شکل ۴- ۱۷- اثر سطوح مختلف دور آبیاری بر وزن تر ریشه
۴- ۱-۹ – اثر تیمارها بر وزن خشک ریشه
مقایسه میانگین سطوح مختلف بسترهای کاشت (شکل ۴-۱۸) نشان داد که استفاده از سوپرجاذب به میزان ۱۰ گرم در کیلو گرم خاک (a₃) سبب شد تا وزن خشک ریشه ۷۴/۱۴ گرم گردد. ولی در تیمار سوپرجاذب ۵ گرم در کیلوگرم خاک وزن خشک ریشه ۲۸/۵ گرم گردید.
جندقیان (۱۳۷۵) در پژوهشی با کارکرد سوپرجاذب در محیط کشت فیلودندرون نشان داد که با افزایش سوپرجاذب از صفر تا ۵۰ درصد حجمی، وزن تر و خشک ریشه و وزن تر وخشک اندام هوایی افزایش می یابد. زنگوی نسب و همکاران (۱۳۹۰) نشان دادند استفاده از پلیمر سوپرجاذب در وزن خشک ریشه اثر معنی داری دارد به طوریکه بیشترین وزن خشک و تر ریشه مربوط به تیمار ۴/. درصد پلیمر و دورآبیاری سه روز بود و کمترین وزن خشک و تر ریشه مربوط تیمار شاهد در تمام دورهای آبیاری بود.
مقایسه میانگین دورهای مختلف آبیاری (شکل ۴-۱۹) نشان داد که استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا وزن خشک ریشه ۱۱۸/۱۱ گرم گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز وزن خشک ریشه ۵۹۱/۸ گرم شد.
مقایسه میانگین اثر متقابل بستر کاشت و دور آبیاری (شکل ۴-۲۰) نشان داد که بیشترین وزن خشک ریشه در تیماری که سوپرجاذب ۱۰ گرم در کیلوگرم خاک به همراه دور آبیاری ۵ روز به میزان ۶۲/۱۶ گرم و در تیمار ۱۰۰ درصد خاک و در دور آبیاری ۱۰ روز وزن خشک ریشه ۲۹/۴ گرم مشاهده گردید.
شکل ۴- ۱۸- اثر سطوح مختلف بسترهای کاشت بر وزن خشک ریشه
شکل ۴- ۱۹- اثر سطوح مختلف دور آبیاری بر وزن خشک ریشه
شکل ۴- ۲۰- اثر متقابل بسترهای کاشت و دور آبیاری بر وزن خشک ریشه
استفاده از ورمی­کمپوست اثرات مثبتی روی ماده خشک و جذب عناصر غذایی گیاه دارد. اثر مطلوب ورمی­کمپوست احتمالاﱠ بدلیل مقادیر نسبتاً بالای عناصر غذایی و از رو افزایش فراهمی عناصر غذایی ماکرو و میکرو می­باشد (جات و اهلاوات، ۲۰۰۸). کومار و همکاران (۲۰۱۱) افزایش عملکرد را با افزایش مقدار ورمی­کمپوست گزارش نمودند. این افزایش عملکرد احتمالاً بدلیل وجود مقادیر بالاتر نیتروژن در دسترس می­باشد که برای تولید پروتئین­های ساختاری ضروری هستند. علاوه بر عناصر غذایی و مواد آلی، ورمی­کمپوست دارای مقادیر زیادی مواد هیومیکی می­باشد که این مواد از طریق بهبود زیست فراهمی عناصر غذایی خاص، بویژه آهن و روی (چن و همکاران، ۲۰۰۴) و اثر مستقیم بر متابولیسم گیاهی (نادری و همکاران، ۲۰۰۲) باعث افزایش رشد وعملکرد گیاه می­گردند (تارتورا، ۲۰۱۰).

