوبت‌های طولانی‌تری می‌گیرند و رشته کلام را برای مدت بیشتری حفظ می‌کنند که نشانه‌ی سلطه گیری مردان و مظلومیت زنان است.
نگارنده تنها دو پژوهش مربوط به تأثیر جنسیت بر استراتژیهای ردکردن یافته است که بدین شرح است :
وراواتی[۵۳] (۲۰۰۳) استراتژیهای ردکردن را درمیان دانشجویانی که رابطه نزدیک و وابستگی وصممیت داشته‌اند بر مبنای جنسیت سخن‌وران برسی کرده است. او درصد کشف کیفیت وکمیت استراتژی ردکردن در میان دوستان نزدیک بر مبنای جنسیت آنها بوده است. او تمام مکالمات مونث – مونث مذکر – مذکر و مونث – مذکر را ضبط و بررسی کرده است. نتایج حاصل بدین شرح است که در میان دوستان نزدیک بیشترین استراتژی ردکردن، ردکردن مستقیم است که بعد از آن دلیل و توضیح آورده می شود. همچنین ردکردن مستقیم نیز به وضوح در میان پاسخ‌ها وجود دارد. همچنین سخن‌وران از کلمات تابو به عنوان استراتژی ردکردن در میان دوستان بسیار نزدیک خود استفاده کرده‌اند. اما محقق اظهار می‌کند که تأثیر جنسیت در انتخاب استراتژی و نحوه ردکردن پاسخگوها به اندازه کافی معنی‌دار و قابل توجه نیست. در نتیجه تحت تأثیر رابطه نزدیک وصمیمیت بین پاسخگوها جنسیت تأثیر مهم و قابل توجهی ندارد.
ینلیانا[۵۴] (۲۰۰۴ ) در تحقیقی که با بهره گرفتن از مصاحبه از دانشجویان با جنسیت متفاوت داده‌هایش را جمع آوری و بررسی کرده است، استراتژی های مناسب ردکردن را بر مبنای نظریه ادب استخراج کرده واز نظر کیفی وکمی مورد مطالعه قرارداده است. یافته‌ها نشان می‌دهد هر دو گروه زن ومرد از ادب احترام گذاری و تسلیم، ادب همکاری و ادب منفی وادب مثبت استفاده کرده‌اند. اما تعداد بیشتری از زنان از ادب احترام گذاری و تمکین استفاده کرده‌اند.
۳-۵ - خلاصه ی مطالب و نتیجه گیری
دراین فصل به طور مفصل نگاهی اجمالی به تحقیقاتی که درزمینه استراتژیهای ردکردن انجام شده بود، صورت گرفت که خلاصه مطلب بدین شرح است :
بر اساس نتایج کلی‌ای که محققان غیرایرانی از پژوهش‌های خود گرفته‌اند، وجهه اجتماعی نقش بسیار مهمی در انتخاب استراتژیهای ردکردن دارد. برخی محققان پنج استراتژی مهم ردکردن را، معذرت‌خواهی، نشان دادن علاقه، دلیل، تشکر وردکردن مستقیم دانسته‌اند.
هم‌چنان محققان معتقدند، تفاوت قدرت و موقعیت اجتماعی درانتخاب استراتژیهای ردکردن تأثیر مستقیم دارد. به این نحو که اشخاص در مواجهه با افرادی با موقعیت اجتماعی بالاتر، معذرت خواهی، توافق و قول برای پذیرش در آینده، در مواجهه با افراد با موقعیت یکسان، نظر منفی وتکرار، ودر مواجهه با افرادی با موقعیت پایین‌تر انتقاد، تهاجم وتذکر اخلاقی را به کار می‌برند . ردکردن مستقیم در میان اشخاص که سن یا موقعیت اجتماعی بالاتری دارند نسبت به اشخاص جوان‌تر و دارای موقعیت اجتماعی پایین‌تر بیشتر اتفاق می افتد. به نظر ایشان، از آن‌جا که ممکن است الگویی به علت عوامل فرهنگی که در یک زبان مناسب است در زبان دیگر نامناسب باشد، کشف الگوهای ردکردن در یک زبان ارزش‌های فرهنگی وساختار اجتماعی آن جامعه زبانی را نشان می‌دهد.
