=باقیماندهی مدل(هزینهی اختیاری غیرعادی)
مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی
مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی مدیریت سودی است که به دلیل انعطافپذیری اصول پذیرفتهشده حسابداری مدیریت با بهره گرفتن از روشهای مختلف پذیرفتهشده، سعی در اعمالنظر در اقلام تعهدی سود را دارد(هولسان[۵]،۱۹۹۰).
برای اندازهگیری مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی از اقلام تعهدی اختیاری استفاده میشود که حال برای برآورد اقلام تعهدی اختیاری از مدل زیر استفاده میشود:
که در آن :
=تفاوت میان سود قبل از اقلام غیرعادی و جریانهای نقد حاصل از فعالیتهای عملیاتی در دوره جاری
Ait-1= جمع داراییها در ابتدای دوره مالی
= تغییرات در فروش
=اموال،ماشین آلات و تجهیزات
ROA=نرخ بازده داراییها که از طریق تقسم سود خالص بر میانگین داراییها به دست می آید
= اقلام تعهدی اختیاری که بیانگر مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی میباشد
اندازه شرکت
اندازه شرکت یکی از عوامل مؤثر در سودآوری شرکتها بشمار میرود.یکی از عوامل ساختاری و درونی شرکتها که بر بازده و سودآوری آنها تأثیر دارد اندازه شرکت میباشد.
برای محاسبه اندازه شرکت از مجموع داراییهای شرکت در پایان هرسال لگاریتم گرفته میشود.
اهرم مالی
اهرم مالی به معنی وجود هزینههای ثابت در میان هزینههای شرکت است.اهرم مالی با گرفتن وام ایجاد میشود.
برای محاسبه اهرم مالی مجموع بدهیهای شرکت را بر مجموع داراییهای شرکت تقسیم میکنیم.
۱-۷ قلمرو تحقیق
۱-۷-۱ قلمرو موضوعی
قلمرو موضوعی پژوهش حاضر، رابطه بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی و مدیریت سود واقعی است.
۱-۷-۲ قلمرو مکانی
قلمرو مکانی پژوهش حاضر، شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است
۱-۷-۳ قلمرو زمانی
قلمرو زمانی پژوهش حاضر، سالهای بین ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ را در برمیگیرد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
ما در این فصل ابتدا تاریخچهای از حسابرسی و خدمات حسابرسی مالیاتی در ایران بیان میکنیم و سپس مفهوم و اهداف حسابرسی و نقشهای حسابرسی و عوامل توجیهکننده تقاضا برای حسابرسی را توضیح میدهیم و در ادامه قضاوت حرفهای حسابرس و ضرورت اجرای حسابرسی و فرایند حسابرسی را شرح میدهیم و همچنین مفهوم استقلال حسابرس و عوامل مؤثر بر استقلال حسابرس را توضیح میدهیم و سپس کیفیت حسابرسی و عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی را بیان میکنیم و همچنین رابطه کیفیت حسابرسی را با ریسک سرمایهگذاری شرح میدهیم و سپس مفهوم شفافیت سود و کیفیت سود را توضیح میدهیم و در ادامه روشهای ارزیابی کیفیت سود را شرح میدهیم و سپس مدیریت سود و عوامل مؤثر بر مدیریت سود و مدیریت سود خوب و بد را توضیح میدهیم و همچنین هموارسازی سود را بیان میکنیم و درنهایت مروری بر تحقیقات خارجی و داخلی میکنیم.
۲-۲ تاریخچه حسابرسی
ضرورت تأیید اطلاعات مالی از زمانی که فرمانروایان در ارتباط با گزارش باج و خراج خزانه حکومتی و بازرگانی قرار گرفتند احساس گردید.مدارک بهدستآمده در مورد تمدن بینالنهرین در ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نشاندهنده علامتهای کوچکی در کنار ارقام مربوط به دادوستدهای مالی بوده است. نقطهها و تیکها بیانگر وجود یک سیستم تأیید و تصدیق است یک کاتب خلاصهای از دادوستدها را تهیه مینمود و دیگری آن را تأیید میکرد احتمالاً"در اینجا بود که سیستم کنترلی تأیید و طبقهبندی وظایف سازمان یافت.
شواهد مربوط به مصر باستان، ایران و مدارک بهدستآمده به زبان عبری نیز چنین سیستمهایی را نشانمیدهد. تاریخچه اخیر حسابرسی به انقلاب صنعتی اروپا برمیگردد. در آن زمان برای اولین بار برخی از مدارک حسابداری، توسط حسابداران متخصص مورد آزمون قرار گرفت.
اگرچه این عمل دارای اثر بااهمیتی بر کار حسابرسی بود. اما حسابرسی حسابهای یک بنگاه اقتصادی به صورتی که امروزه انجام میپذیرد، در قرن نوزدهم متداول گردید. در این قرن، در بریتانیای کبیر، مسئولیت دفترداری ابتدا به حسابداری و سپس به حسابرسی تغییر شکل داد.
ادلبرگ معتقد است که حسابرسی در بریتانیا پاسخی به رکود اقتصادی آن کشور در سالهای ۱۸۱۵، ۱۸۳۶ و ۱۸۵۷ بوده است زیرا هر یک از این رکودها، زیانهای سنگین مالی و ورشکستگی تعداد زیادی از مؤسسات تجاری را به دنبال داشت. درنتیجه تأیید بیطرفانه صورتهای مالی شرکتهای ورشکسته بهمنظور حمایت از منافع وامدهندگان ضرورت یافت.
ازاینپس تأیید بیطرفانه صورتهای مالی جزئی از مسئولیت جدید حسابداران گردید. علاوه بر مورد فوق قانون شرکتهای بریتانیایی در سال ۱۸۶۲ شرکتهای عام را ملزم نمود که به تهیه و نگهداری مدارک حسابداری پرداخته و آن را به تأیید حسابداران مستقل برسانند درنتیجه نیاز بیشتری به خدمات حسابرسی مستقل احساس گردید. و مواضع این حرفه نوپا را هر چه بیشتر مستحکم کرد.
به نظر ادلبرگ به وجود آمدن حرفه حسابرسی به دلیل وجود این الزام قانونی بوده است اگرچه این دیدگاه بر اساس تجربه بهدستآمده دربریتانیا پایهگذاری شده است .واتزو زیمرمن به شواهد تاریخی اشاره میکنند که قدرت آن به قرن سیزدهم میلادی برمیگردد.
درحالیکه با توجه به مطالب فوق الزام قانونی برای انجام حسابرسی در بریتانیا تا اواسط قرن نوزدهم وجود نداشت، درنتیجه خدمات حسابرسی که قبل از این تاریخ ارائهشده بنا بر درخواست متقاضیان و بر اساس دلایل دیگری بهغیراز الزام قانونی صورت پذیرفته است.
به عقیده واتز و زیمرمن دلیل استفاده از خدمات حسابرسی نیاز به نظارت یک گروه بر فعالیت گروه دیگر است.
این اعتقاد با تئوری قراردادها که در چارچوب آن سازمان مجموعهای از قراردادهاست و حسابرس بهعنوانیک مکانیزم کنترلی، رعایت مفاد قراردادها را تضمین میکند، انطباق دارد.
در آمریکا، اولین حسابرسی در قرن نوزدهم و همزمان با سرمایهگذاری مالی بریتانیا در آن کشور انجام پذیرفت. بریتانیاییها حسابرسان خود را به همراه بردند تا به بررسی و تأیید ترازنامههای شرکتهایی که در آن سرمایهگذاری کرده بودند بپردازند.
حسابرسان بریتانیایی اهداف و دستورالعملهای متداول حسابرسی در بریتانیا را بهمنظور آشنا نمودن همکاران آمریکائیشان با هیات حسابرسی به آن کشور بردند.بعد از جنگ جهانی اول، اقتصاد آمریکا بهطور سریعی رشد کرد.در طی این دوره بسیاری از شرکتهای معتبر بهطور اختیاری از خدمات حسابرسی بهرهمند شدند و صورتهای مالی حسابرسی شده خود را در اختیار استفاده کنندگان برونسازمانی قراردادند.