تحت شرایط کم آبیاری فرآورده ­های فتوسنتز بیشتر به ریشه­ها تخصیص داده می­ شود. برخی از گیاهان در پاسخ به خشکی و کم آبیاری میزان جذب آب را از طریق حفظ نسبی رشد و افزایش نسبت ریشه به اندام هوایی افزایش داده و لذا آب قابل دسترس خاک به مقدار بیشتری در اختیار گیاه قرار می­گیرد (سینکی و همکاران، ۲۰۰۷).
۴-۱-۱۰- اثر تیمارها بر وزن تر برگ
مقایسه میانگین سطوح مختلف بسترهای کاشت (شکل ۴-۲۱) نشان داد که استفاده از ۵۰ درصد خاک + ۱۵درصد ضایعات برنج + ۲۰ درصد ورمی کمپوست + ۱۵درصد کود دامی (a₁₁) سبب شد تا وزن تر برگ ۴۷/۲۹ گرم گردد. ولی در تیمار شاهد وزن تر برگ ۷۳/۷ گرم است. رشتبری و علیخانی (۱۳۸۹) نشان دادند بیشترین مقدار وزن تر برگ، قطر ساقه و طول بوته از تیمار چهار درصد ورمی­کمپوست و آبیاری نرمال بدست آمد. به نظر میرسد افزایش رشد گیاه در شرایط تنش خشکی به دلیل بهبود حاصله در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در نتیجه کاربرد ورمی کمپوست باشد (رهبریان وهمکاران، ۲۰۱۰). یوما و مالاتی (۲۰۰۹) دلیل نسبی برتری ورمی کمپوست را در افزایش رشد گیاه و وزن تر برگ را به علت تولید مواد هیومیک و سایر مواد محرک رشد نظیر هورمون های رشد گیاهی، در طول فرایند تولید ورمی کمپوست توسط ریز موجودات و در نتیجه افزایش توده، فعالیت و تنوع زیستی میکروبی و بهبود حاصلخیزی خاک دانستند.
مقایسه میانگین دورهای مختلف آبیاری (شکل ۴-۲۲) نشان داد که استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا وزن تر برگ ۵۱۵/۱۸ گرم گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز وزن تر برگ ۴۷۴/۱۵ گرم شد.
شکل ۴- ۲۱- اثر سطوح مختلف بسترهای کاشت بر وزن تر برگ
شکل ۴- ۲۲- اثر سطوح مختلف دور آبیاری بر وزن تر برگ
۴-۱-۱۱- اثر تیمارها بر وزن خشک برگ
مقایسه میانگین سطوح مختلف بسترهای کاشت (شکل ۴-۲۳) نشان داد که استفاده از ۵۰درصد خاک + ۱۵درصد ضایعات برنج + ۲۰ درصد ورمی کمپوست + ۱۵ درصد کود دامی(a₁₁) سبب شد تا وزن خشک برگ ۸۸/۱۳ گرم گردد. ولی در تیمار ۱۰۰ درصد خاک وزن خشک ریشه زیتون ۲۳/۳ گرم است.
مقایسه میانگین دورهای مختلف آبیاری (شکل ۴-۲۴) نشان داد که استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا وزن خشک برگ ۶۱۵/۸ گرم گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز وزن خشک برگ ۹۹۱/۶ گرم شد.
مقایسه میانگین اثر متقابل بسترهای کاشت و دور آبیاری (شکل ۴-۲۵) نشان داد که بیشترین وزن خشک برگ در تیمار ۵۰ درصد خاک + ۱۵ درصد ضایعات برنج + ۲۰ درصد ورمی کمپوست + ۱۵درصد کود دامی به همراه دور آبیاری ۵ روز (a₁₁b₁) به میزان ۷۲/۱۴ گرم مشاهده شد و کمترین وزن خشک برگ در تیمار ۱۰۰درصد خاک و دور آبیاری ۱۰ روز (a₁b₂) به میزان ۸۷/۲ گرم می­باشد.