بعد از مطالعه‌ی پژوهش‌های محققان غیر ایرانی، نگارنده به بررسی پژوهش‌های محققان ایرانی پرداخت. محققان ایرانی، به طور کلی در رابطه با استفاده استراتژیهای ردکردن در زبان فارسی نتیجه گرفتند که فارسی زبانان در مواجهه با وجهه اجتماعی طرف مقابل، استراتژیهای متفاوتی را به کار می برند. فارسی‌زبانان برای ردکردن تقاضا و پیشنهاد و دعوت دوستان، پاسخ‌های محتاطانه داده و از دلیل آوردن، بهانه آوردن و توضیح دادن در پاسخ‌ها استفاده کرده‌اند. زبان‌آموزان ایرانی معمولاً از استراتژیهای غیرمستقیم و تلویحی برای نیازردن وعدم تهدید وجهه طرف سخن استفاده می‌کنند. همچنین ایرانیان به کار بستن ادب را بسیار مهم دانسته و در پاسخ‌هایشان لحاظ کرده‌اند. به طور کلی ایرانی‌ها استراتژی های غیر مستقیم و در بعضی مواقع مستقیم را برای برخورد با تقاضاها و دعوت‌ها به کار می‌برند. در تعارف‌ها، استراتژیهای فرعی و غیرمستقیم همراه با بهانه را استفاده کرده‌اند و در پیشنهادها از استراتژیهای غیرمستقیم استفاده کرده‌اند.
محققان ایرانی انواع ردکردن ها را این چنین بیان کرده اند: کلمات رد کردن، شرحی که عدم تمایل یا توانایی را نشان می‌دهد، ردکردن غیر مستقیم : بیان تاسف، بهانه، دلیل و توضیح، بیان جایگزین، قول برای پذیرش در آینده، بیان شرط برای قبولی در آینده یا گذشته، تلاش در منصرف و دلسردکردن طرف سخن، اجتناب غیرکلامی مانند سکوت، مکث ودوری فیزیکی و اجتناب کلامی مانند تغییر موضوع، لطیفه، تکرار قسمتی از درخواست و آروز.
سپس نگارنده نگاهی کلی بر برخی از پژوهش‌هایی که در زمینه تفاوت زنان و مردان در به کاربردن زبان است، داشته‌است. برمبنای نتایج تحقیقات و آن‌چه در فصل مبانی به طورمفصل بحث شد، زنان و مردان تفاوت‌هایی را در کاربرد و استفاده از زبان دارند. در این تحقیق هدف نگارنده کشف تفاوت‌های زنان و مردان در استفاده از استراتژیهای ردکردن در زبان فارسی است. در دو پژوهشی که بررسی این استراتژی‌ها بر مبنای جنسیت صورت گرفته است، یافته‌ها تنها نشان می‌دهد هر دو گروه زن ومرد از ادب احترام گذاری و تسلیم، ادب همکاری و ادب منفی وادب مثبت استفاده کرده‌اند. اما تعداد بیشتری از زنان از ادب احترام گذاری و تمکین استفاده کرده‌اند. از آن‌جا که نتایج کامل‌تر و مفصل‌تری در زمینه تفاوت زنان و مردان در انتخاب استراتژیهای رد کردن ارائه نشده‌است، لذا اهمیت رساله‌ی حاضر، بررسی این استراتژی‌ها و تأثیر جنسیت بر انتخاب این استراتژی‌ها در زبان فارسی در جامعه زبانی شیراز می‌باشد.