دلیل شرکتها برای حسابرسی صورتهای مالی اساسی، اعتباربخشیدن به اقلام مندرج در گزارشهای مالی بود که نهتنها شانس دریافت سرمایه وتامین مالی از بازار سرمایه را بهبود میبخشید، بلکه اجازه میداد که تأمین مالی با هزینه کمتر انجام شود. در امریکا تا سال ۱۹۳۳ یعنی زمان تصویب قانون اوراق بهادار، هیچگونه الزام قانونی برای انجام حسابرسی مستقل، وجود نداشت.
این قانون شرکتهای سهامی عام را ملزم نمود که اطلاعات موردحسابرسی اعم از کمی یا کیفی را منطبق با دامنه حسابرسی فراهم نماید. همچنین حسابرسی را ملزم نمود که نسبت به مطلوبیت صورتهای مالی ارائهشده توسط مدیریت اظهارنظر نمایند (نیکخواه بهرامی، ۱۳۸۵).
۲-۳ استفاده از خدمات حسابرسان در امور مالیاتی در ایران
در تیرماه سال ۱۳۲۸ شمسی، چهارمین قانون مالیات در ایران با عنوان قانون مالیات املاک و مالیات بر درآمد به تصویب مجلس ملی رسید. برای اولین بار در این قانون استفاده از خدمات حسابرسان حرفهای و خبره در امر حسابرسی مالیاتی مطرح گردید.
بهموجب ماده ۳۰ قانون مزبور مقرر گردید: هر موقع که انجمن محاسبین و کارشناسان قسمخورده در کشور تشکیل شود وزارت دارایی مکلف است نتیجه رسیدگی محاسبین قسمخورده را در مورد حساب یا ترازنامه هر بازرگان یا شرکت بپذیرد.در این صورت برای تشخیص مالیات مؤدی دیگر حاجت رسیدگی به دفاتر نخواهد بود.
اما در عمل هیچگونه اقدامی برای ایجاد این انجمن حرفهای صورت نگرفت و ماده مزبور عملی نگردید.
پنجمین قانون مالیات با عنوان قانون مالیات بر درامد و املاک مزروعی و مستغلات و حق تمبر در فروردینماه ۱۳۳۵ شمسی به تصویب رسید. بهموجب ماده ۶ و۸ و ۱۶ قانون مزبور، بازرگانان شرکتها و سایر شخصیتهای حقوقی مکلف گردیدند که به همراه ترازنامه و حساب سود وزیان خود، اظهارنامه مالیاتی تسلیم و دفاتر قانونی نگهداری نمایند و برای رسیدگی به مأموران مالیاتی ارائه دهند در ماده ۳۳ قانون اخیر تشکیل انجمن محاسبین و کار شناسان قسمخورده همانند ماده ۳۰ چهارمین قانون مالیاتها مصوب ۱۳۲۸ تصریح گردید.ماده یادشده ضمن قبولی نتیجه رسیدگی و گزارش حسابداران قسمخورده در ادامه مقرر نمود که آییننامه طرز کار و انتخاب کارشناسان و محاسبین قسمخورده را وزارت دارایی تهیه و تصویب می کند که در تاریخ ۱۶ مردادماه ۱۳۴۰ آییننامه یادشده ، تهیه گردید و بالاخره اساسنامه انجمن متشکل بر۲۴ ماده و تبصره در اردیبهشتماه ۱۳۴۲ به تصویب رسید و بدین ترتیب اولین جامعه حسابداران و حسابرسان قانونی در ایران به نام انجمن محاسبین قسمخورده و کار شناسان حساب ایران شکل گرفت. اما این انجمن در عمل فعالیتی انجام نداد تا اینکه انجمن دیگری با عنوان انجمن حسابداران ایران در خردادماه ۱۳۴۳ تصویب و به ثبت رسید.این انجمن نیز همانند انجمن قانونی محاسبین قسمخورده در عمل هیچگونه فعالیتی را انجام نداد و سرانجام در ۲۸ اسفندماه ۱۳۴۵ قانون مالیاتهای مستقیم بهعنوان ششمین قانون مالیات در ایران به تصویب رسید.
فصل هفتم قانون مذکور از ماده ۲۷۵ الی ماده ۲۸۱ به استفاده از خدمات حسابداران در امر تشخیص و تشکیل کانون حسابداران رسمی اختصاص داده شد.
در قانون یادشده برای نخستین بار علاوه بر دفاتر موضوع قانون تجارت استفاده از دفاتر دیگر و فرمها و وسایل حساب نیز مجاز شناخته شد،در شهریورماه ۱۳۴۶ و در مفاد ماده ۲۷۶ و۲۷۷ قانون مالیاتهای مستقیم آییننامه شرایط و طرز انتخاب و وظایف و ترتیب رسیدگی حسابداران رسمی به تصویب رسید.
اما به دنبال اصلاحاتی که سالهای ۱۳۴۸، ۱۳۴۹ و ۱۳۵۱ در قانون مالیاتها صورت گرفت، اساسنامه کانون حسابداران رسمی به استناد تبصره ۲۰ ماده ۲۷۵ قانون مزبور در اسفندماه ۱۳۵۱ مورد تصویب و بالاخره در سال ۱۳۵۴ کانون حسابداران رسمی به ثبت رسید.
تا آذرماه سال ۱۳۵۴ بهغیراز کانون حسابداران رسمی که طبق قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۱۳۴۵ و اصلاحیههای بعدی آن وظیفه حسابرسی مالیاتی آنهم با توجه به نیاز وزارت دارایی با شرط اختیار رد و قبول گزارش حسابداران رسمی از سوی مأموران مالیاتی، سازمان دیگری وجود نداشت. تا اینکه شرکت سهامی حسابرسی در وزارت آب و برق تأسیس گردید که وظیفه حسابرسی مالی و عملیاتی واحدهای وابسته به این وزارتخانه و همچنین بهموجب ماده ۵ اساسنامه انجام خدمات حسابرسی برای سایر وزارتخانهها در صورت درخواست آنها را بر عهده داشته است.
اما ازآنجاییکه وزارت دارایی وجود چنین سازمانی را بهموجب تبصره ۳ ماده ۸ اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم مصوب سال ۱۳۵۳ به شرح ذیل پیشبینی کرده بود:
- بی ارزش نمودن کارهای خانگی؛.
نظام سرمایه داری با ارزش دادن به عرصه عمومی و بی اهمیت کردن عرصه خصوصی، ضرری جبران ناپذیر به مقام والای زن در کارهای خانگی وارد نمود. به مرور زمان با تلقینات نظام سرمایه داری حیات اجتماع در گرو کارهای خارج از منزل نهفته بود و زنان از کارهای خانگی خود احساس شرمندگی می نمودند زیرا ارزش هر فرد به کاری بود که انجام می دهد و مزدی که کسب می نمود. در حالی زنان فقط وظیفه شستن و رفتن و بچه داری را بر دوش می کشیدند.