این موضوع با گزارش رشتبری و علیخانی (۱۳۸۹) مطابقت دارد. رشتبری و علیخانی (۱۳۸۹) نشان دادند در استفاده از ورمی کمپوست بیشترین وزن خشک اندام هوایی (برگ) در شرایط آبیاری نرمال (FC75/.) بدست آمد. استفاده از ورمی کمپوست اثرات مثبتی بر روی ماده خشک، عملکرد دانه و میزان پروتئین، جذب عناصر غذایی توسط گیاه دارد. اثر مطلوب ورمی کمپوست احتمالا به دلیل مقادیر نسبتا زیاد عناصر غذایی و از این رو افزایش فراهمی عناصر غذایی ماکرو و میکرو می­باشد (جات و اهلاوات، ۲۰۰۸).
استفاده کمپوست تفاله زیتون در مقادیر ۱۰ درصد و بالاتر بدلیل داشتن مواد سمی باعث کاهش رشد گیاه می­ شود اما مصرف ۴ تا ۸ درصد بدلیل داشتن مقادیر مواد سمی کمتر باعث تقویت خاک و رشد بهتر گیاه می­ شود (دیلک و یاسمین،۲۰۱۳). کاپاسو (۱۹۹۵) نشان داد که پلی فنل­های موجود در تفاله روغن زیتون باعث سمیت میکرو ارگانیسم­های خاک می­ شود و این یکی از دلایل اساسی عدم استفاده مستقیم آن در خاک­های زراعی می­باشد.
شکل ۴-۲۳- اثر سطوح مختلف بسترهای کاشت بر وزن خشک برگ
شکل ۴- ۲۴- اثر سطوح مختلف دور آبیاری بر وزن خشک برگ
شکل ۴- ۲۵- اثر متقابل بسترهای کاشت و دور آبیاری بر وزن خشک برگ
۴-۱-۱۲- اثر تیمارها بر نیتروژن برگ
مقایسه میانگین سطوح مختلف بسترهای کاشت (شکل ۴-۲۶) نشان داد که استفاده از بستر کاشت حاوی ۵۰ درصد خاک + ۲۵ درصد ضایعات برنج + ۲۵ درصد کمپوست زباله شهری (a₁₃) سبب شد تا نیتروژن ۲۹۵/۱ درصد گردد ولی در تیمار شامل ۱۰۰ درصد خاک (شاهد) نیتروژن گیاه ۶۸۳/۰ درصد است.
مقایسه میانگین دورهای مختلف آبیاری (شکل ۴-۲۷) نشان داد که استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا نیتروژن ۱۸۴/۱ درصد گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز نیتروژن ۱۵۲/۱ درصد شد.
مقایسه میانگین اثر متقابل بسترهای کاشت و دور آبیاری (شکل ۴-۲۸) نشان داد که بیشترین نیتروژن گیاه در تیماری که شامل ۵۰ درصد خاک + ۲۵ درصد ضایعات برنج + ۲۵ درصد کمپوست زباله شهری به همراه دور آبیاری ۵ روز (a₁₃b₁) به میزان ۳۲۰/۱ درصد مشاهده گردید و کمترین ارتفاع ساقه اصلی در تیمار ۱۰۰ درصد خاک به همراه دور آبیاری ۱۰ (a₁b₂) روز به میزان ۶۳/۰ درصد است.