فصل چهارم
بحث و بررسی داده ها
۴-۱- مقدمه
در این بخش نگارنده به تحلیل داده‌ها و بررسی و بحث پیرامون اهداف تحقیق می پردازد. نگارنده ۱۲ موقعیت متفاوت را طراحی کرده است که در هر موقعیت از پاسخ‌گو خواسته شده، تقاضا، دعوت، پیشنهاد یا تعارفی را رد کند. پاسخ‌گو باید خودش را در موقعیت‌ها فرض کند و پاسخ خود را تشریحی بنویسد. شخصی که از پاسخ‌گو درخواست تقاضا دارد و یا دعوت و تعارف و پیشنهادی را ارائه می‌کند، ممکن است در موقعیت اجتماعی بالاتر، پایین‌تر و یا مساوی با شخص پاسخ‌گو باشد. لذا پرسش‌ها در هر سه موقعیت فرض شده‌اند. هدف این تحقیق بررسی تأثیر عامل اجتماعی بر عمل ردکردن نبوده است، اما نگارنده این سه موقعیت را لحاظ کرده تا تنوع شرایط متفاوت و در نتیجه استراتژیهای گوناگون را کشف کند. زیرا عموم مردم استراتژی های متفاوتی را در برابر اشخاص گوناگون به کار می برند لذا اشاره به تفاوت سطح اجتماعی در میان تحلیل داده ها، لازم و ناگزیر می نماید. پس از توصیف و کشف استراتژی های ردکردن در میان اقشار مختلف مردم فارسی زبان جامعه زبانی شیراز، نگارنده استراتژیهای ردکردن عمده را جدا کرده و با طرح پرسش‌نامه‌ای چندگزینه‌ای در اختیار دو گروه زن و مرد قرار داده و پاسخ ها را تحلیل و بررسی کرده است.
۴-۲- استراتژیهای رد کردن در شرایط و موقعیت‌های مختلف
۴-۲-۱ ردکردن تقاضا
موقعیت اول:
پرسش اول: .شما کارمند یک اداره هستید.آخرهفته عروسی خواهرتان است. رییستان از شما می خواهد به اتاقش بروید و تقاضایی را بدین شرح بیان می‌کند.
رییس: برای آخر هفته یک ماموریتی پیش آمده. لطفاً خودتان را برای سفر به بوشهر آماده کنید.
شما:………………
درموقعیت اول ازپاسخ‌گودرخواست شده خودرا کارمندی فرض کند که تقاضای رییسش را رد می‌کند. رییس از لحاظ اجتماعی در رده بالاتری نسبت به کارمند قراردارد، لذا انتظار می رودعمل ردکردن برای پاسخ‌گو مشکل تر بوده و برای حفظ وجهه مثبت رییس تلاش بیشتری کند.
با بررسی پاسخ های بدست آمده برای این سوال نتایج زیر مشخص شد.
۱)استراتژی معذرت خواهی:
بیشترین استراتژی رد کردن در این پرسش استراتژی معذرت خواهی است. به عنوان مثال :
- عذر خواهی می کنم رییس اما آخر هفته عروسی خواهرم است نمی تونم به این مأموریت برم.
- خیلی معذرت می خوام، ولی عروسی خواهرمه آخر هفته.
- شرمندم جناب رییس، آخر این هفته عروسی خواهرمه.
از آن‌جا که عمل ردکردن ممکن است طرف مقابل ( مخاطب ) را آزرده و ناراحت کرده وحتی ممکن است مثلاً رابطه خویشاوندی را مورد خطر قرار دهد، معذرت‌خواهی استراتژی و شیوه‌ی مناسبی برای ردکردن است و اصطلاح ” ببخشید و معذرت می‌خواهم ” در ابتدای پاسخ کراهت عمل ردکردن را اعتدال ببخشیده و پذیرش عمل رد کردن را بالا می برد. در واقع کسی که عمل ردکردن را انجام می‌دهد می‌داند که عمل او رنجش دلخوری به همراه خواهد داشت لذا سعی می‌کند ابتدا معذرت خواهی کند وسپس دلیل ردکردن خود را به نحوی بگوید. علاوه بر اینکه معذرت خواهی به نوعی علاجی برای رفع رنجش ودلخوری احتمالی می باشد، نوعی صممیت و ادب را نشان می دهد.
۲)استراتژی دلیل و بهانه و توضیح
پروژه های پژوهشی دانشگاه ها درباره استراتژیهای رد کردن در زبان فارسی در جامعه ...