فصل سوم
جایگاه زن در قرآن و حدیث
بخش اول : هویت انسانی برابر زن و مرد
بخش دوم : جایگاه مختص رفتاری و حقوقی زن
بخش سوم : جایگاه متعادل اخلاقی، عملی و حقوقی زن و مرد
بخش چهارم : نقش زن و مرد در تکامل متقابل یکدیگر
بخش پنجم : لزوم حضور و مشارکت زنان در جامعه
مقدمه فصل:
خداوند متعال زن و مرد را در آفرینش و خلقت از یک گوهر آفرید[۵۳۸]و در حقیقت و هویت انسانی آن ها، تفاوتی قرار نداد و روح را[۵۳۹] تشکیل دهنده آن حقیقت، نهاد و بدن را ابزاری در اختیار روح گذاشت تا فرد قادر باشد به کمالات انسانی نائل گردد. برای رسیدن آدمی به این کمالات بنابر اقتضای ربوبیتش، راهنمایی بشر را به عهده گرفت و هدایت او را از طریق فطرت[۵۴۰] وارسال رسل و انزال کتب[۵۴۱] تضمین نمود و چارچوبی قانونمند را در نظام هستی استوار گرداند و آن را حدود الهی شمرد[۵۴۲] و در طرح قوانین به ابزارهای وجود انسان؛ فطرت، قدرت، جنسیت و . . . او توجه نمود. انسان ها را به واسطه رنگ، نژاد، جنسیت. . .امتیاز نبخشید و رمز فضیلت و برتری انسان ها را در تقوا [۵۴۳] بنیان نهاد و آن را سرمایه ای دست یافتنی توسط مرد و زن قرار داد. هویت انسانی آن ها را همپا و همسنگ یکدیگر بیان نمود و هویتی مختص برای هر یک از دو جنس بنیاد نهاد و او را با توجه به هویت مشترک و مختص، شرایط، تفاوت ها و امکانات، موظف به انجام اعمالی مشترک و مختص نمود و برای اصناف و گروه های مختلف قوانین و مقررات مشخصی را طرح کرد و در مقابل وظایف و اعمال مشترک، حقوقی مشترک را برای انسان ها در نظر گرفت؛ حق حیات، مساوات، آزادی، تعیین سرنوشت. . . و در مقابل وظایف اختصاصی، حقوقی خاص تعیین نمود؛ حق سرپرستی(قیومیت)، حق مادری . . .
این بخش به بررسی جایگاه زن در اسلام می پردازد و چون کلام معصوم علیهم السلام تبیین کننده کلام الهی است،[۵۴۴] آیات و احادیث در کنار هم بررسی می شود. قبل از ورود به بحث ذکر دو نکته لازم است:
الف- فرهنگ مسلمین که تا حدودی تحت تأثیر فرهنگ های بیگانه قرار گرفته است، جدای از فرهنگ خالص اسلامی می باشد و نقاط افتراق این دو-که البته تباین کلی نیز ندارد- قابل دفاع نبوده بلکه باید در پالایش آن از هر گونه خطا و اشتباه کوشید. در این فصل سخن از فرهنگ اسلام است که بر اساس نیازهای فطری بشر پایه ریزی شده است و به سنت های اشتباه مسلمین که گاه در نقطه ای مقابل اسلام قرار دارد، نمی پردازد.(لازم به ذکر است در فصل دوم در بررسی عوامل مذهبی پیدایش فمینیسم به فرهنگ مسلمین اشاره شده است)
ب- این پایان نامه به رفع شبهات موجود در مباحث فقهی نپرداخته بلکه هدف آن بررسی آیات و احادیثی است که در زمینه حقوق مشترک و اختصاصی زنان وارد شده است تا در بخش آخر این حقوق با درخواست های فمینیست ها مقایسه شود و چگونگی مطابقت این درخواست ها و حقوق، با فطرت انسان ها ارزیابی گردد.
بخش اول
تساوی زن و مرد در برخورداری از مواهب تکوینی و تشریعی(هدایتی)
با تدبر در آیات الهی قرآن کریم روشن می شود که انسان ها دارای دو هویت طولی می باشند؛ هویت انسانی و هویت جنسی. هویت انسانی که پایه و اساس انسانیت و در رتبه برتر و درجه عالی تر است، مشترک بین زن و مرد می باشد. حقیقت این هویت، روح انسان است و بدن، همانند ابزاری می باشد که در انجام فعالیت های دنیوی در اختیار آن قرار دارد و هویت جنسی او را تشکیل می دهد. روح، وجودی است مجرد که نه مذکر است و نه مؤنث. بدین ترتیب آیات شریفه الهی برای هدایت بشر به تعلیم و تزکیه نفس آدمی پرداخته است تا او را به سوی کمالات راهنمایی کند.
کمالات انسانی را نیز در مبدأ شناسی، معاد شناسی و وحی و رسالت شناسی می داند، یعنی کمال، در داشتن جهان بینی الهی است و در فهم این سه اصل دینی نه مذکر بودن شرط است و نه مؤنث بودن مانع. انبیاء علیهم السلام هم که انسان ها را به این سه اصل دعوت نموده اند، نه این که دعوتنامه ای خاص برای مردها فرستاده اند و نه زن ها را از شرکت در این امور محروم داشته اند.[۵۴۵] انسان ها اعم از زن و مرد با وجود هویت انسانی مشترک، دارای وظایف و حقوق[۵۴۶]مشترکی هستند و با توجه به هویت جنسی مختص وظایف و حقوق خاصی دارند. این بخش هویت انسانی و جایگاه مشترک بین زن و مرد را بررسی خواهد نمود.
۱-وحدت در آفرینش و برخورداری از مواهب دنیوی
قرآن کریم پس از بیان آن که جوهر و روان انسان ها واحد و یگانه است، و در قوا و ابزارهای ادراکی برابرند و مواهب طبیعی و تشریعی یکسانی در اختیار آن ها قرار گرفته است. بدین روی در هویت انسانی، دارای جایگاه مشترکی هستند و در این جایگاه برابر، جهت رسیدن به کمالات انسانی، وظایف یکسانی از آن ها درخواست شده است که در مقابل انجام آن ها می توانند به خصوصیات و ویژگی های مشترکی دست یابند و از قرب الهی برخوردار گردند. بنابراین هویت انسانی مانع تفکیک نقش های مشترک آن ها نمی شود.
اینک جهت تبیین هویت انسانی و جایگاه مشترک بین زن و مرد در خلقت و برخورداری از مواهب دنیویی به موارد ذیل اشاره می شود:
۱-۱-آفرینش از نفس واحد
قرآن کریم اصل و ریشه تمام انسان ها اعم از زن و مرد را یکسان دانسته و خلقت آن ها را از یک جنس و واقعیت می داند«یَأَیهَُّا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکمُ مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنهَْا زَوْجَهَا وَ بَثَّ مِنهُْمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَ نِسَاءً وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا »[۵۴۷]
علامه طباطبائی مقصود از نفس واحد را نفس انسانی می داند و می فرماید: «و نفس چیزى است که انسان بواسطه آن انسان است و آن عبارت است از مجموع روح و جسم در دنیا و روح به تنهایى در زندگى برزخ»و اولین نمونه ظهور یافته این حقیقت را حضرت آدم (ع) می دانند.[۵۴۸]بدین روی در اسلام هر زنی از دنده شوهرش آفریده نشده است، بلکه این آیه مبارکه بیانگر آن است که جنس زن و مرد یکی است و هر دو از نفس انسانی خلق شده اند.[۵۴۹]
۱-۲-آفرینش زوج انسان ها
خداوند تبارک و تعالی انسان ها را نیز همانند سایر موجودات زوج آفرید « وَ خَلَقْنَاکمُْ أَزْوَاجًا »[۵۵۰]و ازواج را به صورت جنس مذکر و مؤنث قرار داد« فجََعَلَ مِنْهُ الزَّوْجَینِْ الذَّکَرَ وَ الْأُنثى»[۵۵۱] تا از نفس و هویت یکدیگر باشند« وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکمُْ أَزْوَاجًا وَ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَ حَفَدَه . . »[۵۵۲] و موجب بقا و استمرار نسل بشری گردند.[۵۵۳] بدین روی اسلام سرشت و طینت زن و مرد را یکی می داند.