عبدالعزیز (۲۰۰۷) بیشترین محتوای نیتروژن و کربوهیدرات را در تیماری که از کمپوست استفاده گردید مشاهده کرد. احتمالاً خواص فیزیکی و شیمیایی هیومیک اسید موجود در کمپوست، از طریق افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذایی و افزایش هورمون های تنظیم کننده رشد و همچنین افزایش فعالیت میکروارگانیسم ها (لیوس و پانک، ۲۰۰۵) باعث افزایش تجمع ازت توسط گیاه می شود و با افزایش ازت رشد گیاه و از آن جمله ارتفاع افزایش می یابد. نتایج آزمایش هو و بارکر (۲۰۰۴) نیز نشان دادند که کمپوست ضایعات باعث جذب مقادیر بالایی از عناصر نیتروژن، کلسیم، پتاس و منیزیم در برگ گیاه گوجه فرنگی می گردد. استوس و همکاران (۲۰۰۸) نیز در بررسی خود افزایش طول بوته گیاه را با بهره گرفتن از کمپوست زباله شهری گزارش نمودند. این محققین دلیل این امر را وجود مقادیر زیاد عناصر غذایی به ویژه نیتروژن و فسفر در کمپوست زباله شهری می­دانند.
یکی از دلایل عدم اختلاف معنی­دار، میزان جذب نیتروژن در تیمار آبیاری ناقص ریشه در مقایسه با تیمار با آبیاری کامل، افزایش تراکم ریشه در نتیجه تیمار آبیاری ناقص ریشه و لذا سطح تماس بالاتر آن با خاک و همچنین افزایش توانایی ریشه در جذب مواد غذائی از خاک گزارش شده است (هو و ژانگ، ۲۰۰۹). به­علاوه نتایج پژوهشی دیگر نشان داد که اعمال تیمار آبیاری ناقص ریشه سرعت معدنی شدن نیتروژن آلی در خاک را افزایش می­دهد. هم­چنین آبیاری مجدد بخشی از ریشه که مدتی خشک مانده، موجب افزایش سرعت نیترات زائی می­ شود (قیصری و همکاران، ۱۳۸۵). در این شرایط، نیتروژن بیشتری در اختیار گیاه قرار گرفته و میزان جذب بیشتر نیتروژن در تیمارهای آبیاری ناقص ریشه در مقایسه با تیمارهای کم آبیاری معمولی را فراهم می­ شود.
شکل ۴- ۲۶- اثر سطوح مختلف بسترهای کاشت بر نیتروژن برگ
شکل ۴- ۲۷- اثر سطوح مختلف دور آبیاری بر نیتروژن برگ
شکل ۴- ۲۸- اثرمتقابل بسترهای کاشت و دور آبیاری بر نیتروژن برگ
۴-۱-۱۳- اثر تیمارها بر فسفر برگ
مقایسه میانگین سطوح مختلف بسترهای کاشت (شکل ۴-۲۹) نشان داد که استفاده از بستر کاشت حاوی ۵۰ درصد خاک + ۱۵ درصد ضایعات برنج + ۲۰ درصد ورمی کمپوست + ۱۵ درصد کود­ دامی (a₁₁) سبب شد تا فسفر گیاه ۲۸۷/۱ درصد گردد. همچنین بین بسترهای کاشت _۱۱a و _۱۳ aاختلافی مشاهده نشد ولی در تیمار شامل ۱۰۰ درصد خاک (شاهد) فسفر گیاه (۷۸۳/۰ درصد) مشاهده شد.
استوس و همکاران (۲۰۰۸) نیز در بررسی خود افزایش طول بوته را با بهره گرفتن از کمپوست گزارش نمودند، این محققین دلیل این امر را وجود مقادیر زیادی عناصر غذایی به ویژه نیتروژن و فسفر در کمپوست زباله شهری دانستند. از طرفی می توان دلیل مزیت نسبی ورمی کمپوست به کمپوست زباله شهری در افزایش رشد گیاه را به علت تولید مواد هومیک و سایر مواد محرک رشد نظیر هورمون­های رشد گیاهی، در طول فرایند تولید ورمی کمپوست توسط ریز موجودات و در نتیجه افزایش زیست توده، فعالیت و تنوع زیستی میکروبی و بهبود حاصلخیزی خاک دانست. جات و اهلاوات (۲۰۰۸) معتقدند استفاده از ورمی کمپوست اثرات مثبتی روی ماده خشک، عملکرد دانه و میزان پروتئین، جذب عناصر غذایی توسط گیاه دارد. اثر مطلوب ورمی­کمپوست احتمالا به دلیل مقادیر نسبتا بالاتر عناصر غذایی و از این رو افزایش فراهمی عناصر غذایی ماکرو ومیکرو می­باشد.