۱-۳-اشتراک در تعدیل و تسویه (نظم و هماهنگی)
خداوند متعال انسان را از هر نظر(جسمی و روحی) موزون و شایسته آفرید[۵۵۴]« الَّذِى خَلَقَ فَسَوَّى »[۵۵۵]و در این آفرینش نظم ویژه ای برقرار نمود. « الَّذِى خَلَقَکَ فَسَوَّئکَ فَعَدَلَک»[۵۵۶]و آن را بهترین نظام و قوام[۵۵۷] قرار داد. « لَقَدْ خَلَقْنَا الْانسَانَ فىِ أَحْسَنِ تَقْوِیم »[۵۵۸]
۱-۴-اشتراک در دمیدن روح الهی
خداوند لطف و رحمتش را مشمول تمام انسان ها گردانده و میان بدن و روح را ارتباط بر قرار نمود.[۵۵۹] « ثُمَّ سَوَّئهُ وَ نَفَخَ فِیهِ مِن رُّوحِهِ . . »[۵۶۰] و آن را به جهت بالا بردن مقام آدم منسوب به خویش ساخت[۵۶۱]« فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِى. . »[۵۶۲]،[۵۶۳]
۱-۵-اشتراک در فطرت الهی
یکی از راه های هدایت انسان به سوی سعادت[۵۶۴]، فطرتی است که خداوند تبارک و تعالی در نهاد هر انسانی اعم از زن و مرد یکسان قرار داده تا او را به سوی توحید[۵۶۵] فراخواند. : « فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتىِ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَْا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ . . .»[۵۶۶]
۱-۶-یکسانی، همانندی، همگونی در قوا و ابزار ادراکی
خداوند تبارک و تعالی پس از خلقت انسان ها، بدون آن که اختلافی بین جنس زن و مرد قائل باشد، کانال ها و ابزارهای ادراکی یکسان در وجود آن ها قرار داد و آن ها را به جهاز حس و فکرمجهز نمود[۵۶۷] تا به شناخت حق نائل شوند. «قل هو الّذی انشأکم و جعل لکم السّمع و الابصار و الافئده قلیلاً ما تشکرون»[۵۶۸]
۱-۷-اشتراک در برخورداری از مواهب و امکانات طبیعی
خداوند بلند مرتبه پس از آفرینش انسان ها، نعمت های بسیاری در زمین و آسمان در اختیار او قرار داد. همو زنان را محروم نساخت تا مردان بهره مند شوند بلکه نعمت هایش یکسان در دسترس بشر قرار گرفت تا هر کس با تلاش و کوشش خود بتواند از آن بهره ای گیرد. برخی از این نعمت ها در گفتار قرآن کریم عبارتند از :
۱-۷-۱-برخورداری از مواهب موجود در آسمان ها و زمین:
َخداوند تبارک و تعالی پس از خلقت آسمان ها و زمین بر آن تسلط یافت، در حالی که استیلاى خدا توأم با علم و دانش[۵۶۹] است و در بهره برداری از این موهبت تفاوتی میان دو جنس قرار نداد.«هو الّذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا ثمّ استوی الی السّماء فسوّاهنّ سبع سموات و هو بکلّ شیء علیم»[۵۷۰]
۱-۷-۲-نزول باران و پرورش ارزاق:
خداوند تبارک و تعالی با نزول باران به پرورش روزی ها برای تمام انسان ها اعم از زنان و مردان پرداخت.«الّذی جعل لکم الارض فراشا و السّماء بناء و انزل من السّماء ماء فاخرج به من الثّمرات رزقا لکم . .»[۵۷۱]
۱-۷-۳-مسخر نمودن آسمان ها و زمین برای تمام انسان ها:
خداوند متعال پس از خلقت آسمان ها و زمین، آن ها را در تسخیر انسان ها قرار داد تا از این مواهب بهره مند شوند«و سخّر لکم ما فی السّموات و ما فی الارض جمیعاً منه . . »[۵۷۲] در برخی از آیات نحوه بهره مندی از این مواهب را نیز به بشر آموخته است تا با حرکت کشتی ها، دریا را تحت اراده خویش قرار دهد و با آبیاری، زمین مرده را زنده گرداند . . . « إِنَّ فىِ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافِ الَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْفُلْکِ الَّتىِ تجَْرِى فىِ الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتهَِا . . . »[۵۷۳]
۱-۷-۴-اجازه بهره مندی از مواهب حلال دنیوی:
از نظر اسلام زن و مرد در تحصیل احتیاجات زندگی و آن چه مایه قوام حیات انسانی است، برابر می باشند. «فکلوا ممّا رزقکم الله حلالاً طیّباً و اشکروا نعمت الله . . »[۵۷۴]
جدول۴-۲ وضعیت تحصیلی و جنسیت شرکت کنندگان ۶۹
جدول ۴-۳ میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای درک خطرات ترافیکی بر حسب گروه ۶۹
جدول ۴-۴ میانگین و انحراف استاندارد نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و با تجربه ۷۰
جدول ۴-۵ میانگین و انحراف استاندارد رفتار پر خطر رانندگی در دو گروه رانندگان مبتدی و با تجربه ۷۰
جدول ۶-۴ نتیجه آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA) برای نمره درک خطرات ترافیکی ۷۱
جدول ۷-۴ نتیجه آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA) برای نمره مولفه های نگرش ۷۲
جدول ۸-۴ نتیجه آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) برای نمره رفتارهای پرخطر رانندگی ۷۳
جدول ۹-۴ میانگین و انحراف استاندارد نمرات پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل رانندگان مبتدی ۷۴
جدول ۱۰-۴ نتیجه آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره (MANCOVA) برای نمرات درک خطر ۷۶
جدول ۱۱-۴ نتایج آزمون ANCOVA برای مولفه های نگرش ۷۷
جدول ۱۲-۴ نتیجه آزمون تحلیل کوواریانس (ANCOVA) برای نمره رفتار پرخطر رانندگی ۷۸
چکیده
عوامل بروز تصادفات ترافیکی به سه دسته عوامل محیطی، عوامل فنی و عوامل انسانی تقسیم میشوند. پژوهشهای روانشناسی عموماً بر عوامل انسانی به عنوان عامل اصلی در شکل گیری تصادفات رانندگی متمرکز می شوند. هدف از پژوهش حاضر، مقایسه رفتارهای پرخطر رانندگی، درک خطرات ترافیکی و نگرش نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز بر اساس الگوی نظریه رفتار برنامه دار در رانندگان مبتدی و باتجربه و بررسی اثربخشی آموزش بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پرخطر مبتدیان بود. مطالعه در هدف اول توصیفی از نوع علّی ـ مقایسهای و در هدف دوم شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. نمونه آماری پژوهش حاضر ۱۰۰ نفر از دانشجویان و کارمندان دانشگاه فردوسی برای مطالعه اول بودند. از میان راننده های مبتدی ۲۰ نفر به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل برای مطالعه دوم قرار داده شدند. رفتارهای پرخطر رانندگی با بهره گرفتن از پرسشنامه رفتار رانندگی منچستر و درک خطرات ترافیکی با بهره گرفتن از پرسشنامه درک خطرات ترافیکی راندوم مورد بررسی قرار گرفت. برای سنجش نگرش نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز در رانندگی از پرسشنامه محقق ساخته بر اساس الگوی نظریه رفتار برنامه دار که مولفه های نگرش، قصد، کنترل رفتاری ادراک شده، هنجارهای ذهنی، توصیفی و اخلاقی را مورد اندازه گیری قرار می داد، استفاده شد. همچنین یک برنامه آموزشی ۵ جلسهای به گروه آزمایش ارائه شد و رفتار پرخطر رانندگی، نگرش و درک خطرات ترافیکی دو گروه آزمایش و کنترل در دو مرحله پیش و پسآزمون سنجیده شد. نتایج مطالعه اول نشان داد که درک خطرات ترافیکی رانندگان مبتدی کمتر از باتجربه ها است. همچنین رانندگان باتجربه نگرش مثبتتری نسبت به رعایت سرعت و سبقت مجاز در رانندگی نسبت به مبتدیان داشتند. در رفتارهای پرخطر رانندگی بین مبتدیان و باتجربهها تفاوتی دیده نشد. نتایج مطالعه دوم نشان داد که آموزش به رانندگان مبتدی نسبت به گروه کنترل منجر به افزایش درک خطر شد. همچنین، انگیزه، هنجارهای ذهنی و ادراک کنترل رفتاری آنها را نسبت به رعایت قوانین سرعت و سبقت بیشتر کرد. بعد از ارائه آموزش تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در رفتارهای پرخطر رانندگی معنادار بود. برای نتیجه گیری، رانندگان مبتدی نسبت به باتجربهها از درک خطر پایین تر و نگرش منفیتر برخوردار بودند. از طریق آموزش میتوان درک خطر رانندگان مبتدی را افزایش داد، انگیزه، هنجارهای ذهنی و ادراک کنترل رفتاری آنها را نسبت به رعایت قوانین سرعت و سبقت بیشتر کرد و میزان ارتکاب به رفتارهای پرخطر رانندگی را کاهش داد.
کلید واژهها: رفتارهای پرخطر رانندگی، درک خطرات ترافیکی، نگرش، رانندگان، مبتدی، باتجربه، آموزش
فصل اول: مقدمه پژوهش
بیان مسأله
تقریباً بیش از یک قرن است که علم روانشناسی به گونه ای توسعه یافته که همه ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد و با مطالعهی علمی رفتار انسان در حوزههای مختلف نقش بسزایی در ارتقاء فرهنگ جوامع داشته است. یکی از حوزههای رفتاری که تقریباً در اواخر قرن گذشته مورد توجه روانشناسان قرار گرفته، رفتارهای ترافیکی بوده است. گیبسون و کروکز (۱۹۳۸، نقل از گروگر، ۲۰۰۲) دو روانشناس مشهور اشاره می کنند که “در اوایل ظهور زندگی ماشینی از میان همهی مهارتهایی که زندگی متمدن از انسان طلب میکند رانندگی اتومبیل یکی از مهمترین هاست، حداقل به این دلیل که خطا در آن بزرگترین تهدید زندگی اوست".
مطالعات در کشورهای توسعه یافته نشانگر این امر است که عامل انسانی در ۹۵% تصادفات خیابانی نقش دارند، بنابراین تصادفات خیابانی بیشتر نتیجهی عملکرد بد رانندگان است و نه نقص فنی وسایل نقلیه (روسنبلوم و والتز[۱]، ۲۰۱۰)، اگر چه بخش عمده ای از رفتار خطرزای رانندگان غیر عمدی است. در ایران نقش عوامل انسانی در تصادفات جادهی بین ۹۰-۹۵% گزارش شده است (آیتی، ۱۳۷۱). خراسانی زواره، محمدی، لافلام و نقوی (۲۰۰۸) در مطالعات خود نرخ مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در ایران را ۳۴۱ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده اند. بنابراین عملکرد ایمن و شایسته در رانندگی یک مهارت ضروری در زندگی اجتماعی مدرن است، از این رو درک عوامل مرتبط با رفتار رانندگی مناسب به افزایش عملکرد بهینه در رانندگان منجر می شود.
هرچند ماشین برای نسل بشر آسودگی به ارمغان آورده است؛ هم زمان سوانح آن برای بشر مرگ آفرین بوده است. ایران از این نظر دارای یک وضعیت بحرانی است زیرا به طور استثنایی رتبه اول سرانه مرگ در جادهها را داراست. رتبه اولی که هیچگاه کاهش نیافته است. با این حال در جوامع دیگر نیز سوانح خسارت آفرین است. تحقیقات نشان میدهد که تنها در آمریکا خسارات ناشی از تصادفات رانندگی برابر ۶/۲۳۰ میلیون دلار است. بیشتر پژوهشها معتقدند که این سوانح رانندگی، رویدادهایی هستند که بر اثر عملکرد نادرست انسانی و رفتارهای مخاطره آمیز آنان ایجاد میشوند. به همین دلیل در طول سال ها، تعیین رفتار مخاطره آمیز مرکز توجه روانشناسان بوده است و آنها متغیرهای مختلفی از آن جمله متغیرهای جمعیت شناختی را مورد بررسی قرار دادند و یافتههای گوناگونی بدست آوردند. به عنوان مثال فتچنهاور و رود در بررسی خود به این نتیجه رسیدند که مردان به خاطر نگرش مثبت به خطر کردن، بیش از زنان رفتار مخاطره آمیز انجام میدهند. اما هیچ کدام از آن یافته ها آنچنان که باید راهگشا نبود. بعدها این پژوهشگران مرکز توجه خود را به سوی تعیین ویژگیهای شخصیتی که منجر به رفتار مخاطره آمیز میگردد؛ تغییر دادهاند. از مهمترین این ویژگیهای تاثیرگذار در سوانح اضطراب، پرخاشگری، تکانش پذیری، مسئولیت ناپذیری و هیجان طلبی است (عریضی، براتی، ۱۳۹۰).
سوانح رانندگی هر ساله جان میلیونها نفر را در سراسر جهان میگیرد و خانوادههای بسیاری را عزادار، درمانده و یا معلول میکند. در کشور ما، سالانه حدود ۲۲۵۰۰ نفر در اثر حوادث مرگبار رانندگی جان خود را از دست میدهند و حدود بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر مجروح و یا معلول شده و راهی بیمارستانها میگردند. این آمار تکان دهنده جانی و مالی همواره باعث نگرانی است و باید در جهت کاهش آن اقدامات موثری انجام گیرد (شفیع آبادی، اکبری و اسماعیلی، ۱۳۸۹). سه عامل (جاده، وسیله نقلیه و انسان) در بروز سوانح موثرند ولی عامل انسانی مهمترین نقش را ایفا میکند. در این زمینه متغیرهایی چون توجه، ادراک، خستگی، داروها، سن و… نقش تعیین کننده ای دارند.بررسی و شناسایی این عوامل میتواند نقش مهمی در پیشگیری از سوانح رانندگی داشته باشد.
لازم به تذکر است دو عامل مهم دیگر یعنی ایمن سازی جادهها و به روز کردن تجهیزات وسایط نقلیه برای کاهش سوانح رانندگی هیچگاه نباید مورد غفلت قرار گیرد و مسئولین ذیربط برای نجات جان و مال انسانها باید در جهت تأمین امکانات ضروری در این زمینه ها نهایت تلاش را داشته باشند. امیدواریم مطالب این پژوهش بتواند در زمینه نقش عامل انسانی در کاهش سوانح رانندگی برای رانندگان عزیز، برنامه ریزان امور رفت و آمد و مسئولان ذیربط مفید واقع شود.
تحقیقات نشان دادهاند که یکی از مهمترین عوامل انسانی که در ایجاد تصادفات نقش دارند شامل رفتارهای پرخطر رانندگی[۲] (منستید[۳] و همکاران،۱۹۹۰، به نقل از هاشمی،۱۳۹۰) است. رفتارهای پرخطر رانندگی شامل مجموعه رفتارهای غلط در رانندگی میباشد و ارتباط آن با جنسیت (رسنبلام و ولف[۴]، ۲۰۰۲)، سن (کانستانیو[۵] و همکاران، ۲۰۱۱)، عدم تجربه (لوی[۶]، ۱۹۹۰)، استرس (دونووان[۷] و همکاران، ۱۹۸۳)، مصرف الکل، پرخاشگری یا افسردگی (سیمون و کاربت[۸]، ۱۹۹۶)، تکانشگری و هیجان خواهی (آسلی، مک گورین و مک نئال، ۲۰۰۳)، کاهش توانائی شناختی (آدریان و راسکل[۹]، ۲۰۱۱) تایید شده است. در رابطه با رفتارهای پر خطر در ترافیک مردان بیش از زنان رفتارهای پر خطر رانندگی نشان می دهند و گرایش بیشتری نسبت به تخلفات رانندگی دارند در حالیکه زنان نسبت به مردان لغزشهای رانندگی بیشتری را گزارش می کنند (راهودس و پیویک[۱۰]، ۲۰۱۰). تجربه رانندگی بطور منفی با رفتارهای رانندگی ایمن مرتبط است. بنابراین سالهای اولیه رانندگی با میزان بالاتر تصادفات همراه است. تحلیل تصادفات اغلب نشان میدهد که خطر تصادف رانندگان جوانتر به خصوص فورأ بعد از گرفتن گواهینامه بالاتر است. رانندگان مبتدی، مهارتهای ضعیفتری برای کنترل وسایل نقلیه دارند و کمبود مهارت های ادراکی و شناختی مورد نیاز برای رانندگان ایمن عامل دیگری است که رانندگی پرخطر را در رانندگان مبتدی و به خصوص در رانندگان جوان موجب می شود (هاشمی،۱۳۹۰).