نتایج مقایسه میانگین دورهای مختلف آبیاری (شکل۴-۳۰) نشان داد که استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا فسفر ۲/۱ درصد گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز فسفر ۱۶۵/۱ درصد شد.
شکل ۴- ۲۹- اثرسطوح مختلف بسترهای کاشت بر فسفر برگ
شکل ۴- ۳۰- اثرسطوح مختلف دور آبیاری برفسفر برگ
فصل پنجم
بحث، نتیجه گیری و پیشنهادها
۵-۱- تجزیه واریانس داده ­ها
تجزیه واریانس داده ­ها نشان داد که مقادیر متفاوت سوپرجاذب­های طبیعی و مصنوعی در خاک بر شاخص­ های رشد گیاه شامل ارتفاع ساقه اصلی، طول ریشه، کلروفیل، تعداد شاخه جانبی، قطر ساقه، وزن تر و خشک ساقه، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک برگ، نیتروژن و فسفر برگ تأثیر معنی­داری در سطح یک درصد داشته است.
۵-۲- اثر بستر کشت بر شاخص­ های رشد گیاه
نتایج نشان داد که کمترین رشد در تیمار شاهد دیده شد. کمترین ارتفاع ساقه، طول ریشه، وزن ریشه، ساقه و برگ و تعداد شاخه­ های جانبی در تیمار شاهد به طور معنی­دار کمتر از تیمارهای سوپرجاذب­ها و ضایعات آلی بود. بیشترین ارتفاع ساقه اصلی زیتون در بستر ۵۰ درصد خاک، ۱۵ درصد ضایعات برنج، ۲۰ درصد ورمی کمپوست و ۱۵ درصد کود دامی (۸/۱۰۰سانتی­متر) به دست آمد که افزایش معنی­دار نسبت به تیمار ۱۰۰ درصد خاک (شاهد) با ارتفاع ساقه اصلی، ۸۳/۶۶ سانتی­متر داشت. هیومیک اسید موجود در ورمی­کمپوست، از طریق افزایش ظرفیت تبادل یونی خاک و هورمون­های رشد، همچنین افزایش فعالیت میکروارگانیسم­ها باعث افزایش رشد و ارتفاع گیاه می­ شود (لوییس و پانک، ۲۰۰۵). استفاده از ورمی­کمپوست اثرات مثبتی روی ماده خشک و جذب عناصر غذایی گیاه دارد. اثر مطلوب ورمی­کمپوست احتمالاﱠ بدلیل مقادیر نسبتاً بالای عناصر غذایی و از اینرو افزایش فراهمی عناصر غذایی ماکرو و میکرو می­باشد (جات و اهلاوات، ۲۰۰۸).
اضافه کردن سوپرجاذب در هر دو حالت خشک و مرطوب شده نیز ارتفاع گیاه را افزایش داد. استفاده از ۱۰ گرم سوپرجاذب مرطوب شده سبب افزایش قابل ملاحظه طول ریشه و وزن خشک ریشه در مقایسه با شاهد و تیمارهای دیگر شد. شیخ مرادی و همکاران (۱۳۸۹) نشان دادند که استفاده از سوپرجاذب عملاً باعث نگهداری آب در خاک و کاهش تعداد دفعات آبیاری گردید که باعث افزایش نفوذ ریشه وعمق و توسعه آن در خاک و در نتیجه طول ریشه افزایش یافت. مطالعات پانایوتیس و همکاران (۲۰۰۴)، موسوی نیا (۱۳۸۴) و شفیعی (۱۳۸۲)، تاثیر پلیمرهای سوپرجاذب را در انبوهی و رشد ریشه تایید کردند.