از عوامل دیگری که بر رفتارهای پرخطر رانندگی اثر می گذارند نابهنجاری، سرپیچی از قوانین و مولفههای انگیزشی و اجتماعی است (ریسن[۱۱]، ۱۹۹۰ نقل از هاشمی، ۱۳۹۰). نابهنجاری یعنی انحراف از هنجارهای اجتماعی، افرادی که نمره بالاتر در نابهنجاری می گیرند، به احتمال بیشتری در رفتارهای پرخطر رانندگی و تصادف درگیر میشوند (اولتدال و راندمو[۱۲]، ۲۰۰۵). انگیزش یکی از موضوعات مهم در تخلفات رانندگی است. این که چه عاملی رانندگان را برای مرتکب شدن به این رفتارها بر میانگیزد که خودشان و دیگران را در مرکز خطر قرار میدهند (فوروارد[۱۳]، ۲۰۰۹). مطالعات نشان داده اند که یکی از عوامل فردی تاثیرگذار در تولید گره های ترافیکی عامل انگیزش و نگرش است.
هربرت اسپنسر[۱۴] (۱۸۶۲) نگرش را یک اصطلاح در روانشناسی اجتماعی در تلاش برای درک رفتار انسان معرفی کرد (به نقل از هاشمی،۱۳۹۰). دو الگوی اصلی در این زمینه الگوی نظریه عمل استدلالی[۱۵] (فیشبین و آیزن[۱۶]، ۱۹۵۷) و نظریه رفتار برنامه دار (آیزن، ۱۹۸۸) میباشد (به نقل از آرمیتیج و کنانر[۱۷]، ۲۰۰۱). نظریه رفتار برنامه دار شکل گسترده نظریه عمل استدلالی است.در طول دو دهه گذشته، نظریه رفتار برنامه دار به طور وسیعی برای مطالعات رفتار انسان،به خصوص در پیش بینی قصد افراد برای انجام رفتاری و درک رفتار اجتماعی به کار برده شده است (هاشمی،۱۳۹۰). بر طبق نظریه عمل استدلالی، اگر مردم رفتاری را مثبت ارزیابی کنند (نگرش) و اگر آنها فکر کنند که رفتارشان از نظر دیگران پسندیده است (هنجارهای ذهنی) و قصد بالایی برای انجام رفتار داشته باشند (انگیزش)، آن رفتار به احتمال خیلی زیاد انجام میشود.از نظر آیزن،این الگو تنها برای پیش بینی رفتارهایی است که تحت کنترل فرد است. به همین دلیل آیزن (۱۹۸۵) یک الگوی گستردهتری از آن را پیشنهاد کرد که عامل دیگری تحت عنوان کنترل رفتاری ادراک شده را در بر میگیرد و هر دو نوع رفتارهای ارادی و غیرارادی را شامل میشود (فوروارد، ۲۰۰۶). نظریه رفتار برنامه دار یک ساختاری از باورهای خودکارآمدی یا کنترل رفتاری ادراک شده را در یک چارچوب عمومی تر از ارتباط بین باورها، نگرش ها، قصدها و رفتار قرار می دهند (آیزن،۱۹۹۱).
عامل دیگر که در بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی تصادفات و معضلات ترافیکی نقش دارند میتوان به توانایی افراد در درک خطر اشاره کرد. توانایی درک خطر یک مهارت شناختی است و به طور کلی تحول آن وابسته به تحول شناخت است. اهمیت و ظرفیت شناختی و توانایی بازداری توجه از انحراف به عامل های نامربوط و حواس پرت کننده برای رشد مهارت درک خطر افراد در مطالعات طبیبی و ففر[۱۸] (۲۰۰۳ ،۲۰۰۷) مورد تایید قرار گرفت. درک خطرات اشاره به توانایی راننده به درک و بازشناسی خطر در حال ظهور در خیابان دارد که راننده را مجبور می کند سرعت یا جهت حرکتش را تغییر دهد. توانایی درک خطر مستلزم توانایی، وارسی و درک موقعیت بالقوه خطرناک در لحظه و توانایی پیش بینی ترافیکی است؛ اینکه چگونه موقعیت ترافیکی تغییر مییابد (مسون، ۲۰۰۳). در ابتدای یادگیری رانندگی در افراد مبتدی نسبت به باتجربهها از لحاظ توانایی در درک خطر ضعیف هستند، درک خطر را می توان آموزش داد و به طور معکوسی با میزان تصادف در ارتباط است.
با توجه به نتایج تحقیقات که تجربه، توانایی درک خطر و نگرش نسبت به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی بر بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی اثر میگذارد دو سوال در پژوهش حاضر مطرح شد؟ سوال اول: آیا رفتارهای پرخطر ترافیکی، درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و باتجربه متفاوت است؟ سوال دوم پژوهش: آیا آموزش موجب افزایش درک خطر، بهبود نگرش به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و کاهش میزان رفتار پرخطر ترافیکی در رانندگان مبتدی می شود؟
ضرورت و اهمیت پژوهش
تصادفات ترافیکی یکی از معضلاتی است که اکثر کشورهای دنیا بدان گرفتارند و هر ساله میزان زیادی از مرگ و میرها به علت این تصادفات ایجاد می شود و گاه اثرات جبران ناپذیری را به بار می آورد. این در حالی است که بسیاری از این معضلات با آموزش و ایجاد نگرش صحیح در افراد نسبت به پدیده ی رانندگی را می توان کاهش داد. یکی از گروههایی که وظیفهی خطیر این آموزش و سبب شناسی آن را بر عهده دارند روانشناسان هستند.
اضطراب مسافرت، افسردگی، اضطراب کلی، اختلالات خواب، ترس مرتبط با تصادف، عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه هیجانی از پیامدهای گزارش شده در افراد بعد از تصادفات ترافیکی می باشد (الیس و همکاران[۱۹]، ۱۹۹۸). آسیبهای ترافیکی نه تنها بر فرد آسیب دیده بلکه بر خانواده او نیز اثرات فیزیکی و روانشناختی به همراه دارد (اورشن و همکاران، ۲۰۰۹). در پژوهش بریانت و همکاران[۲۰](۲۰۰۴) مشاهده شد که نشانههای اختلال استرس پس از سانحه در ۸۴ درصد مادران و افزایش سطح برانگیختگی به همراه تجربه دوباره سانحه در ۸۱ درصد از موارد وجود داشت. سه چهارم مادران احساس ترس شدیدی را تجربه میکردند و نیمی از آنها میترسند که کودکانشان ممکن است شدیداً آسیب دیده باشند و یا کشته شده باشند.
بنابراین بررسی این که چه عوامل انسانی بر بروز رفتارهای پرخطر رانندگی و احتمالاً تصادف تاثیر گذارند از اهمیت ویژهای برخوردار است. همچنین، در ایران خلاء تحقیقاتی در زمینه مقایسه ادراک خطر، رفتار پرخطر رانندگی و نگرش در افراد مبتدی و باتجربه و ارائه آموزشهای مبتنی بر رویکردهای روانشناختی به رانندگان مبتدی وجود دارد.
اهداف پژوهش
هدف کلی:
ارزیابی رفتارهای پرخطر ترافیکی، توانایی درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و با تجربه و بررسی اثربخشی آموزشی بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پر خطر ترافیکی رانندگان مبتدی.
فرضیه های پژوهش
میزان رفتارهای پرخطر رانندگی در رانندگان مبتدی و باتجربه بطور معناداری متفاوت است.
میزان درک خطرات رانندگی در رانندگان مبتدی بطور معناداری کمتر از رانندگان باتجربه است.
میزان نگرش مثبت به رعایت قوانین رانندگی در رانندگان مبتدی نسبت به باتجربه بطور معناداری کمتر است.
میزان رفتار پرخطر ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری کمتر است.
میزان درک خطرات ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری بیشتر است.
میزان نگرش مثبت در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل بطور معناداری بیشتر است.
تعاریف نظری و عملی متغیرها
تعاریف نظری
درک خطر: درک خطر قضاوت ذهنی است که فرد در مورد ویژگیها و شدت یک خطر انجام میدهد (هورسویل[۲۱] و مککنا[۲۲]، ۱۹۹۹).
نگرش: یک گرایش روانشناسی میباشد که بوسیله ارزیابی یک رفتار ویژه با درجهای از طرفداری کردن یا طرفداری نکردن مشخص میشود. شامل مولفه های زیر می شود (آیزن، ۱۹۹۱، ۱۹۸۸).
عقاید رفتاری: نتایج درک شده از یک رفتار می باشد.
ارزیابی نتایج: ارزیابی نتایج درک شده از یک رفتار می باشد.
هنجارهای انتزاعی: فشار اجتماعی درک شده برای انجام دادن یا ندادن یک رفتار مشخص می باشد.
عقاید هنجاری: درک ترجیهات اشخاصی می باشد که برای فرد مهم هستند مبنی بر اینکه آیا شخص باید رفتار مورد نظر را انجام دهد.
انگیزه برای تطابق: اندازه ای که یک فرد احساس می کند تمایل دارد تا رفتارش را با انواع مختلف فشار اجتماعی تطبیق کند.
کنترل رفتاری درک شده: درک درباره اینکه چقدر انجام دادن یک رفتار آسان یا مشکل می باشد.
عقاید کنترلی: عقیده درباره اینکه احتمال دارد که شخص منابع و فرصتهایی در اختیار داشته باشد
که به نظر می رسد برای انجام دادن آن رفتار لازم می باشد.
قصد: انگیزه شخص در حسی از برنامه آگاهانه اش می باشد که کوشش می کند تا یک رفتار را انجام دهد.
رفتار: یک عمل که در یک زمان بخصوصی انجام می شود و در اصطلاحاتی از خود عمل، زمینه و هدف توصیف می شود.
جدول (۲-۳): بهره های بهینه کنترل کنندهها با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک ۱۵
جدول (۲-۴): کارایی کنترل کننده های مختلف ۱۶
جدول (۲-۵): بهرههای بهینه کنترل کنندها با بهره گرفتن از الگوریتم PSO 17
جدول (۲-۶): مقادیر بهره های کنترل کننده مقاوم مشتقی-انتگرالی-تناسبی ۱۸
جدول (۴-۱): عملکردکنترل کننده مقاوم تناسبی-انتگرالی-مشتقی برای کنترل
موقعیت سیستم ۶۶
جدول (۴-۲): عملکردکنترل کننده جبرانساز موازی توزیع یافته برای کنترل
موقعیت سیستم ..۶۷
جدول (۴-۳): عملکردکنترل کننده کننده مقاوم تناسبی-انتگرالی-مشتقی برای کنترل
نوسانات بار ۶۷
جدول (۴-۴): عملکردکنترل کننده جبرانساز موازی توزیع یافته برای
کنترل نوسانات بار ۶۸
عنوان صفحه
جدول (۴-۵): کارآیی کنترل کننده فازی تناسبی- انتگرالی-مشتقی برای موقعیت
سرجرثقیل ۵/۰ متر ۷۶
جدول (۴-۶): کارآیی کنترل کننده جبرانساز موازی توزیع یافته پیشنهاد شده
برای موقعیت سرجرثقیل ۵/۰متر ۷۷
جدول (۴-۷): کارایی کنترل کننده تناسبی-انتگرالی-مشتقی بر اساس الگوریتم PSO
به ازای طول کابل ۷۵/۰متر ۸۰
جدول (۴-۸): کارایی کنترل کننده جبرانساز موازی توزیع یافته به ازای
طول کابل ۷۵/۰متر ۸۰
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل (۱-۱): جرثقیل با کابل کششی ۴
شکل (۱-۲): نمایی دیگر ازحمل بار توسط جرثقیل ۵
شکل (۲-۱): مدل جرثقیل با کابل کششی ۸
شکل (۲-۲): نمودار بلوکی کنترل جرثقیل با کابل کششی ۱۱
شکل (۲-۳): مدل مرجع مورد نظر طراح برای عملکرد دینامیکی موقعیت سر جرثقیل ۱۷
شکل (۲-۴): بلوک دیاگرام کنترل کننده تناسبی-انتگرالی-مشتقی با تنظیم کننده فازی ۱۸
شکل (۲-۵): توابع عضویت فازی مربوط به ورودی ها ۱۹
شکل (۲-۶): توابع عضویت فازی مربوط به خروجی ۱۹
شکل (۲-۷): بلوک دیاگرام تنظیم بهرههای کنترل کننده با بهره گرفتن از منطق فازی ۲۰
شکل (۳-۱): نحوه محاسبه خروجی در کنترل کننده سوگنو ۲۹
شکل (۳-۲): نحوه محاسبه خروجی قطعی از مقادیر فازی در کنترل کننده سوگنو ۲۹
شکل (۳-۳): ایده ناحیه بندی کردن غیرخطی ۳۴
شکل (۳-۴): ایده ناحیه بندی کردن غیرخطی محلی ۳۴
شکل (۳-۵): توابع عضویت فازی و ۳۶
شکل (۳-۶): توابع عضویت فازی و ۳۷
عنوان صفحه
شکل (۳-۷): سیستم ردیاب با پیش جبران ساز ورودی مرجع ۴۶
شکل (۴-۱): توابع عضویت مربوط به ۵۲
شکل (۴-۲): توابع عضویت مربوط به ۵۳
شکل (۴-۳): توابع عضویت مربوط به ۵۴
شکل (۴-۴): توابع عضویت مربوط به ۵۵
شکل (۴-۵): توابع عضویت مربوط به ۵۶
شکل (۴-۶): ساختار کلی کنترل جرثقیل با کابل کششی ۶۲
شکل (۴-۷): موقعیت سر جرثقیل در غیاب کنترل کننده به ازای فاصله مطلوب ۱ متر،
جرم بار ۱ کیلوگرم وطول کابل ۵/۰متر ۶۲
شکل (۴-۸): زاویه نوسان بار در غیاب کنترل کننده به ازای فاصله مطلوب ۱ متر،
جرم بار ۱ کیلوگرم وطول کابل ۵/۰متر ۶۲
شکل (۴-۹): موقعیت سر جرثقیل در حضور کنترل کننده به ازای فاصله مطلوب ۱ متر،
جرم بار ۱ کیلوگرم وطول کابل ۵/۰متر ۶۳
شکل (۴-۱۰): زاویه نوسان بار در حضور کنترل کننده به ازای فاصله مطلوب ۱ متر،
شکل(۲-۴) نمودار موجبر استوانه ای فلزی با میله ی دی الکتریک یکسان………………………………………..۵۲
شکل(۳-۴) نمودار موجبر استوانه ای فلزی با میله ی دی الکتریک دو لپه ای که حجم دی الکتریک
بالاتر، کمتر است………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۳
شکل(۴-۴) نمودار موجبر استوانه ای فلزی با میله ی دی الکتریک دو لپه ای که شعاع آن افزایش یافته است………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۴
شکل (۵-۴) مقایسه ی عددی نمودارها…………………………………………………………………………………………………..۵۵
فصل اول
مقدمه
موجبر[۱] یا هادی موج ساختاری است که امواجی چون امواج الکترومغناطیسی و امواج صوتی را هدایت می کند{۱}و به طور موثر برای انتقال توان الکترو مغناطیسی از یک نقطه به نقطه ی دیگر در فضا مورد استفاده قرار می گیرد.برای هر نوع موج انواع گوناگونی هادی موج وجود دارد. موجبرها در شکل هندسی تفاوت دارند که می توانند انرژی را در یک بعد محدود کنند . موجبرهای مختلف برای فرکانس های مختلف مورد نیاز است{۳-۲} بعضی از ساختارهای رایج موجبر در شکل زیر نشان داده شده است(شکل۱-۱) ، که به ترتیب از چپ به راست شامل یک کابل هم محور، دو خط سیم ، خطوط انتقال میکرو باریکه ، موجبرهای رسانای تو خالی و فیبرهای نوری هستند.{۲} .
شکل (۱-۱) .ساختارهای مختلف موجبرها {۲}
در عمل انتخاب ساختار بستگی به باند فرکانس عامل ، مقدار توان برای انتقال دادن ، مقدار تلفات انتقال که می توان عمل کرد ، دارد{۲}.
کابل های هم محور به طور وسیعی برای اتصال مؤلفه های RF استفاده می شود . در عمل عملکرد آنها برای فرکانس های زیر ۳ گیگاهرتز است. در این نوع موجبر ها تلفات انتقال به علت گرم شدن رساناهای محورها و دی الکتریک بین رساناها زیاد است {۲}.خطوط دو سیم به علت اینکه غلاف[۲] ندارند و تابش می کنند در فرکانس های میکرو ویو استفاده نمی شوند .یک مورد استفاده آنها در اتصال آنتن های خانگی به دستگاه های تلویزیون است .خطوط انتقال میکرو باریکه به طور گسترده در مدارهای یک پارچه میکرو ویو استفاده می شود.موجبرهای مستطیلی[۳] معمولا برای انتقال مقادیر زیادی از توان میکرو ویو در فرکانس های بالاتر از ۳ گیگاهرتز استفاده می شود .برای مثال در ۵ گیگا هرتز ،توان انتقال داده شده ممکن است ۱ مگا وات و افت قدرت موج فقط باشد{۴-۲}.
فیبر های نوری در فرکانسهای فرو سرخ و مرئی عمل می کند ، در واقع پهنای باند خیلی زیادی دارند.اتلاف در آنها خیلی کم است ، به طور نمونه . توان انتقال داده شده در حد میلی وات است{۲} .
موجبر های با سطح مقطع دایروی[۴] نسبت به موجبر هایی با سطح مقطع مستطیلی اتلاف انتشار کمتری دارند{۵}. موضوع انتشار امواج الکترومغناطیس در موجبر های استوانه ای به دلیل استفاده از آن در صنایع مخابراتی و اطلاع رسانی ، مورد علاقه ی مهندسان و محققان فراوانی بوده است{۹-۶}. پیکربندی های مختلف برای موجبرهایی از این دسته وجود دارند که بسته به کاربرد آنها مورد استفاده قرار میگیرند{۱۲-۱۰}. ازجمله ی این پیکربندی ها میتوان به استفاده از آنها به عنوان آنتن نیز اشاره نمود {۱۵-۱۳}. آنتنها ی دی الکتریک به دلایل مختلف از جمله قابلیت هدایت بدون اتلافشان مورد توجه بسیاری از محققین قرار گرفته شده است و بررسی معادلات حاکمه ی بر آنها موضوع جدیدی است که دهه های اخیر محققان به آن پرداخته اند{۱۷-۱۶} . آقای Soon-ChulYang و همکارانشان در مقاله ای در سال ۱۹۹۵ در ژورنال APPLIEDOPTICS در شماره ی Vol.34,No.33 پیکربندی ای که در آن از موجبر دی الکتریک برش خورده به عنوان موجبر استفاده نموده اند ، بحث کرده اند{۱۸}.
این رساله در چهار فصل ارائه می گردد، بدین ترتیب که :
در فصل اول به بررسی موجبرهای مستطیلی ، معادلات پاشندگی ، انتشار امواج الکتریکی و مغناطیسی عرضی در آنها و همچنین تولید امواج آهسته می پردازیم . سپس در فصل دوم مبانی کوپل شدگی[۵] و موجبری را که استوانه ی دی الکتریک برش داده شده است را بررسی می کنیم . در فصل سوم موجبری را آنالیز می کنیم که استوانه ای فلزی متشکل از یک میله ی دی الکتریک دو لپه ای در محور آن برای تولید امواج آهسته[۶] است . در فصل چهارم گراف های پاشندگی این موجبر را در حالت های مختلف رسم میکنیم.
معادلات حاکمه موج :
همان طور که میدانیم،معادلات کلی حاکمه موج که برای همه ی موجبرها صدق می کنند به صورت زیر بیان می شوند{۱۹-۲۲} :
(الف ۱-۱):
(ب ۱-۱) :
حال اگر محیطی داشته باشیم که فاقد چشمه باشد آنگاه می توانیم بگوییم که :
و اگر محیط ما بدون اتلاف باشد آنگاه می توانیم بگوییم که :
پس با توجه به این توضیحات موجبرهای مختلف را بررسی می کنیم و آ نها را به گونه ای در نظر می گیریم که فاقد چشمه و بدون اتلاف باشند{۲۲-۱۹}.
موجبر مستطیلی با محیط خلأ :
شکل ۲-۱ سیستم مختصات مستطیلی و بردارهای یکه ی آن
شکل (۱-۱) سیستم مختصات مستطیلی و بردارهای یکه ی آن را نشان می دهد{۱۹}.در این گونه موجبر ها معادلات موج حاکمه عبارتند از{۱۹} :
(الف ۲-۱) :
( ب ۲-۱) :
بردار انتشار موج می باشد{۱۹}.
در سیستم مختصات مستطیلی معادلات برداری می تواند به سه معادله موج اسکالر (هلمهولتز[۷]) کاهش یابد. از آنجا که معادلات (الف ۱-۲ )و (ب ۱-۲ ) فرم مشابهی دارند می توانیم جواب را برای یکی از معادلات بدست آوریم و برای دیگر معادله با تغییر E با H یا H با E جواب را بدست آوریم . با امتحان کردن جواب برای میدان الکتریکی شروع می کنیم {۱۹}.
در مختصات مستطیلی جواب عمومی برای E می تواند به این صورت نوشته شود :
(۳-۱) :
مختصات مستطیلی هستند که در شکل ( ۱-۱) نشان داده شده است . با قرار دادن رابطه (۳-۱) در (الف ۲-۱ ) می توانیم بنویسیم که :
(۴-۱ ) :
(۴-۱ الف ):
(۴-۱ ب ) :
(۴-۱ پ ):
لازم به ذکر است که :
(۵-۱):
معادلات (۴-۱ الف) تا (۴-۱پ) همگی فرم مشابهی دارند کافی است تا جواب را برای یکی از آنها بدست آوریم . در ابتدا جواب معادله ی (۴-۱ الف ) را بدست می آوریم .
(۶-۱) :
با بهره گرفتن از روش جدا سازی متغیرها فرض می کنیم که جواب می تواند به این فرم نوشته شود :
(۷-۱) :
با جایگذاری رابطه (۷-۱) در (۶-۱) می توانیم رابطه زیر را بنویسیم :
(۸-۱) :
از آن جایی که ) ، و هرکدام تابع یک متغیر هستند ، می توانیم مشتق های جزئی رابطه بالا را با مشتق های معمولی جایگزین کنیم{۲۵} . با انجام دادن این کار و تقسیم هر عبارت بر می توانیم به این صورت بنویسیم :
(۹-۱):
هرکدام از این سه عبارت یک تابعی است بر حسب یک متغیر غیر وابسته ی یکتا ، بنابراین فقط اگر هر باشد{۲۵} . عبارت یک ثابت باشد جمع سه عبارت می تواند برابر
(۱۰-۱ الف ) :
(۱۰-۱ ب) :
(۱۰-۱ پ ) :
لازم به ذکر است که :
(۱۱-۱):